از معركه گيرهاي زمان امام صادق(ع) تا مدعيان روشنفكري امروزي؛ پول حج را صدقه بدهيد!

حجت‌الاسلام محمدمهدي بحرالعلوم، سرپرست معاونت پژوهشي پژوهشكده حج و زيارت در گفت‌وگو با خبرگزاري بين‌المللي قرآن (ايكنا) با ابراز تأسف از اينكه طي يك سال اخير، برخي از نويسندگان و افراد ناآشنا به فقه حج به جهت اغراض سياسي و پس از واقعه دلخراش منا و نيز تحركات برخي از دولتمردان عربستان عليه كشورمان، تلاش كردند القا كنند كه حج در اولويت نيست و نبايد با دشمني كه چنين رفتاري دارد، ارتباط داشت، گفت: اصولا حج يك مسئله فقهي و عمل واجبي است كه به شرط استطاعت، انجام آن بر مكلف واجب است.

معاون پژوهشي پژوهشكده حج و زيارت در ادامه سخنان خود به تشريح دلايل وجوب حج از منظر فقهي پرداخت و اظهار كرد: به باور مشهور فقهاي امامي و بسياري از فقهاي اهل­‌بيت(ع) استطاعت با حدود و شرايط خاص شرط وجوب «حَجَّة الاسلام» بر مكلّفان است و از پشتوانه‌هاي اين حكم، آيه ۹۷ سوره آل عمران است كه مسلمانان را در صورت استطاعت، به حج ‌گزاردن مكلّف كرده است و مي‌فرمايد: «وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيهِ سَبِيلًا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِي عَنِ الْعَالَمِينَ؛ و براى خدا حج آن خانه بر عهده مردم است [البته بر] كسى كه بتواند به سوى آن راه يابد و هر كه كفر ورزد يقينا خداوند از جهانيان بى‌نياز است».

حجت الاسلام بحرالعلوم در ادامه به تشريح مفهوم و شرايط استطاعت شرعي در خصوص حج پرداخت و اظهار كرد: منظور از استطاعت در اين آيه، استطاعت شرعي است كه شامل موارد: الف) استطاعت مال، ب) استطاعت بدن، ج) استطاعت طريقي و امنيتي و د) استطاعت زماني است.

وي ادامه داد: در احاديث معتبر از اهل بيت (ع) نيز رواياتي از اين قبيل كه «اُنظُروا بيتَ ربِّكُم فَلا يخلُوَنّ مِنكُم فَلا تُناظَرُوا» [كافي، ج۴، ص۲۷۰، ح۳] بسيار وارد شده است كه بر اين مطلب دلالت مي‌كنند كه يكي از مصالح وجوب حج، تكريم بيت الله الحرام است تا هيچ وقت خالي از حجاج نباشد.

اين پژوهشگر ديني كشورمان افزود: بنابراين در مورد اينكه نبايد كعبه معظمه خالي از حجاج باشد ترديدي نيست؛ تا جايي كه برخي فقها با توجه به روايات، معتقدند حج وجوب كفايي دارد و بايد هر ساله عده­‌اي به حج بروند تا حج تعطيل نشود. سيد كاظم يزدي در اين باره مي­‌نويسد: «فإنّه لا يبعد وجوب الحجّ كفاية على كلّ أحد في كلّ عام إذا كان متمكّنا بحيث لا تبقى مكّة خالية عن الحجّاج، لجملة من الأخبار الدالّة على أنّه لا يجوز تعطيل الكعبة عن الحجّ؛ بعيد نيست وجوب حج براي هر مكلفي كه تمكن دارد در هر سال واجب كفايي باشد، تا مكه [مكرمه] از حجاج خالي نماند، [اين حكم] به خاطر رواياتي است كه مي­گويند: تعطيلي حج كعبه جايز نيست». [العروه الوثقي، ج۲، ص۴۱۹]

وي ادامه داد: برخي علما پا را فراتر گذاشته و معتقدند حج بر سرمايه­‌داران در هر سال واجب عيني است. شيخ صدوق در علل الشرايع پس از نقل روايتي مبني بر اينكه حج در طول عمر تنها يك بار بر مستطيع واجب است، چنين مي­‌نويسد: جاء هذا الحديث هكذا و الذي أعتمده و أفتي به أن الحج‏ على‏ أهل‏ الجدة في‏ كل‏ عام‏ فريضة؛ اين حديث با اين مضمون وارد شده، ولي آنچه من به آن اعتماد دارم و طبق آن فتوا مي دهم اين است كه حج بر سرمايه داران در هر سال واجب است». [علل الشرايع، ج‏۲، ص۴۰۵]

حجت‌الاسلام بحرالعلوم به مشكلاتي كه در قرن‌هاي گذشته براي حضور در حج وجود داشت نيز اشاره و با تأكيد بر اينكه علي رغم همه اين مشكلات حج تعطيل نمي‌شد، گفت: رفتن به حج در گذشته با خطرات بسيار زيادي همراه بود اما كماكان استمرار داشت و بسياري از مسلمانان در بين راه يا از تشنگي جان مي باختند و يا دچار راهزنان مي شدند و يا در گرما يا سرماي شديد از دنيا مي‌رفتند، اما با اين حال اين خطرات حج را به تعطيلي نمي‌كشاند.

وي با اشاره به احاديثي كه در آنها تأكيد شده است خانه خدا نبايد خالي از مردم شود، گفت: بر اساس احاديث موثق اگر شرايطي پيش بيايد كه حاكم اسلامي ببيند خانه خدا خالي است و كسي به بيت‌الله نمي‌رود، بايد با هزينه بيت المال گروهي از مسلمين را به حج اعزام كند. البته در رواياتي كه از اميرالمومنين يا ائمه(ع) ديگر رسيده اين عبارت آمده كه بيت از شما خالي نباشد، از اين احاديث شايد بتوان اينچنين استفاده كرد كه حضور پيروان اهل‌بيت عليهم السلام موضوعيت دارد. يعني اگر در يك زمان حاكم اسلامي ديد پيروان ساير مذاهب اسلامي در حج هستند اما شيعه اثني‌عشري نيست، مي تواند از بيت المال براي اعزام زائران هزينه كند چرا كه بايد در بيت‌الله پيروان اهل‌بيت(ع) حضور داشته باشند.

سرپرست پژوهشكده حج و زيارت در ادامه به نقل تعدادي از احاديث مرتبط با موضوع خالي نماندن كعبه معظمه از حجاج پرداخت و گفت: امام علي (ع) مي‌فرمايند: خانه خدا را بنگريد، پس از شما خالي نماند كه اگر چنين شود مهلت داده نمي­‌شويد. (كافي، ج۴، ص۲۷۰، ح۳). ايشان همچنين مي‌فرمايند: « خدا را! خدا را! درباره خانه پروردگارتان، مبادا كه تا باقي باشيد آن خانه از شما خالي گردد، زيرا اگر آن بيت مقدس متروك شود، شما از آن پس مهلتي نيابيد و منقرض خواهيد شد. (نهج البلاغه، نامه ۴۷) در اين دو نقل، حضرت امير(ع) از خالي ماندن بيت الله الحرام نهي فرموده و بيان كرده است كه اگر خانه خدا خالي ماند، مكلّفان مهلت داده نمي­‌شوند و عذاب الهي نازل مي­‌شود، پس اين روايات به روشني دلالت مي‌كند بر اينكه خالي نماندن كعبه معظمه از حجّاج و زوّار، هدفِ مطلوب شارع است، به طوري كه نمي‌توان از آن دست كشيد.

حجت‌الاسلام بحرالعلوم با اشاره به اينكه در زمان امام صادق(ع) نيز عده‌اي مي گفتند پول حج را به فقرا بدهيد و به حج نرويد، گفت: محضر مبارك حضرت امام صادق (ع) عرضه داشتم، گروهى از اين معركه‏‌گيرها مى‏‌گويند: وقتى شخص يك بار حج بجا آورد و ديگر به حج نرود و به جاى آن پولش را صدقه داده و صله رحم كند از حج برايش بهتر است. حضرت فرمودند: دروغ مي‌گويند، اگر مردم اين كار را بكنند، اين بيت تعطيل مى‏‌شود، در حالى كه خداوند متعال كعبه را براى استوارى و سامان بخشيدن به كار مردم قرار داده است. (نقل شيخ صدوق در صحيح عبدالرحمن از ابي عبدالله (ع)؛علل الشرايع، ج‏۲، ص۴۵۲). اين حديث هر چند در خصوص حج غير واجب است، منتها ظاهر آن دلالت مي­‌كند بر اين كه اراده خداوند تبارك و تعالي براين تعلق گرفته كه مسلمانان كعبه معظمه را، كه محل قيام مردم و سامان بخشيدن به كار آنهاست، تعطيل نكنند و خالي نگذارند.

وي در بخش پاياني سخنانش عنوان كرد: هر چند گفته مي­‌شود رژيم سعودي از درآمدهاي ناشي از حج، كه معادل فروش يك­ساله نفت اين كشور است، براي ترويج عقايد نادرست وهابيت و تخريب و تكذيب مذهب شيعه استفاده و با بغض شديد با محبّان اهل بيت(ع) رفتار مي­‌كند، و چهره واقعي ايشان را به گونه ديگري وانمود مي­‌كند، منتها، يكي از ره‌آوردهاي حج، تقويت امت اسلامي است.

بحرالعلوم ادامه داد: امروزه علاوه بر تبليغات غير مسلمانان عليه شيعه و ايجاد موج گسترده شيعه هراسي در جهان، برخي از نويسندگان مسلمان نيز با تدوين كتبي به زبان‌هاي مختلف به تبليغ عليه عقايد حقه شيعه (توسل و شفاعت و...) مشغولند و مبلّغان وهابي تلاش مي‌كنند به روش‌هاي گوناگون و با بحث‌هاي خصوصي و چهره ‌به ‌چهره با مسلمانان كشورهاي مختلف، مذهب جعفري را در تنگنا قرار داده و عقايد آن را شرك‌آلود جلوه دهند. در حالي كه نفس حضور شيعيان در حرمين موجب ترويج تشيع در ميان ساير مذاهب و آشنايي آنها با مكتب حقه اهل بيت(ع) است.

وي تصريح كرد: بنابراين برپايي حج و تلاش براي بيداري جهان اسلام و آگاهي ديگر مسلمانان و شناخت آنها از عقايد تشيع و اسلام ناب در خلال آن و به تبع آن، خنثي سازي توطئه­‌هاي دشمنان و تبليغات وهابيت، از مصالحي است كه نمي‌­توان به آساني از آنها دست كشيد و حتي مي­‌توان گفت با توجه به شرايط امروز، تعطيل حج مهجوريت تشيع را در پي خواهد داشت.