فرهنگ زیارت به پله سی و سوم رسید

نشریه «فرهنگ زیارت» از جمله نشریات پژوهشکده حج و زیارت است که به صورت تخصصی مباحث مرتبط با زیارت و اماکن زیارتی را پوشش می دهد. این فصلنامه به مدیر مسئولی حجت الاسلام قاضی‌عسکر و سردبیری حجت‌الاسلام محمدباقر پورامینی منتشر می‌شود.

در جدیدترین شماره این نشریه که ویژه زمستان 1396 است، هفت مقاله با موضوعات زیر منتشر شده است:

تاریخچه انتقال جنائز به عتبات عالیات (شهر کربلا) /محمدمهدی فقیهبحرالعلوم

انتقـال مـردگان بـه اماکن مقدس، از سـنت‌هایی اسـت کـه از دیرباز بین شـیعیان رواج داشـته اسـت. ایـن سـنت، در برخـی خاندان‌ها و عالمـان شـیعی، بـه قـدری ریشـه‌دار بـوده کـه اگـر امـکان نقل جسـد در زمان فـوت نبوده، پـس از دفن موقت و رفـع موانع، بـه مکان مقـدس مـورد وصیت، منتقل می‌شده اسـت.

در ایـران نیـز چنیـن سـنتی بـوده اسـت؛ چنانکـه برخـی وصیـت می‌کردند جسـد آنان در مشـهد (حـرم علـی بن موسـی الرضا (ع)) یا در قم (حـرم مطهر حضرت فاطمـه معصومه (س)) دفـن شـود و برخـی دیگر تأکید داشـتند که جسـد آنـان به عتبـات عالیات منتقل شـود که سـهم کربـلا و نجـف، از همـه شـهرهای مقـدس عراق، بیشـتر بـوده اسـت. در اینکـه انتقال جسـد بـه عتبـات از چه زمانی شـروع شـده، بین مورخان معاصر اختلاف اسـت؛ امـا در دوره صفویـه ایـن سـنت رواج داشـته و در دوره قاجاریه به اوج خود رسـیده اسـت.

ایـن مقالـه، بـه بررسـی تاریخچـه وگزارش‌هـای انتقـال جنائـز بـه عتبـات عالیـات، بـهویـژه شـهر کربلا و نجـف، می‌پردازد و نگاهی به گـزارش جهانگردان، وضع بهداشـت و چگونگـی حمـل و مشـکات آن دارد.

کلیدواژه: انتقال مردگان، عتبات عالیات، کربلا، نجف، کاظمین، دوره آل بویه، دوره قاجاریه.

نگاهی انتقادی به مهمترین آثار مقتل‌نگاری معاصر/ محمدسعید نجاتی

مقتل‌نـگاری عاشـورا از دانش‌هـای کهنـی اسـت کـه شـیعه در آن نقشـی تأثیرگـذار، و پیونـدی مسـتقیم بـا حفاظت از کیان تشـیع داشـته اسـت. ایـن مقاله به دنبـال معرفی مهمتریـن آثـار مقتل‌نـگاری معاصـر شـیعه اسـت کـه می‌توان آن را در سـه رویکـرد ترجمـه یـا بازآفرینـی مقاتـل پیشـین، جمـع آوری گـزارش منابـع مختلـف و بررسـی نقادانـه مقاتـل پیشـین و آفرینـش مقاتل جامع تقسـیم‌بندی کـرد.

در این سـه رویکرد، کتاب‌های وقعـة الطـف و بـه تناسـب آن مقتـل ابومخنـف، تصحیـح و منبع‌شناسـی ملهـوف و بـه تناسـب آن کتـاب ملهوف، لواعج الاشـجان، مقتـل مقرم، مقتل الشـمس، نفـس المهمـوم، موسـوعة کلمـات الامـام الحسـین، موسـوعة شـهادة المعصومیـن، مع الرکـب الحسـینی، تاریـخ قیام و مقتل جامع سیدالشـهدا وشـهادتنامه امام حسـين ‌(ع) و سـیرة الحسـین بـه صـورت انتقـادی معرفی شـده‌اند.

کلیدواژه: مقتل‌نگاری، عاشورا، امام حسین(ع)، کربلا، مقتل الحسین.

درنگی در زندگی رباب بنت امرء القیس کلبی / فضل علی قزوینی

ربـاب بنـت امـرء القيـس، همسـر امام حسـين(ع) اسـت کـه در کربـلا حضور داشـت و سـپس همـراه اسـيران به کوفه و شـام برده شـد. پـدرش، امـرء القيس بن عـدي کلبی، در زمـان خلافـت خليفـه دوم بـه مدينـه رفـت و مسـلمان شـد و در ملاقاتـي بـا اميـرمؤمنـان(ع) ربـاب را بـه تزويج حسـين بن علـي(ع) درآورد. عبدالله و سـکينه ثمره اين ازدواج مبارک‌انـد.

پـس از شـهادت امـام حسـين(ع) ،رباب در سـوگ شـهادت آن حضـرت مرثيـه خواند و يـک سـال در کنـار مرقـد ايشـان اقامـت گزيد و سـپس به مدينـه بازگشـت و بيدرنگ درگذشـت. در ايـن نوشـتار زندگـي ايـن بانـوي کربلايـي به اختصار بررسـي مي‌شـود.

واژگان کليدي: حسين بن علي(ع)،رباب، امرء القيس کلبی، کربلا، مدينه.

نجف اشرف در دوران پنهانی قبر امیر مؤمنان(ع) / محمدباقر پورامینی

وقتـی امیـر مؤمنـان(ع) در کوفـه بـه شـهادت رسـید، دشـمنان زخم‌خورده در اندیشـه اهانـت بـه سـاحت مقدس ایشـان بودند. طرفـداران امویـان و بازماندگان خـوارج نهروان دو تهدیـد جـدی بـه شـمار می‌رفتنـد که جسـارت آنـان به محـل خاکسـپاری حضرت، واکنـش سـخت دوسـتداران امیـر مؤمنـان(ع) را در پـی می‌داشـت و بـه درگیـری می‌انجامید. ازایـنرو توصیـه بـهمخفـی بـودن قبـر، از جانـب خـود امـام علـی بـن ابيطالـب(ع) بـوده اسـت. البتـه ایـن مخفـی بـودن مقطعـی، و نـه همیشـگی و تـا از بیـن رفتـن خطـر اهانـت دشـمنان بـود. در ایـن مدت سـه امـام شـیعه بارها بـه زیارت مولیالموحدیـن در نجـف اشـرف می‌رفتنـد و بـا عنایـت بـه اینکه نبایسـتی ایـنمکان شـریف همیشـه مخفـی می‌مانـد، برخـی از یـاران خویش را همـراهمی‌بردنـد و حتی به آنـان اجـازه می‌دادنـد که سـایر دوستانشـان را از محل دفـن امام آگاه کنند تـا از برکات و آثـار فـراوان زیـارت حضـرت بهره‌منـد شـوند. می‌تـوان اذعـان داشـت کـه بیشـترین معـارف مـا در بـاب زیـارتامیـر مؤمنـان(ع) از همیـن دوره به یـادگار مانده اسـت.

واژگان کلیدی: نجف، زیارت، امیر مؤمنان(ع)، مخفی بودن قبر.

نقش علمای بادکوبه در نجف / عبدالرحیم اباذری

بادکوبـه یـا باکـو یکـی از شـهرهای شیعه‌نشـین جمهـوری آذربایجان اسـت کـه قبلا از شـهرهای شـمال ایـران بـود؛ ولی براسـاس قـرارداد ننگیـن گلسـتان از ایران جدا شـد. ایـن شـهر در دامـن خـود عالمـان مجاهد و مسـئول، فقیهان سـترگ پـرورش داده و به جهـان اسـلام و تشـیع عرضـه کـرده اسـت کـه زندگی هریـک از آنـان می‌توانـد الگوی مناسـبی بـرای نسـل امـروز و فردای ما باشـد. بعضی از ایـن عالمان، طلایه‌دار و پیشـتاز توسعه‌بخشـی و رونـق علمـی دادن بـه حـوزه نجـف بودنـد و نقـش بسـزایی در این امر داشـتند. در ایـن مقالـه، زندگینامـه مختصـر چنـد نفـر از ایـن فرزانـگان را کـه حلقـه اتصـال حـوزه نجـف و مـردم شـیعه خطـه قفقـاز و شـهر باکو بودنـد، مـرور می‌کنیم.

کلیدواژه: باکو، بادکوبه، شیعه، عالمان، فقیهان، قرارداد گلستان، شهادت، علامه، نجف.

محدوده شهری «نجف اشرف» و طرز معماری آن / دکتر عبدالستار سشنین الجنابی

شـهر مقـدس نجـف یکـی از شـهرهای تاریخی با سرمنشـأ دینی اسـت کـه مجموعه‌ای از اسـباب و عوامـل در طـرح معمـاری و سـاختار ظاهـری آن دخیـل می‌باشـد. از جمله عوامـل جغرافیایـی، دینی، سیاسـی، نظامی و... . محله‌هـای قدیـم و جدیـد نجـف اشـرف، دو بخـش اصلی شـهر محسـوب می‌شـوند که هرکـدام نشـانه‌ها و نمادهایـی مخصـوص بـه خـود دارند کـه یـادآور فرهنـگ و آداب و سـنن حاکـم بـر عمـل و اندیشـه مـردم در سـاختن و طـرز معمـاری خانه‌هـا و محلات و اماکـن عمومـی در طـول تاریـخ اسـت. از مقایسـه میـان بخش‌هـای مختلـف شـهر در گذشـته و حـال و تغییـرات و تحولاتـی کـه در گـذر زمـان در شـکل خانه‌هـا پدیـد آمـده، ایـن نتیجـه حاصـل می‌شـود کـه سـازه‌های قدیم نجـف، بیـش از سـاختمان‌ها، کوچه‌هـا و محله‌هـای امـروزی با روح فرهنـگ اجتماعی و آداب دینـی و اوضاع محیطی هماهنگـی دارد. بـه همیـن دلیل هنوز بـه طور کلی مقهـور واقعیـات و جریانات مخالف و وارداتـی نشـده و هرچنـد بـه شـکل محـدود، بـه حیات خـود ادامـه می‌دهد.

کلیدواژه: نجـف اشـرف، معمـاری، محـلات، محدوده شـهری، خانه‌هـای قدیـم و جدید، مـدارس دینی.

سفرهای علمی دانشوران به حله، و از حله در قرن نهم هجری / یوسف الشمری

نـگاه منحصـر بـه فـرد دیـن اسـام به مسـئله علـم و تشـویق و ترغیـب کتاب و سـنت به فراگیـری دانـش فـارغ از هرگونـه محدودیـت زمانـی و مکانـی و تعلیمـی، در طـول زمـان موجـی از مهاجرتهـای علمـی را در بیـن مسـلمین باعـث گردیـد.

رسـم ایـن هجرت‌هـای دانـش طلبانـه بعدهـا در میان مسـلمانان باقـی ماند و بار سـفر بسـتن بـرای درک محضـر عالمـان و شـنیدن و آموختـن از آنـان، دامنـه گسـترده‌تری یافـت و آرام آرام زمینه‌سـاز ظهـور مراکـز علمـی جدیـد و مهم در بلاد اسـامی شـد. از جملـه‌ی ایـن مراکـز شـهر تاریخـی حله بـود؛ مهد پـرورش بسـیاری از عالمـان و فقیهان، و محـل آمـد و شـد محصـان و مدرسـان علـوم دینی. آشـنایی بـا شـخصیتهای زبده فکـری کـه شـهر و دیـار خـود را بـه قصـد تعلیـم و تعلـم در حلـه رهـا کردنـد و نیـز فرزانگانـی از حلـه کـه بـه شـهرهای دیگر عراق و دیگر سـرزمینهای اسـامی بار سـفر بسـتند و تحـرکات و جنبش‌هـای علمـی را رونق بخشـیدند، راهی اسـت برای شـناخت موقعیـت درخشـان شـهر حله و نقـش آن در تحـولات فکری و فرهنگی جامعه اسـامی در برهـه‌ای خـاص، یعنـی در قرن نهـم هجری.

کلید واژه: هجرت علمی، عراق، حوزه، علما، حله، فقها، شهرهای اسلامی.