نشست علمي «راهكارهاي فقه شيعه جهت جلوگيري از ازدحام در منا» برگزار شد

حجت‌الاسلام والمسلمين محمدسعيد نجاتي در اين نشست با اشاره به اين كه برخي فريضه حج را امري حادثه خيز مي‌دانند، اظهار داشت: اين افراد معتقدند از آن جايي كه بسياري از اوقات افراد زيادي در حج به دليل ازدحام جمعيت يا مشكلات ديگر از بين رفته‌‍اند ما اصلا نبايد به حج برويم.

عضو گروه تاريخ و سيره پژوهشكده حج و زيارت افزود: ما در اين نشست مي‌خواهيم ثابت كنيم اين طور نيست بلكه فقه شيعي ما راهكارهاي بسيار خوبي براي از بين بردن يا حداقل كم كردن مشكلات حج به ويژه ازدحام در منا ارائه كرده است.

وي با تأكيد بر اين كه توطئه‌هاي آل سعود باعث كشتار مردم بي گناه شد، ابراز داشت: اگر خوشبينانه فكر كنيم و بگوييم اين حادثه ناخواسته بوده است، ما مي‌توانيم راهكارهايي فقهي ارائه دهيم تا ديگر شاهد اين مشكلات در حج نباشيم، البته ما در اين نشست در مقام فتوا دادن نيستيم بلكه مي‌خواهيم به فقهاي بزرگوار پيشنهاد بدهيم تا اين مسائل را نيز در فتاواي خودشان در نظر داشته باشند.

وي با بيان اين كه بيشترين ازدحام در اعمال حج مربوط به سرزمين منا است، تصريح كرد: مباحث خودمان را با چند سرفصل ارائه مي كنيم؛ نخست اشاره‌اي به سرزمين منا داريم، دوم نصوص معصومين براي مقابله با ازدحام در منا را بررسي مي‌كنيم، سوم واجبات منا را از نظر مي‌گذارنيم و چهارم راهكارهايي را براي مقابله با ازدحام در رمي جمرات، آيين قرباني و شب ماندن در منا بيان مي‌كنيم چون مسأله تراشيدن سر در منا زياد مشكل آفرين نبوده است.

وي در ادامه عنوان داشت: منا از جمله اماكن مهم در مكه است كه هميشه ازدحام داشته است و در واقع يكي از چالش‌هاي مهم در حج، منا است؛ پيامبر گرامي اسلام در حجة الوداع يكي از توصيه هايي كه داشتند، عجله نكردن و هول ندادن در منا بود و فرمودند: همه جاي منا ذبح كردن صحيح است حتما لازم نيست به قربانگاه بياييد؛ امام صادق نيز در كنار جمره عقبه فرياد زدند اينجا توقف نكنيد، اينجا جاي ايستادن نيست، رمي كنيد و بگذريد كه نشان مي دهد، معصومين با همان امكانات محدود تلاش مي كردند مشكل ازدحام پيش نيايد.

وي با اشاره به حوادث منا در تاريخ ابراز داشت: زخمي شدن سر عمر بن خطاب در جريان رمي جمره يكي از حادثه‌هاي منا است كه البته در همان سال نيز از دنيا رفت و حوادث ديگري هم بوده است كه از جمله آنها اين بود كه براي ترور كردن شخصيت‌هاي مختلف از همين ازدحام استفاده مي‌كردند كه ياسور امير مغول از همين قربانيان است به علاوه اين كه افراد فريب خورده از اين فرصت براي چشم‌چراني و متلك گفتن استفاده كرده‌اند كه اين موضوع نيز در تاريخ گزارش شده است.

وي با بيان اين كه بيشترين حجم جمعيت روي پل منا است، يادآور شد: حكومت وقت در سال 1415 به فكر سامان دادن جمرات افتاد و به همين خاطر ديوار را ساختند و پايه‌هاي آن را روي جمرات اصلي قرار دادند؛ بعد از ساختن اين سازه‌هاي جديد حوادث در جمرات بسيار كمتر شد و بيشتر در تونل منا حادثه پيش مي آمد.

وي با اشاره به راهكارهاي پيشگيري از ادحام در مناسك منا ابراز كرد: اعمال روز عيدقربان به ترتيب رمي جمرات، قرباني و بيتوته در منا است و به عقيده ما براي كاهش ازدحام مي‌توان چهار كار انجام داد؛ نخست نفي در ترتيب اعمال منا است، دوم توسعه مكاني، سوم توسعه زماني و در آخر توسعه فاعلي؛ در مورد نخست ما به فقها پيشنهاد مي دهيم ترتيب را نفي كنيد.

وي ادامه داد: اول صبح در روز عيدقربان دو سه ميليون نفر به سمت جمرات مي روند كه اين حجم جمعيت در ساعات اول صبح زياد است كه مي توانيم به فتواي امثال شيخ طوسي نيز فكر كنيم كه ترتيب را نفي مي كند، به اين صورت كه بگوييم نصف مردم به جاي حركت براي رمي جمرات ابتدا به قربانگاه بروند تا تمركز جمعيت شكسته شود هرچند در مراجع فعلي كسي به اين مسأله قائل نيست.

وي تأكيد كرد: حتي مي‌توان از همان آغاز روز عيد، حجاج را به سه گروه تقسيم كرد و با اين كار جلوي ازدحام حاجيان و شتابشان را براي رمي جمره گرفت كه اين از امثال حكم ثانوي است كه در اين مواضع قابل استفاده است.

وي با بيان اين كه براي هركدام از اعمال رمي جمرات، قرباني و بيتوته راهكارهاي دوم تا چهارم قابل اعمال است، افزود: در رمي جمرات همان سه توسعه وجود دارد يعني ابتدا توسعه زماني بدهيم، چرا كه بنابر فتواي برخي از فقها رمي جمرات از صبح تا غروب عيد صحيح است، برخلاف عمده اهل سنت كه وقت رمي را تا ظهر مي دانند، حتي برخي از فقها تا سه روز بعد از عيد را نيز براي معذوران اجازه داده اند.

وي افزود: مي توانيم براي معذوان رمي شبانه را قرار دهيم كه حجم جمعيت كمتر است، اما بايد توجه داشت رمي در شب جايز نيست مگر براي افراد معذور كه در روايات اين افراد را زنان، ضعفا، چوپانان و سقاها قرار داده است كه به دليل ضرورتي نمي توانند در روز براي جمرات حاضر باشد.

وي با بيان اين كه براي رمي جمران توسعه مكاني نيز وجود دارد، ابراز كرد: امروز مكان رمي جمرات توسعه زيادي پيدا كرده است و ستوني كه در گذشته يك متر در يك و نيم متر بوده امروز به بيش از 60 متر و در چهار طبقه افزايش پيدا كرده است، هرچند به نظر گروهي از مراجع تقليد شكل ظاهري جمرات تعبدي بوده و بايد تا حد امكان برهمان شكل سابق تحفظ كرد و آن را رمي نمود، ولي عده اي از جمله حضرت آيات شبيري زنجاني، مظاهري و حائري مي گويند امروز محل رمي عوض شده است همين ستون بزرگ هم كفايت مي كند.

وي ادامه داد: آنهايي كه مي گويند بايد بر همان شكل سابق تحفظ كنيم، از كجا معلوم كه آن ستون يك متري همان ستون زمان پيامبر است، بلكه بايد رمي صدق كند، بنابراين توسعه مكاني در جمرات امروز هست البته اگر احتياط هايي كه برخي مراجع دارند كنار گذاشته شود.

وي به توسعه فاعلي و صحت نيابت در رمي جمرات اشاره كرد و خاطرنشان ساخت: در روايت معذوران از جمله مريض، عليل و طفل مي توانند نائب بگيرند، بنابراين مي توانيم توسعه بدهيم كه افراد بستري و ويلچري كه در اين شرايط احساس خطر مي كند جلو نيايد و براي رمي جمرات نائب بگيرد و هيچ اشكالي هم ندارد.

وي عنوان كرد: فعل دوم قرباني است كه روز عيد پس از رمي عقبه و پيش از حلق سر در منا صورت مي گيرد، هرچند در سال هاي اخير به جهت ممنوعيت ذبح در منا كشتارگاه هايي در خارج ولي نزديك منا ساخته شد و از آنجا كه چاره اي جز اين نيست به فتواي مراجع تقليد ذبح در مسلخ هاي جديد كفايت مي كند، بنابراين امروز توسعه مكاني قربانگاه وجود دارد هرچند در اين زمينه نيز برخي مراجع احتياط را به ذبح در منا مي دانند.

وي با اشاره به توسعه فاعلي و نيابتي در قرباني عنوان داشت: فقها هم پذيرفته اند كه قرباني با نيابت صحيح است هرچند مستحب است كه خود حاجي سر حيوان را ببرد ولي حتي در اين مسأله وكالت در توكيل نيز صحيح است به اين صورت كه حاجي به مديركاروان وكالت مي دهد تا او به نيابت از حاجي شخصي را براي قرباني وكيل بگيرد.

وي تأكيد كرد: در مسأله قرباني توسعه زماني نيز ممكن است چراكه در شرايط عادي تا آخر روز عيد قرباني صحيح است و در شراط اضطراي برخي از فقها تا آخر ذي حجه را نيز جايز دانسته اند.

وي با اشاره به بيتوته در منا به عنوان مسأله آخري كه باعث ازدحام جمعيت مي شود، تصريح كرد: در اين مورد راهكارهايي وجود دارد كه يكي از آنها تخيير در ماندن به نص قرآن است به اين صورت كه شخص اگر بخواهد مي تواند تا 13 ذيحجة و اگر عجله دارد مي تواند تا 12 ذيحجه در منا بماند.

وي ادامه داد: حتي حاجي بين بيتوته در منا و عبادت در مكه مخير است كه با رعايت اين نكات حجم كساني در منا هستند بسيار كم مي شود و همچنين توسعه مكاني نيز امكان دارد به اين صورت كه مساحت منا را براي جلوگيري از ازدحام موسع بدانيم همچنانكه برخي از فقها وادي محسّر را نيز كه نزديك منا قرار گرفته است را در شرايط ازدحام ملحق به منا دانسته اند.

وي با بيان اين كه در مسأله شب ماندن در منا يا بيتوته، توسعه فاعلي نيز امكان دارد، ابراز كرد: اين مسأله نخست با رفع وجوب حضور در منا براي مريضان و معذوران ممكت است و دوم وجوب ساخت و ساز بنا در منا براي رفع حاجت اسكان حجاج نيز ممكن است.