تحولات تاريخي حج
منبع شناسي
تحولات تاريخي حج
الف- كتابها
از حج آدم علیه السلام تا حج خاتم صلی الله علیه و آله و سلم: مروری به داستان مکه و حج از ابتداء آفرینش. بهاء‌الدین قهرمانی‌نژاد شائق، بی‌جا، مؤسسه فرهنگی ولیعصر (عج)، چاپ ۱، ۱۳۷۸، ۱۱۵ص.
بررسی تحولات تاریخی حج از ابتدا تا دورهٔ اسلام است. نویسنده به زوایای تاریخی حج از جمله حج در دورهٔ حضرت آدم، جایگاه حج در فقه شیعه و مکتب اهل‌بیت علیهم السلام و حج انبیا می‌پردازد.
پرواز به خانهٔ مردم. نصرت‌السادات طاهرپور، تهران، روناس، چاپ ۱، ۱۳۸۷، ۱۱۲ص، رقعی.
معرفی حوادث تاریخی مکه و مدینه در قالب داستان و پژوهش تاریخی است. مؤلف تأکید می‌کند میلیون‌ها مسلمانی که هر ساله از سراسر جهان برای شرکت در مراسم حج به مکه و مدینه می‌روند، به شناخت تاریخی مکه و مدینه نیاز دارند. حج یعنی رفتن، به دست آوردن فهم و دستیابی به معرفت و رسیدن به معرفت روحی است. کتاب حاضر با بیانی ساده به مسائل حج پرداخته است. نویسنده نخست شرح زندگی حضرت ابراهیم (ع) و چگونگی ساخت خانهٔ کعبه و سپس داستان زندگی حضرت محمد (ص) و تاریخ اسلام را بازگو می‌نماید؛ سپس توضیحاتی درباره مدینه و اماکن متبرکه آن به همراه وضعیت مسجد النبی در گذشته و حال، اماکن مکه و مناسک حج و فلسفه‌ی هریک بیان می‌کند.
معرفی حوادث تاریخی مکه و مدینه در قالب داستان و پژوهش تاریخی است. مؤلف تأکید می‌کند میلیون‌ها مسلمانی که هر ساله از سراسر جهان برای شرکت در مراسم حج به مکه و مدینه می‌روند، به شناخت تاریخی مکه و مدینه نیاز دارند. حج یعنی رفتن، به دست آوردن فهم و دستیابی به معرفت و رسیدن به معرفت روحی است. کتاب حاضر با بیانی ساده به مسائل حج پرداخته است. نویسنده نخست شرح زندگی حضرت ابراهیم (ع) و چگونگی ساخت خانهٔ کعبه و سپس داستان زندگی حضرت محمد (ص) و تاریخ اسلام را بازگو می‌نماید؛ سپس توضیحاتی درباره مدینه و اماکن متبرکه آن به همراه وضعیت مسجد النبی در گذشته و حال، اماکن مکه و مناسک حج و فلسفه‌ی هریک بیان می‌کند.
تاریخ قربانی و حقیقت و اهمیت آن. محمد شفیع عثمانی (۱۸۹۷ ـ ۱۹۷۶م)، گردآوری محمدامین حسین‌بر، تربت جام، احمد جام، چاپ ۳، ۱۳۸۷، ۶۰ص، رقعی.
چاپ دیگر: سراوان، حوزه علمیه اشاعت التوحید، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ۴۷ص.
بررسی تحولات قربانی حاجیان در مکه در طول تاریخ و نیز بررسی تأثیرات واقعی آن است. از زمان خلقت حضرت آدم (ع) تا کنون، اقوام مختلف ذبح قربانی را به عنوان یک سنت حفظ کرده و با روش‌های گوناگون آن را انجام داده‌اند. با ظهور اسلام، «قربانی کردن» در مجموعه عبادات مهم اسلام قرار گرفت که با استناد به آیه ۳۴ سورهٔ حج، خداوند متعال روش خاصی را برای آن تعیین نموده است. این کتاب هم به دیدگاه اهل سنت پیرامون تاریخچهٔ قربانی و هم، نظریات دانشمندان شیعه درباره اهمیت این عمل می‌پردازد. نیز به ماجرای قربانی کردن حضرت اسماعیل (ع)، احکام و آداب ویژهٔ قربانی می‌پردازد و به سؤالات مختلفی در این زمینه پاسخ می‌دهد.
چاپ دیگر: سراوان، حوزه علمیه اشاعت التوحید، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ۴۷ص.
بررسی تحولات قربانی حاجیان در مکه در طول تاریخ و نیز بررسی تأثیرات واقعی آن است. از زمان خلقت حضرت آدم (ع) تا کنون، اقوام مختلف ذبح قربانی را به عنوان یک سنت حفظ کرده و با روش‌های گوناگون آن را انجام داده‌اند. با ظهور اسلام، «قربانی کردن» در مجموعه عبادات مهم اسلام قرار گرفت که با استناد به آیه ۳۴ سورهٔ حج، خداوند متعال روش خاصی را برای آن تعیین نموده است. این کتاب هم به دیدگاه اهل سنت پیرامون تاریخچهٔ قربانی و هم، نظریات دانشمندان شیعه درباره اهمیت این عمل می‌پردازد. نیز به ماجرای قربانی کردن حضرت اسماعیل (ع)، احکام و آداب ویژهٔ قربانی می‌پردازد و به سؤالات مختلفی در این زمینه پاسخ می‌دهد.
تاریخ مفصل کعبه معظمه قبل از اسلام. عبدالقدوس انصاری، ترجمه اختر علوی، اصفهان، چهارباغ، چاپ ۱، ۱۳۸۵، ۹۶ص، وزیری.
ترجمه کتاب التاریخ المفصل الکعبة المشرفة قبل الاسلام است. حوادث و تحولات تاریخ کعبه قبل از اسلام بررسی می‌شود. دارای این مباحث است: نام‌های کعبه؛ بناهای کعبه قبل از اسلام؛ مصونیت کعبه؛ حجرالاسود و مقام؛ کعبه مرکز زمین؛ پرده‌داری کعبه قبل از اسلام؛ هدایای کعبه و اولین اهدا کنندگان؛ مهم‌ترین رخدادهای کعبه قبل از اسلام؛ آثار مقدس و تاریخی موجود در کعبه و پیرامون آن. مستندات نگارنده آیات قرآن، دیوان‌های شعرای معروف جاهلی، کتب معتبر لغوی و تاریخی است. نیز به نقد آرای مستشرقان پرداخته است.
الحج تاریخاً و آداباً و فریضة. طعمه سعد، قم، نورالنور، چاپ ۱، ۱۳۸۲، ۲۸۸ص، وزیری.
بررسی آداب، احکام و فضیلت حج با استناد به آیات و روایات است. نویسنده به عنوان مقدمه بحث، مطالبی درباره سفر و اوقات مبارک و نحس سفر بیان داشته و در خصوص سفر به حج توصیههایی کرده است. سپس به تاریخ ساخت و بازسازی و اهمیت کعبه پرداخته و نقش ابراهیم و اسماعیل و هاجر را در تعمیر کعبه یادآور شده است. ثواب و فضیلت حج، حج ملائکه و پیامبران، عمره، حج اکبر، مناسک حج، استطاعت، مواقیت، آداب احرام، اعمال حج، ترک احرام، زیارت در حج از مباحث اصلی کتاب است.
بررسی آداب، احکام و فضیلت حج با استناد به آیات و روایات است. نویسنده به عنوان مقدمه بحث، مطالبی درباره سفر و اوقات مبارک و نحس سفر بیان داشته و در خصوص سفر به حج توصیههایی کرده است. سپس به تاریخ ساخت و بازسازی و اهمیت کعبه پرداخته و نقش ابراهیم و اسماعیل و هاجر را در تعمیر کعبه یادآور شده است. ثواب و فضیلت حج، حج ملائکه و پیامبران، عمره، حج اکبر، مناسک حج، استطاعت، مواقیت، آداب احرام، اعمال حج، ترک احرام، زیارت در حج از مباحث اصلی کتاب است.
حج در آینهٔ تاریخ. مهدی محمدزاده مزینان، تهران، الهه ناز، چاپ ۱، ۱۳۸۳، ۶۴ ۱۱ص.
بررسی تحولات حج در طول تاریخ است. از نظر این کتاب، حج آموزشگاهی است که در همه ادیان الهی مورد توجه بوده است. زیرا زمینه‌های افزایش معنویت و انسانیت را در اقشار جامعه ایجاد می‌کرده و راهی برای وصول توحید و شیوه‌ای برای خدا‌شناسی بوده است. به همین دلیل وضعیت مناسک حج در دوره‌های مختلف را بررسی کرده است.
الحج عَبْر الحضارات والأمم: دراسة مقارنة بین الحج فی الإسلام وطقوس الدیانات الأخری. ماجده آل‌مرتضی مؤمن، با همکاری محسن اسدی، تهران، نشر مشعر، چاپ ۱، ۱۴۲۲ق/۱۳۸۰، ۲۸۸ ص، وزیری.
بررسی مقایسه‌ای بین حج در اسلام و حج در فرهنگ‌ها؛ ملت‌ها و دیگر ادیان در گذر تاریخ است و در ده فصل تدوین شده است: معنا و مفهوم و مقصود حج؛ تاریخ حج؛ ابراهیم خلیل نخستین آموزگار حج؛ حج در دیانت یهود؛ حج در آیین مسیح؛ قدس در تاریخ انبیا؛ حج در اسلام؛ اهمیت و افضلیت حج در اسلام؛ حج در نگرش و تطبیق مشترکات و اختلافات؛ حج آسمانی.
حج و رویدادهای تاریخی حرمین. سیدمحمود هاشمی، تهران، محمود هاشمی، چاپ ۲، ۱۳۸۵، ۴۰۰ص، رقعی.
بررسی رخدادهای مکه و مدینه و حوادث حج در طول تاریخ است. حرم مکه و حرم نبوی در دوره‌های مختلف، حوادث مختلفی به خود دیده است. مورخان، آن‌ها را در کتاب‌های خود گزارش کرده‌اند. نویسنده بر اساس شواهد تاریخی، به بررسی و تحلیل این حوادث پرداخته است.
بررسی رخدادهای مکه و مدینه و حوادث حج در طول تاریخ است. حرم مکه و حرم نبوی در دوره‌های مختلف، حوادث مختلفی به خود دیده است. مورخان، آن‌ها را در کتاب‌های خود گزارش کرده‌اند. نویسنده بر اساس شواهد تاریخی، به بررسی و تحلیل این حوادث پرداخته است.
رقابت عباسیان و فاطمیان در سیادت بر حرمین شریفین (قرن پنجم و ششم هجری). سلیمان الخرابشه، ترجمه رسول جعفریان، تهران، نشر مشعر، چاپ ۱، ۱۳۸۵، ۱۴۴ص، رقعی.
بررسی تاریخی مدیریت حرم، مسجد و روضه شریفه رسول اکرم (ص) در مدینه و رقابت عباسیان و فاطمیان بر سر این مدیریت‌ها است. این اثر، ترجمه کتاب التنافس السلجوقی ـ الفاطمی على بلاد الحجاز و امرة الحج (اردن: جامعة الیرموک، ۱۹۹۹م) است. نویسنده در صدد بیان تلاش‌های دو دولت عباسی و فاطمی برای گسترش، نفوذ و تثبیت سیادت خود در حرمین شریفین است. هر کدام از آن‌ها در صدد استفاده ابزاری از مکه و مدینه و استفاده از مزایای معنوی و سیاسی آن بوده‌اند.
بررسی تاریخی مدیریت حرم، مسجد و روضه شریفه رسول اکرم (ص) در مدینه و رقابت عباسیان و فاطمیان بر سر این مدیریت‌ها است. این اثر، ترجمه کتاب التنافس السلجوقی ـ الفاطمی على بلاد الحجاز و امرة الحج (اردن: جامعة الیرموک، ۱۹۹۹م) است. نویسنده در صدد بیان تلاش‌های دو دولت عباسی و فاطمی برای گسترش، نفوذ و تثبیت سیادت خود در حرمین شریفین است. هر کدام از آن‌ها در صدد استفاده ابزاری از مکه و مدینه و استفاده از مزایای معنوی و سیاسی آن بوده‌اند.
زمزم. محمدتقی رهبر، قم، نشر مشعر، چاپ ۱، ۱۳۸۲، ۱۷۹ص، پالتویی.
بررسی تاریخ تحولات چشمهٔ زمزم مثل آسیب‌ها، گسترش و بازسازی آن است. نویسنده در صدد پاسخگویی به این پرسش‌ها است: در گستره زمان چه تحولاتی بر زمزم گذشته است؟ آیا آنچه امروزه به نام آب زمزم در مکّه عرضه می‌شود برآمده از همان چشمه اسماعیل است؟ یا منابع دیگری آن را تقویت می‌کند؟
مستندات نگارنده در درجه اول روایات و متون تاریخی بوده ولی با استفاده از منابع عرفانی و اخلاقی به نکته‌های جالب و شنیدنی درباره زمزم دست یافته که در چند فصل عرضه کرده است. این نوشتار پیش‌تر به صورت پنج مقاله در فصلنامه می‌قات حج منتشر شده است.
مستندات نگارنده در درجه اول روایات و متون تاریخی بوده ولی با استفاده از منابع عرفانی و اخلاقی به نکته‌های جالب و شنیدنی درباره زمزم دست یافته که در چند فصل عرضه کرده است. این نوشتار پیش‌تر به صورت پنج مقاله در فصلنامه می‌قات حج منتشر شده است.
زنان و حج: عصر هاجر و مقطع اسلامی. محمد منصور‌نژاد، تهران، جوان پویا، چاپ ۱، ۱۳۸۶، ۴۸ص، رقعی.
بررسی ارتباط هاجر، همسر ابراهیم، با حج و جایگاه زنان در مراسم حج است. زنان همیشه، و به ویژه در صدر اسلام در سیر تحولات حج تأثیر داشته‌اند. این مسأله را با استفاده از برخی شواهد و متون تاریخی بررسی می‌کند. سپس نویسنده به خدیجه و نماز او در کعبه، بیعت زنان با پیامبر در حج،ام سلمه و گره‌گشایی، توجه رسول اکرم (ص) به زنان در سخنرانی حجة الوداع می‌پردازد. مبحث زنان و حج در فقه شیعه آخرین موضوعی است که توجه نویسنده را جلب کرده و آراء فقهای شیعه را درباره احکام زنان در حج و حقوق زنان در مکه و مدینه بررسی نموده است.
بررسی ارتباط هاجر، همسر ابراهیم، با حج و جایگاه زنان در مراسم حج است. زنان همیشه، و به ویژه در صدر اسلام در سیر تحولات حج تأثیر داشته‌اند. این مسأله را با استفاده از برخی شواهد و متون تاریخی بررسی می‌کند. سپس نویسنده به خدیجه و نماز او در کعبه، بیعت زنان با پیامبر در حج،ام سلمه و گره‌گشایی، توجه رسول اکرم (ص) به زنان در سخنرانی حجة الوداع می‌پردازد. مبحث زنان و حج در فقه شیعه آخرین موضوعی است که توجه نویسنده را جلب کرده و آراء فقهای شیعه را درباره احکام زنان در حج و حقوق زنان در مکه و مدینه بررسی نموده است.
کعبه و جامه آن از آغاز تا کنون. ترجمه هادی انصاری، محمد الدقن، تهران، نشر مشعر، چاپ ۱، ۱۳۸۳، ۳۰۳ص، وزیری.
بررسی تاریخی پوشش کعبه و خود کعبه است. کتاب، نخستین اثر تحقیقی درباره «جامه کعبه در طول تاریخ» است. و به چگونگی و تغییرات آن از زمان حضرت ابراهیم (ع) تاکنون می‌پردازد. مؤلف از کارگاه جامه‌بافی قدیم، که در خرنفش قاهره بوده، بازدید کرده و گزارش جالب توجهی از آن آورده است. سپس چگونگی بافت آن در کارگاه جامه‌بافی کنونی در مکه، به نام «امّ الجود» شرح می‌شود. این ترجمه پیش از این با عنوان «جامه کعبه در طول تاریخ» در فصلنامه می‌قات حج چاپ شده است. بیش از شصت صفحه ابتدای کتاب درباره چگونگی ساخت و بنای کعبه توسط مترجم، تألیف و به اصل کتاب افزوده شده است.
معارج: تئوری تطبیق مواقف حیات حضرت ابراهیم علیه السلام با مناسک حج. علیرضا شیخی، گرگان، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی علوم طبیعی پدیده گرگان، چاپ ۱، ۱۳۷۷، ۲۶۰ص.
بررسی اعمال و احکام هر یک از کارهای حج است. مهم‌ترین ویژگی این کتاب اینست که زندگی حضرت ابراهیم و مواضع و رفتارهای او را با اعمال و مناسکی که حجاج انجام می‌دهند مقایسه کرده و در هر مورد پس از تحلیل تاریخی، نتیجه‌گیری نموده است.
بررسی اعمال و احکام هر یک از کارهای حج است. مهم‌ترین ویژگی این کتاب اینست که زندگی حضرت ابراهیم و مواضع و رفتارهای او را با اعمال و مناسکی که حجاج انجام می‌دهند مقایسه کرده و در هر مورد پس از تحلیل تاریخی، نتیجه‌گیری نموده است.
یاقوت سرخی از بهشت. محمد بن عبدالله الازرقی (درگذشت ۲۵۰ق)، گزینش نسرین تقی‌زاده بهجتی، تهران، صائب، چاپ ۱، ۱۳۸۸، ۸۷ص، رقعی.
گزینش و اقتباس مطالبی از ترجمه کتاب مکة و ماجاء فی‌ها من‌الآثار (تألیف محمد بن عبدالله ازرقی، ترجمه مهدوی دامغانی) است. در این گزیده به تاریخ و فلسفه ساخته شدن خانه کعبه زیر این عناوین می‌پردازد: آفرینش کعبه قبل از آفرینش زمین و آسمان‌ها؛ طواف کشتی نوح (ع) به دور خانه کعبه؛ گزینش ابراهیم (ع)؛ بت لات و عزی؛ چگونگی راه رفتن در طواف.
گزینش و اقتباس مطالبی از ترجمه کتاب مکة و ماجاء فی‌ها من‌الآثار (تألیف محمد بن عبدالله ازرقی، ترجمه مهدوی دامغانی) است. در این گزیده به تاریخ و فلسفه ساخته شدن خانه کعبه زیر این عناوین می‌پردازد: آفرینش کعبه قبل از آفرینش زمین و آسمان‌ها؛ طواف کشتی نوح (ع) به دور خانه کعبه؛ گزینش ابراهیم (ع)؛ بت لات و عزی؛ چگونگی راه رفتن در طواف.
ب- مقالات
انحرافات مناسک حج در عصر جاهلیت، محمدعلی عادلی مقدم، ميقات حج، ش ۶۸، تابستان ۱۳۸۸، ص ۱۲۱-۱۴۴.
بررسی اسلامی عبارت قربانی، لئوناردو علاءالدین کلریچی، رویداد‌ها و تحلیلها، ش ۲۰۴، دی ۱۳۸۵، ص ۳۴-۳۵.
پیشینه تاریخی طواف، سید علی قاضی عسکر، ميقات حج، ش ۶، زمستان ۱۳۷۲، ص ۷۳-۹۰.
تاریخچهای از حج و حرمین، سیدجعفر شهیدی، پاسدار اسلام، ش ۱۹، تیر ۱۳۶۲، ص ۴۴-۴۷؛ ش ۲۰، مرداد ۱۳۶۲، ص ۴۵-۴۷؛ ش ۲۱، شهریور ۱۳۶۲، ص ۴۴-۴۶؛ ش ۲۲، مهر ۱۳۶۲، ص ۳۴-۳۷؛ ش ۲۳، آبان ۱۳۸۲، ص ۴۷-۵۱.
تبلور حضور عارفان در مراسم حج، پاسدار اسلام، ش ۲۶، بهمن ۱۳۶۲، ص ۳۹-۴۱.
تصرف مسجد الحرام در سال ۱۳۴۹، محمدعلی فیض، ميقات حج، ش ۴۹، پاییز ۱۳۸۳، ص ۱۹۹-۲۱۵.
حج ایرانیان و زمزمه در کنار زمزم، اصغر حیدری، درسهایی از مکتب اسلام، سال ۴۱، ش ۱۲، اسفند ۱۳۸۰، ص ۵۳-۵۸.
حج در آیین مسیحیت، ماجدة مؤمن، ترجمه محمدتقی رهبر، ميقات حج، ش ۴۱، پاییز ۱۳۸۱، ص ۳۸-۴۷.
حج در آیین یهود، ماجده مؤمن، ترجمه محمدتقی رهبر، ميقات حج، ش ۴۰، تابستان ۱۳۸۱، ص ۴۸-۶۲.
حج در ادیان، قدیری تلیک، ميقات حج، ش ۶۱، پاییز ۱۳۸۶، ص ۱۴۰-۱۵۷.
حج در امتداد زمان، محمد مهدی فقیهی خراسانی، ميقات حج، ش۲، زمستان ۱۳۷۱، ص ۲۴۵-۲۵۲.
حج در رهگذر تمدن‌ها، ماجده مؤمن، ترجمه محمدتقی رهبر، ميقات حج، ش ۳۹، بهار ۱۳۸۱، ص ۸۳-۹۸.
حجاج و سلاطین، اسرادوغان، ترجمه رسول جعفریان، ميقات حج، ش ۴۸، تابستان ۱۳۸۳، ص ۸۰-۱۰۴.
حوادث تاریخی مکه: حوادثی که در طی قرنهای گذشته در مکه اتفاق افتاده است، هادی امینی، ترجمه محسن آخوندی، ميقات حج، ش ۱، زمستان ۱۳۷۱، ص ۶۵-۷۲.
قتل عام حجاج یمنی توسط وهابیان، درسهایی از مکتب اسلام، سال ۴۰، ش ۲، اردیبهشت ۱۳۷۹، ص ۵۵-۶۲.
قیام کعبه آغاز حرکت برای خلع ید غاصبان صعودی از حرم امن الهی، جهاد، ش ۴۰، مهر ۱۳۶۱، ص ۱۶.
مشکلات حاجیان از زبان سفرنامه‌نویسان، سیدعلی قاضی عسکر، ميقات حج، ش ۴۰، تابستان ۱۳۸۱، ص ۱۴۶-۱۶۷.
مشکلات حاجیان، سیدعلی قاضی عسکر، ميقات حج، ش ۴۱، پاییز ۱۳۸۱، ص ۱۶۰-۱۷۹.
نقش ایرانیان در حرمین شریفین، محمد جواد طبسی، ميقات حج، ش ۱۱، بهار ۱۳۷۴، ص ۱۰۶-۱۲۴.
نگاهی تحلیلی به فاجعه حره، محمدعلی مقدادی، ميقات حج، ش ۷۷، پاییز ۱۳۹۰، ص ۴۷-۷۴.
ج- پایان نامه‌ها
قم، خيابان 75 متری عمار یاسر، خیابان شهید آیت الّله قدوسی، ساختمان حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، طبقه پنجم
پست الکترونیک: info@hzrc.ac.ir
تلفن تماس: 37186 - 025
نمابر: 37769994 - 025
كد پستی: 3719158489
پست الکترونیک: info@hzrc.ac.ir
تلفن تماس: 37186 - 025
نمابر: 37769994 - 025
كد پستی: 3719158489
دسـتـرسـی سـریـع
پـیـونـدهــای مـرتـبـط
