تاريخ : 1393/07/02 | کد : 11361 |

صورت اعمال و مناسك حج از ديدگاه مذاهب اسلامي / سيد جواد ورعي

نوشته سيدجواد ورعي، فصلنامه ميقات حج، شماره ۸۷-۸۸، بهار و تابستان ۱۳۹۳

مقدمه

حج از جمله عباداتي است كه اكثريت قريب به اتفاق اعمال و مناسك آن از نظر مذاهب گوناگون اسلامي يكسان و تنها در برخي از فروع و جزئياتش اختلاف نظر وجود دارد. به منظور آشنايي زائران بيت الله الحرام، به ويژه روحانيان كاروان ها كه در موسم حج گاه با اعمال و رفتار متفاوت زائران ديگر روبرو مي شوند، صورت اجمالي اعمال و مناسك حج از ابتدا تا انتها، و با اشاره به موارد اختلاف ميان مذاهب اسلامي، از كتاب ارزشمند «الفقه علي المذاهب الخمسه» اثر عالم بنام شيعي، محمد جواد مغنيه برگرفته شده كه تقديم خوانندگان مجله مي شود. نقل، تحليل و بررسي دلايل و مستندات هر يك از آراء فقهي در موارد اختلاف، مجال و فرصت ديگري لازم دارد كه اميد است در آينده توفيق انجامش فراهم گردد. بمنّه و كرمه.

احرام از ميقات

زائر خانه خدا كه دور از مكه زندگي مي كند، به هنگام عبور از ميقات يا محاذي آن محرم شده و احرام را با تلبيه آغاز مي كند. گر چه تلبيه از نظر اماميه، حنفيه و مالكيه واجب و از نظر حنابله مستحب است. زمان تلبيه گفتن هم هنگام شروعِ احرام است. فرقي نمي كند كه زائر بيت الله الحرام در صدد انجام عمره مفرده باشد يا عمره تمتع يا حج افراد؛ اما اهل حرم از خانه خود محرم مي شوند. از نظر اماميه زائران غير مكّي بايد حج تمتع بجا آورند، ولي اهالي مكه بين انجام حج افراد و حج قِران مخيرند. از نظر مذاهب چهارگانه ديگر ميان اهل مكه و غير مكه فرقي نيست، مي توانند هر نوع از اقسام حج را بجا آورند، جز ابي حنيفه كه انجام حج تمتع يا قران را براي اهل مكه مكروه مي داند.

در مكـه

وقتي زائر وارد شهر مكه مي شود، مستحب است غسل كند، و هنگامي كه خانه خدا را مشاهده مي كند، مستحب است تكبير و لااله الا الله بگويد. هم چنين مستحب است پس از ورود به مسجد الحرام، حجر الاسود را لمس كند، و اگر توانست آن را ببوسد، و در غير اين صورت با دست خود بدان اشاره كند.

چنان كه در صدد انجام حج افراد يا حج قران بود، مستحب است طوافِ ورود به مسجدالحرام بجا آورد. تنها مالك اين طواف را واجب دانسته است. سپس دو ركعت نماز طواف بجا آورد و در صورت امكان حجر الاسود را لمس كرده و از مسجد الحرام خارج شود و به همان حالِ احرام در مكه بماند، و با فرارسيدن روز هشتم ذيحجه (يوم الترويه) يا يك روز قبل از آن راهي عرفات شود.

و چنان كه در صدد انجام عمره مفرده يا حج تمتع بود، طواف واجب بجا آورده و دو ركعت نماز طواف بخواند، سپس بين صفا و مروه سعي كرده، و در پايان حلق يا تقصير كند.

اماميه معتقدند: اگر عمره مفرده بجا مي آورد، بين حلق و تقصير مخير است، اما اگر حج تمتع بجا مي آورد، تقصير بر او واجب است. چنان كه مُعتمِر به عمره مفرده لازم است پس از حلق يا تقصير، طواف نساء بجا آورد، و تا انجام اين طواف زن بر او حرام است. ولي از نظر مذاهب چهارگانه ديگر هر دو بين حلق و تقصير مخيرند، چنان كه بر هيچ كدام طواف نساء واجب نيست. البته مالك حلق يا تقصير را بر مُعتمِر واجب نمي داند.

در اين صورت از احرام خارج شده و همه چيز حتي زن بر او حلال مي شود. اماميه بر اين باورند كه حاجي متمتّع با انجام تقصير از احرام خارج مي شود، حتي اگر از زمان احرام قرباني به همراه آورده باشد. ولي ديگران بر اين اعتقادند كه حاجي متمتّعي كه براي عمره از ميقات محرم شده، با انجام حلق يا تقصير از احرام خارج مي شود، به شرطي كه قرباني همراه نياورده باشد؛ و اگر قرباني به همراه داشته باشد، به احرام خود باقي است. ولي مُعتمِر به عمره مفرده مطلقاً با انجام حلق يا تقصير از احرام خارج مي شود، چه قرباني به همراه داشته باشد، چه نداشته باشد. گويا در اين مسئله اختلافي هم ميان آنان نيست.

در عرفات

براي بيتوته در عرفات در زوال ظهر روز نهم، بار ديگر از مكه محرم شده و راهي سرزمين عرفات مي شود. بهتر است در روز هشتم (يوم الترويه) و زير ناودان طلا در مسجد الحرام محرم شود و با عبور از سرزمين منا وارد عرفات گردد.

زمان وقوف در عرفات از نظر حنفي ها، مالكي ها و شافعي ها «ظهر روز نهم تا طلوع فجر روز دهم» ذيحجه، از نظر حنبلي ها «طلوع فجر روز نهم تا طلوع فجر روز دهم»، و از نظر اماميه «زوال ظهر روز نهم تا غروب آفتاب همان روز» براي شخص مختار و تا «طلوع فجر روز دهم» براي شخص مضطر است.

گفتني است كه از نظر اماميه وقوف در مدت زمان ياد شده در عرفات واجب است، اما از نظر مذاهب ديگر وقوف براي يك لحظه در زمان تعيين شده، كافي است. چنان كه نزد آنان بر «استحباب جمع بين نماز ظهر و عصر» اجماع قائم است، چنان كه رسول خدا در روز عرفه چنين مي كرد. مستحب است كه حاجي در عرفات دعا كند و بر خواسته هاي خويش اصرار ورزد.

در مزدلفـه

سپس عازم مزدلفه يا مشعر الحرام شده و نماز مغرب و عشاي شب عيد را كه بالاتفاق جمع كردنش استحباب دارد، در آن سرزمين بجا مي آورد. بنا بر رأي حنفي ها، حنبلي ها و شافعي ها واجب است تا «طلوع فجر روز عيد» در آنجا بيتوته كند، ولي از نظر اماميه و مالكي ها «بيتوته در شب» مستحب بوده و تنها از «طلوع فجر تا طلوع آفتاب روز عيد» بيتوته واجب است. در ميان مذاهب اهل سنت تنها حنفي ها بيتوته در اين زمان را مثل اماميه واجب دانسته، و بقيه مذاهب آن را مستحب مي شمارند.

از جمله آداب استحبابي حضور در مشعر جمع كردن 70 سنگريزه براي رمي در مناست.

در سرزمين منـا

پس از بيتوته در مشعر، مقارن با طلوع آفتاب راهي سرزمين منا شده و در طول روز تا قبل از غروب آفتاب جمره عقبه را رمي مي كند، فرقي هم نمي كند كه حج تمتع بجا مي آورد يا حج افراد يا حج قران؛ مستحب است كه به هنگام رمي تكبير و تسبيح بگويد.

سپس اگر متَمتِّع و غير مكّي باشد، به اتفاق همه مذاهب اسلامي قرباني بر او واجب است، ولي اگر حاجي مُفرِد باشد، بالاتفاق قرباني بر او واجب نيست، بلكه مستحب است. بر حاجي قارِن بنا بر ديدگاه مذاهب چهارگانه اهل سنت قرباني واجب است، ولي بنا بر مذهب اماميه تنها در صورتي قرباني بر او واجب است كه از هنگام احرام قرباني به همراه آورده باشد.

از نظر اماميه بر حاجي متَمتِّع اهل مكّه هم قرباني واجب، و از نظر بقيه مذاهب اسلامي مستحب است.

سپس حلق يا تقصير مي كند، چه متَمتِّع باشد، چه مُفرد و چه قارن؛ و با اين عمل همه محرمات بر او حلال مي شود، به جز «زن» بنا بر رأي حنابله، شافعيه و حنفيه، و به جز «زن و عطر» بنا بر رأي اماميه و مالكيه.

بازگشت به مكّه

همه اقسام سه گانه حاجي(متمتّع، مُفرِد يا قارن) در همان روز به مكه بازگشته و طواف زيارت و دو ركعت نماز طواف بجا مي آورند. از نظر همه مذاهب اهل سنت محرمات بر او حلال مي گردد، حتي «زن».

در مرحله بعد، به اتفاق همه مذاهب اسلامي حاجي متمتّع بايد ميان صفا و مروه سعي كند، اما در مورد حاجي مُفرد و قارن اختلاف نظر هست. به نظر اماميه آن دو در هر صورت بايد سعي بجا آورند، ولي به نظر مذاهب اسلامي ديگر سعي در صورتي بر آن دو واجب است كه بعد از اولين طواف به هنگام ورود به مكه سعي نكرده باشند، و گرنه واجب نيست.

از نظر اماميه لازم است حاجي متمتّع، مُفرِد يا قارن بعد از اين سعي طواف ديگري بجاي آورند كه طواف نساء ناميده مي شود و تنها با انجام اين طواف است كه «زن» بر آنان حلال مي گردد.

بازگشت به منـا

پس از آن حاجي به منا برگشته و شب را در آنجا بيتوته مي كند و به اتفاق همه مذاهب اهل سنت از «زوال ظهر تا غروب آفتاب روز يازدهم» فرصت دارد تا جمرات سه گانه را رمي كند. البته از نظر اماميه اين فرصت از «طلوع آفتاب تا زوال ظهر» است.

روز دوازدهم هم مثل روز يازدهم عمل مي كند. مي تواند قبل از غروب آفتاب از منا خارج شود ولي اگر تا غروب آفتاب در منا ماند، لازم است شب سيزدهم را هم در منا بماند و روز سيزدهم هم جمرات را رمي نمايد.

پس از بيتوته در منا و رمي جمرات مي تواند قبل يا بعد از ظهر به مكه بازگردد. بنا بر ديدگاه اماميه و مالكيه غير مكّي ها طوافِ وداعِ مستحب، و بنا بر ديدگاه مذاهب ديگر طواف وداعِ واجب بجاي مي آورند و بدين ترتيب اعمال و مناسك حج به پايان مي رسد.

فايل pdf مقاله

تــــازه هــــا

پـــربـــازدیـــدهــــا

حــــدیــــث روز

قم، خيابان 75 متری عمار یاسر، خیابان شهید آیت الّله قدوسی، ساختمان حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، طبقه پنجم

پست الکترونیک: info@hzrc.ac.ir
تلفن تماس: 37186 - 025
نمابر: 37769994 - 025
كد پستی: 3719158489

صورت اعمال و مناسك حج از ديدگاه مذاهب اسلامي / سيد جواد ورعي

دسـتـرسـی سـریـع

پـیـونـدهــای مـرتـبـط