جايگاه رفيع حج در اسلام، مورد اتفاق همه مذاهب اسلامي است. با گذر زمان و پيشرفت امكانات حملونقل و فناوري، تعداد حاجيان نسبت به گذشته، چندين برابر شده است. اين حضور چشمگير، تبعات فرهنگي، سياسي و اجتماعي فراواني دارد كه يكي از آثار آن، تلاش متوليان امور براي فراهم كردن امكان حجگزاري اين افراد با توسعه مشاعر و مساجد مقدسه است. «منا» از مشاعري است كه همه ساله حجاج بيتالله الحرام براي انجام مناسك چهارگانه حج تمتع، رمي جمرات، قرباني، حلق يا تقصير و بيتوته در ليالي تشريق، در آن اجتماع ميكنند و محدوديت فضاي آن با وجود جمعيت بسيار، باعث شده تا متوليان امر در صدد توسعه آن برآيند؛ اين تلاش، به توسعه و ساخت قربانگاههاي جديد در بيرون از منا و ساخت جمرات جديد در منا منتهي شده است.
همه اينها مسائلي نوپديد هستند كه يا سابقه ندارند و يا به اين صورت به آنها پرداخته نشده كه دانش فقه وظيفه پاسخگويي به آنان را به عهده دارد؛ بر همين اساس، از سالها پيش، فقيهان معاصر شيعه به بسياري از اين مسائل پرداخته، مقالات و كتابهاي متعددي در اينگونه موضوعات نگاشتهاند. اما ظرافت و دقت موجود در دانش فقه و ضرورت واكاوي و كنكاش هرچه بيشتر در موضوعات نوپديد، تلاش ديگري در اين زمينه را ميطلبيد كه ضمن توجه به آثار قبلي و جمعبندي و تنقيح آنها، به مسائل جديدي كه كمتر به آن توجه شده، مانند بيتوته در خارج منا و ساختوساز در منا، نيز بپردازد و نتيجه آثار قبلي را طرح، و با دستهبندي و جمعبندي آن، به بررسي و نقد بپردازد و مطالب جديد را به آن بيفزايد.
نوشته حاضر، درصدد برآورده كردن اين نياز و بررسي حكم اين امور مستحدثه، براساس مباني فقه شيعه و نقل منقح اقوال موجود در اين مسائل است تا بتواند در حد بضاعت ناچيز نويسنده، به صورت تمريني كارگاهي و عملي، قول معتبر را با توجه به ادله شرعي، استخراج كند. توجه به تعدد موضوعات مورد بحث كه بعضاً مستلزم بيان تاريخچهاي از موضوع است، و هدف اين نوشته كه ارائه مباحثي تخصصي و عميق است، ميطلبد كه به پاسخگويي به سؤال اصلي در هر مسئله بسنده كرده و از تطويل كلام و پرداختن به فروع متعدد آن در اين نوشتار پرهيز شود. اينچنين اثري از طرفي روحانيان كاروان را با منابع حكمي كه در مناسك مراجع نقل شده و تاريخچه موضوع بيشتر آشنا ميكند، و از طرف ديگر با تنقيح و نقد اقوال و استدلالهاي موجود و جمعبندي آن، راه را براي صاحبنظران در ارائه حكم مصاب به واقع هموار ميسازد.
براي تبيين حكم فقهي امور مستحدثه منا، ابتدا به حكم اولي اين امور و اقوال و ادله مربوط به آن، و سپس به حكم ثانوي آن در فرض امكاننداشتن يا حرجي و سخت بودن انجام آن در منا، پرداخته شد.
بر اين اساس، علاوه بر بخش اول كه به كليات و مفاهيم پرداخته، به ترتيب انجام مناسك منا، براي هر مسئله، بخش جداگانهاي اختصاص داده شد و با توجه به تناسب بيتوته در منا و ساختمان سازي در منا، اين دو فرع فقهي، در دو بخش جداگانه قرار داده شد.
نتيجة اين تنظيم، كتابي در شش بخش است كه علاوه بر مفاهيم و كليات در ابتداي كتاب، در بخش دوم به بررسي موضوعشناسي رمي جمرات و بحث در چيستي جمرات زمان معصومان و حكم اولي و ثانوي رمي جمرات جديد پرداخته شده است؛ در بخش سوم، حكم قرباني در خارج از منا به دليل عدم امكان يا حرجي بودن قرباني يا تلف شدن آن، در بخش چهارم، حكم اولي و ثانوي حلق و تقصير در خارج منا، در بخش پنجم، حكم اولي و ثانوي بيتوته در خارج منا، و در بخش ششم حكم ساختوساز در منا بررسي شده اشت.
لازم به ذكر است كه بيشتر مطالب اين كتاب تحت عنوان «احكام فقهي امور مستحدثه منا» به عنوان پايان نامه فقهي سطح چهار نويسنده در حوزه علميه قم تدوين شده است.
كتاب "سرزمين من و مسائل نوپديد آن" نوشته محمدسعيد نجاتي در گروه فقه و حقوق پژوهشكده حج و زيارت آماده و توسط نشر مشعر در بهمن ماه 1393 در 300صفحه و در قطع وزيري منتشر شده است.