نشست علمي «تمام الحج لقاء الامام»

حجت الاسلام و المسلمين سيد محمد كاظم طباطبايي رئيس پژوهشكده علوم و معارف پژوهشگاه قرآن و حديث، كه به عنوان ارائه كننده بحث و سخنران در اين نشست حضور داشتند، بيان كردند: براي بررسي هر حديث از جمله حديث «تمام الحج لقاء الامام» بايد مراحل متعددي طي شود.

اول تشكيل خانواده حديثي: يعني جمع آوري تمام روايات هم لفظ و هم مضمون در يك پرونده علمي.

دوم بحث سندي: يعني سنجش اعتبار روايات جمع‌آوري شده كه در اين قسمت منهج‌هاي متعددي وجود دارد. ما روش موثوق الصدوري را پيش مي‌گيريم و به دنبال قرائن توثيق گشته و حتي الامكان روايات داراي اعتبار را مشخص مي‌كنيم.

سوم فقه اللغه: يعني فهم دقيق معناي تك تك واژگان حديث. براي مثال در بحث ما معناي «لقاء» بايد بررسي شود كه آيا منظور صرف ديدن است يا معناي بيشتر مانند اعلان نصرت و... آيا مختص دوران حيات امامان است يا شامل زيارت قبور نيز مي‌شود؟ آيا ديدار صرفا در مكه و منا كافي است يا بايد به مدينه رفت؟ آيا لزوم ديدار مختص دو امام صادقين است يا همه امامان؟

چهارم تحليل محتوايي: يعني پيام روايت چيست كه بايد سخن گذشتگان در اين مورد جمع‌آوري و در نظر گرفته شود.

سپس ايشان وارد بحث در مورد اين روايت شده و ابتدا به منابع حديث پرداختند و بيان داشتند: اين حديث در كتاب كافي در باب «اتباع الحج بالزياره» آمده است. شيخ صدوق نيز اين روايت را در كتاب من لا يحضره الفقيه آورده است. اين كتاب‌ها مربوط به مكتب قم است و در كتاب‌هاي مكتب بغداد نقل نشده است.

سپس ايشان عبارت‌هاي مختلف روايت‌هاي هم مضمون را بيان كردند كه در روايتي علاوه بر مساله ديدار به خبر دادن از ولايت و عرضه نصرت نيز اشاره شده شده است كه اين روايت صحيح السند هم هست و دليل ديدار را بيان مي‌دارد. در روايتي باطن آيه ۲۹ سوره حج «ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْيُوفُوا نُذُورَهُم‏» به ديدار امام تاويل شده است كه سند ضعيفي دارد. در روايتي امام فرموده پايان حج را به ما قرار دهيد (و يختموا بنا) و در روايتي (ان يلقونا حيث كنا) آمده است. در روايتي نيز امام تهنيت گفته است.

به لحاظ اعتبار سندي ايشان گفتند دو يا سه حديث معتبر با اين مضمون وجود دارد كه با توجه به روايات ديگر اطمينان به صدور چنين مطلبي از امامان حاصل مي‌گردد.

در تحليل روايت ايشان يادآور شدند ممكن است كسي مدعي شود چون اين روايات غالباً از امام باقر نقل شده است ممكن است قضيه خارجي و مختص خود ايشان باشد؛ اما اين تحليل صحيح نيست زيرا دوران ايشان دوران گشايش شيعه نبوده است.

در مورد تحليل مفهوم «لقاء» نيز گفتند نمي‌توان منظور صرف ديدار يا حتي ديدار و پرسش چند سوال از امام باشد. همچنين اكتفا به ديدار در منا يا مكه منظور نيست بلكه مراجعه به امام در مدينه بايد باشد. چون در برخي روايات به ابراز ولايت و نصرت اشاره شده است مي‌توان ادعا كرد اين دستور ويژه دوران حيات امام نيست و هميشه بايد امامت پس از حج نمود يابد.

درمورد نظرات دانشمندان شيعه نيز گفتند نظر مرحوم فيض اين بود كه روايت قضيه خارجي و مخصوص دوران حيات امامان است يعني شامل زيارت قبور آنها نمي‌شود زيرا منظور بهره بردن شخص از امام بوده است. ايشان يادآور شدند اين برداشت مخالف فهم دانشمندان پيشين است. براي مثال مجلسي اول پدر علامه مجلسي روايت را اعم از دوران حيات و ممات امام مي‌داند و ياد گرفتن معالم دين و اعلان نصرت را براي دوران حيات مي‌داند.

از معاصران نيز آيت الله جوادي آملي اين روايت را به معناي ولايت پذيري مي‌دانند و مختص حج نيز نمي‌دانند يعني كامل بودن نماز و روزه و... به داشتن ولايت اهل بيت است.

در پايان استاد نظر خويش را درمورد پيام اين روايت چنين بيان نمودند كه روايت در صدد لازم دانستن علني كردن و ابراز كردن تفكر و فرهنگ تشيع است. يعني روايت نگاه و پيامي جامعه شناسانه دارد. شيعيان بايد مروجان تشيع در حج باشند. مانند راهپيمايي اربعين حسيني كه علاوه بر فضيلت زيارت امام حسين يك همايش بزرگ شيعي است و نشانگر عظمت شيعه در دنياست و از اين رو بايد مسولان مربوطه در هر چه باشكوه‌تر برگزار شدن اين مراسم تمام تلاش خود را مبذول دارند.

ايشان در پايان به يك مثال عيني نيز اشاره كرده و گفتند در مورد رفتن به زيارت قبور بقيع در حدود بيست سال پيش چندان استقبالي در ميان مسلمانان وجود نداشت. اما رفتن فوج فوج شيعيان به زيارت بقيع چنان تأثير عجيبي در ساير مسلمانان نهاد كه در برخي از ساعات مي‌شد گفت تعداد اهل تسنن در بقيع بيش از شيعيان بود. اين معناي ترويج تفكر شيعه در حج است امامان فرموده‌اند پس از پايان حج به سراغ ما بياييد تا شلوغ شدن منزل امام به تمام مسلمانان جايگاه امامت را عملا نشان دهد.