سفر به عربستان: شامل سرزمین‌های مقدس مسلمانان در حجاز

بورکهارت، از جهانگردان مشهور سوئيسي قرن نوزدهم است. وي سرزمين نوبه و اطراف آن، و کشورهايي مانند مصر، سوريه، حجاز و سرزمين‌هاي مجاور آنها را سياحت کرد و سفرنامه‌هاي درخور توجهي از خود به يادگار گذاشت؛ يکي از سفرنامه‌هاي او، سفر به سرزمين‌هاي عربي است که در آن به توصيف مکه و مدينه و اطراف آنها پرداخته است.

او در جلد اول سفرنامه خود، به توصيف مشاهداتش از جده، طائف، مکه و محله‌هاي آن، کعبه و ديگر مکان‌هاي مقدس، مردمان مکه، حکومت و آب و هواي آن پرداخته و در جلد دوم، از مناسک حج، مدينه، مکان‌هاي زيارتي مدينه، حکومت و آب و هواي مدينه، شهر ينبع و سفر خود از ينبع به قاهره، سخن گفته است.

ريزبيني، پشتکار، تلاش و بي‌طرفي نسبي، ويژگي‌هايي است که اثر بورکهارت را جزو بهترين و مفيدترين سفرنامه‌هاي حج و حرمين قرار داده است. اين کتاب، فارغ از انگيزه واقعي نويسنده، حاوي گزارش‌هاي منحصر به فردي از ابعاد مختلف سياسي و اجتماعي حرمين شريفين در نيمه اول قرن نوزدهم است و گستره دانش نويسنده، توانسته محصول خوبي را به علاقه‌مندان تاريخ حرمين شريفين ارائه دهد؛ با وجود اين، متن تخصصي و پراصطلاح و قرن نوزدهمي بورکهارت، و وجود اعلام و حوادث تاريخي متعدد ـ که نويسنده، با توجه به تخصصي بودن کتاب، نيازي به معرفي آنها نديده است و همين طور محدوديت زاويه ديد بورکهارت در گزارش مطالب نظري و فکري که تحت تأثير فضاي مذهبي پيرامون خود بوده ـ باعث شده است تا پژوهشکده حج و زيارت، اين کمترين را به خدمت گيرد؛ براي اين منظور در مرحله اول در موارد مشکوک و مبهم، ترجمه با متن انگليسي مطابقت داده شد و پاره‌اي از خطاهاي نويسنده يا مترجم محترم، که به دليل تخصصي بودن متن کاملاً طبيعي بود، اصلاح شد. در مرحله بعد، اعلام تاريخي و جغرافيايي که معرفي نشده بودند و نيز اطلاعاتي که به‌درستي انعکاس نيافته بود و شناخت اجمالي آن براي فهم متن ضروري بود، در پاورقي توضيح داده يا تصحيح شد. در مواردي نيز که بورکهارت به منابع تاريخي ارجاع داده، در موارد مهم و حساس به اين منابع مراجعه شد. همچنين براي معرفي بورکهارت و بيان اوضاع و احوال دوران نگارش کتاب، که وجودش براي درک پاره‌اي از توضيحات و گزارش‌هاي کتاب ضروري مي‌نمود، درآمدي نگاشته شد. شخصيت‌ها و حوادث تاريخي نيز، که بدون توضيح آمده بودند، در پاورقي‌ها به اختصار معرفي شدند.

با هدف بهره‌گيري از آخرين دستاوردهاي پژوهشي و با توجه به گستردگي و تنوع مطالب مورد نياز براي پاورقي‌ها، در کنار استفاده از منابع دست اول، از فرآورده‌هاي پژوهشي متأخر نيز، با دقت بر اتقانشان، استفاده شده است که مي‌توان به مداخل متعدد دانشنامه حج و زيارت و نيز مقالات ويکي پدياي فارسي و عربي اشاره کرد. گفتني است آنچه تقاضاي ارائه انتقادها و پيشنهادهاي سازنده را از سوي خوانندگان فرهيخته دوچندان مي‌کند، بضاعت اندک بنده و گستردگي مطالب اين کتاب است. اميد است انتشار ترجمه فارسي و اصلاح‌شده اين اثر، خدمتي به پژوهشگران عرصه حج و حرمين شريفين باشد. (مقدمه مصحح)