فهرستواره‌ سفرنامه‌ها و خاطرات حج ايرانيان: آثار منتشرشده تا سال 1392 شمسي / اباذر نصر اصفهاني

اشاره
سفرنامه نوعي گزارش است كه نويسنده در آن مشاهدات خود از اوضاع شهر‌ها يا سرزمين‌هايي كه به آن‌ها سفر كرده را شرح مي‌دهد و اطلاعاتي از بناهاي تاريخي، مساجد، كتابخانه‌ها، بازار‌ها، بزرگان، آداب و رسوم ملي و مذهبي مردم، موقعيت جغرافيايي، جمعيت، آب و هوا، زبان اهالي و مناطقي كه بازديد كرده در اختيار خواننده قرار مي‌دهد. سفرنامه‌ها گنجينه‌اي از اطلاعات هستند كه با آنها‌گاه مي‌توان به واقعيت‌هايي از وضع اجتماعي، سياسي و اقتصادي ادواري از تاريخ مردم يا منطقه‌اي پي برد كه دستيابي به آن‌ها با كتب تاريخي مي‌سر نيست.
مي‌توان ادعا كرد كه يكي از مهم‌ترين سوژه‌ها براي نگارش سفرنامه در گستره ادبيات جهاني، سفر ‌به خانه خدا در شهر مكه معظمه بوده است. درطول تاريخ ميليارد‌ها انسان براي انجام فريضه حج راهي اين سرزمين مقدس شده و در كنار خانه خدا به عبادت مي‌پردازند.
سفرنامه‌هاي حج گنجينه‌هاي پايان‌ناپذيري براي شناخت بسياري از مسائل ديني، فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و تمدني است و مي‌تواند در موضوع‌هاي متنوع، منابعي مورد توجه و قابل اعتماد باشد.
با بررسي جامعي كه درباره سفرنامه‌ها و خاطرات حج ايرانيان صورت گرفت، حدود چهارصد اثر در اين حوزه شناسايي شد. حدود ۳۵۰ مورد از اين آثار در قالب كتاب به صورت مستقل منتشر شده‌اند و حدود پنجاه مورد در مجموعه هشت جلدي سفرنامه‌هاي حج قاجاري (به كوشش رسول جعفريان، تهران، علم، ۱۳۸۹) آمده است.
اين گزارش شامل اطلاعات كتاب‌شناسي تمامي سفرنامه‌ها و خاطرات حج ايرانيان است كه تا پايان سال ۱۳۹۲ شمسي منتشر شده است. گفتني است افزون بر سفرنامه‌ها و خاطرات ايرانيان، تا كنون چندين مورد از سفرنامه‌هاي حج افراد غير ايراني در ايران منتشر شده؛ مثل سفرنامه ابن جبير، سفرنامه سرلشكر ابراهيم رفعت‏پاشاى مصرى و سفرنامه خانم هاجر اشپور (آلماني). از آنجا كه پديدآورندۀ اين كتاب‌شناسي علاقمند است اين گزارش جامع و كامل باشد و نمايي از تمامي سفرنامه‌هاي حج منتشرشده در ايران باشد، در انتهاي اين گزارش در بخش جداگانه اين سفرنامه‌ها نيز معرفي شده است.
ترتيب دسته بندي و تنظيم اطلاعات در اين كتاب‌شناسي بر اساس الفباي نام خانوادگي نويسندگان است. نكته ديگر اينكه مبناي سال تولد و وفات نويسندگان، سال شمسي است و در موارد كه سال قمري مد نظر بوده با «ق.» در كنار آن نشان داده شده است.