عكس مقبره حمزه در اُحُد، يا گنبد ائمه (ع) در بقيع؟ / احمد خامه يار

«محمدعلي افندي سعودي» (۱۸۶۵-۱۹۵۵)، نويسنده و عكاس مصري است كه در سال‌هاي ۱۹۰۴ و ۱۹۰۸، به همراهي كاروان حجّاج مصري به سرپرستي «ابراهيم رفعت پاشا»، به حج خانه خدا مشرف شده است. او نتايج مشاهدات خود در طول اين دو سفر را در قالب نوشته‌هايي از خود باقي گذاشته است.

فريد قيومجي (Farid Kioumgi) و رابرت گراهام (Robert Graham) در سال‌هاي اخير اقدام به بازنويسي نوشته‌هاي محمدعلي افندي نموده و در سال ۲۰۰۹ در قالب كتابي با عنوان A Photographer on the Hajj: The Travels of Muhammad ‘Ali Effendi Sa‘udi (1904/1908) (يك عكاس در حج: سفرهاي محمد علي افندي سعودي، ۱۹۰۴-۱۹۰۸) منتشر كرده‌اند. ترجمه عربي اين كتاب نيز با عنوان «مصوِّر في الحج: رحلات محمد افندي السعودي» در سال ۱۴۳۳ق / ۲۰۱۲ در ابوظبي منتشر شده است.

محمد علي افندي، در جريان سفرهاي حج خود، از حرمين شريفين و اماكن ديني و زيارتي حجاز، خانه‌ها و ساختمان‌هاي مكه و مدينه، حاجيان و كاروان حج و نيز از رجال و مردمي كه ديدار كرده، عكس‌هاي فراواني گرفته است. تعداد قابل توجهي از اين عكس‌ها در كتاب فوق منتشر شده است و اسناد تصويريِ تاريخي و ارزشمندي به شمار مي‌آيد.

در صفحه ۱۶۲ از ترجمه عربي اين كتاب، تصويري منتشر شده كه به عنوان ورودي مسجد و مزار حمزة سيدالشهداء ـ عموي گرامي حضرت رسول اكرم (ص) ـ واقع در منطقه «اُحُد» در شمال مدينه منوّره معرفي شده است. اما به عقيده نگارنده اين سطور، در معرفي اين عكس، قطعاً خطا و اشتباهي صورت گرفته است.

عكس مورد نظر در واقع مربوط به ساختمان بقعه و مزار شريف چهار امام شيعه در قبرستان بقيع ـ پيش از تخريب آن به دست خاندان آل سعود ـ است كه نماي نزديك و نايابي از ورودي اين زيارتگاه مقدس را به تصوير كشيده است. مقايسه اين تصوير با ساير عكس‌هاي قديمي موجود از اين جايگاه مقدس، اين ادعا را ثابت مي‌كند.