اطلاعات پايان نامه هاي دانشگاهي - حوزوي در موضوع «حج»

يكي از موضوعاتي كه در مراكز دانشگاهي و حوزوي جهان اسلام همواره مورد تحقيق و پژوهش دانشجويان قرار گرفته، شناسايي و بررسي ابعاد «فريضه حج» بوده است. به گونه ­اي كه پايان ­نامه­ هاي زيادي توليد شده كه به بررسي ابعاد اجتماعي، سياسي، كلامي، فقهي، قرآني، اخلاقي، عرفاني، هنري، ادبي، تاريخي و جغرافيايي حج پرداخته ­اند.

در حال حاضر صدها مركز دانشگاهي، حوزوي و پژوهشي درباره موضوعات مختلف اسلامي از جمله حج و زيارت، به تحقيق و پژوهش مشغول هستند و پژوهش­هاي در خور توجهي از سوي اين مراكز در ابعاد مختلف حج و زيارت توليد شده است. امروزه با انبوهي از محصولات توليدي اين مراكز مواجه هستيم، اما اين توليدات به لحاظ عدم اطلاع­ رساني مناسب، ناشناخته و بي ­استفاه مانده ­اند و بيشتر آن­ها در قالب پايان ­نامه­ است و حاوي جديدترين اطلاعات علمي و تخصصي، كه علاوه بر تازگي مسألة مورد تحقيق، بعضاً داراي ارزش اطلاعاتي زيادي نيز مي­ باشند.

آگاهي يافتن از تحقيقات انجام شده، علاوه بر جلوگيري از انجام پژوهش­هاي تكراري و مشخص نمودن محدوده تحقيق، مي­ تواند ياري ­رسان پژوهشگران در يافتن موضوع پژوهش، انتخاب روش تحقيق و يافتن ابزارهاي مناسب گردآوري اطلاعات باشد و همه اين موارد باعث رشد و شكوفايي آن دانش خواهد شد. با توجه به افزايش روزافزون حجم اطلاعات، دسترسي سريع به منابع و مدارك مرتبط، عاملي است در جهت پيشرفت امر پژوهش.

با اين توضيحات مي ­توان برخي اهداف كاربردي انجام اين پروژه را در اين محورها جستجو كرد:

ـ تكميل بانك اطلاعاتي ـ پژوهشي پژوهشكده حج و زيارت؛

ـ شناسايي قشر وسيعي از پژوهشگران حوزه حج و زيارت؛ شامل دانشجويان، اساتيد راهنما، اساتيد مشاور؛

ـ شناسايي مراكز دانشگاهي و حوزوي كه داراي تحقيقاتي در موضوع حج هستند؛

ـ برنامه­ ريزي و جهت ­دهي به تحقيقات دانشگاهي كه در موضوع حج انجام مي­شوند؛

ـ جلوگيري از تحقيقات تكراري؛

ـ ايجاد پايگاه اطلاعاتي و نيز كتابخانه ­اي تخصصي از پايان­ نامه­ هاي حج و زيارت در پژوهشكده حج و زيارت.

اطلاعاتِ پايان­ نامه­ هاي­ گردآوري شده، در ده فصل طبقه­ بندي وتفكيك شده ­اند كه عبارت­ اند از:

تاريخ، فلسفه و عرفان، قرآن و حديث، فقه، اخلاق و تربيت، علوم اجتماعي، ادبيات، هنر، بهداشت و پزشكي، امور اجرايي و مديريتي.

همچنين در هر فصل، اطلاعات پايان ­نامه ­ها بر اساس الفباي نام نويسندگان تنظيم شده است. ذيل هر نويسنده، اطلاعات مربوط به پايان­ نامه؛ شامل عنوان، مقطع تحصيلي، استاد راهنما و مشاور، رشته، دانشكده و دانشگاه و نيز سال دفاع از پايان نامه آمده است. البته در برخي موارد به جهت عدم وجود اطلاعات كامل مأخذشناسي در سامانه هاي اطلاع رساني، نواقصي موجود است.

بر اساس نتايج اين پژوهش، تا اوايل سال ۱۳۹۵ حداقل ۴۷۹‏ پايان ­نامه درباره ابعاد مختلف حج در مراكز دانشگاهي و حوزوي شناسايي شده است. البته به علت پاره اي ضعف­ هاي موجود در سامانه ­هاي اطلاع ­رساني و نيز عدم همكاري مناسب برخي مراكز آموزشي-پژوهشي، احتمالا تعداد پايان ­نامه ­هاي دفاع شده در اين حوزه اندكي بيشتر باشند. بر اساس نتايج حاصله، جدول فراواني پايان ­نامه ­ها در موضوعات دهگانه به صورت زير است:

بر اساس اطلاعات فوق، تعداد قابل توجهي از پژوهشگران علاقمند به بررسي ابعاد فقهي حج بوده­ اند، به گونه ­اي كه حدود ۴۵ درصد از پايان­ نامه­ ها به اين موضوع اختصاص داده شده است. ۵۵ درصد ديگر پايان­ نامه ­ها به نسبت­هاي نزديك به هم بين ۹ موضوع ديگر تقسيم شده­ اند. بررسي هاي ادبي حج در بين اين موضوعات، تعداد بيشتري به خود اختصاص داده است. پس از پژوهشهاي ادبي، تحقيقات حوزه علوم اجتماعي (سياسي-جامعه شناسي-روان شناسي-اقتصادي) و موضوعات مرتبط با امور اجراي و مديريتي حج در جايگاه هاي بعدي هستند.

همچنين بررسي مراكزي كه پايان­ نامه ها در آنجا دفاع شده نشان مي ­دهد كه واحدهاي دانشگاه آزاد اسلامي با انجام ۲۸۲ مورد، حدود ۰‏۶ درصد از پايان ­نامه ­هاي توليد شده درباره حج را به خود اختصاص داده­ اند.

**********************************

---