مجموعه آثار حج خونین

از حوادث مهم تاریخ انقلاب اسلامی، واقعه کشتار زائران ایرانی خانه خدا در شهر مکه توسط نیروهای سعودی در روز ۹ مرداد سال ۱۳۶۶ شمسی (۶ ذی الحجه ۱۴۰۷ قمری) است. این رخداد، بزرگترین کشتار حجاج در مراسم حج در تاریخ معاصر دانسته شده و به «جمعه خونین مکه» یا «حج خونین» معروف است. در این فاجعه هولناک که همزمان با مراسم روز برائت از مشرکین و در جوار حرم امن الهی روی داد، نیروهای امنیتی آل سعود با حمله خشونت بار به شرکت کنندگان در مراسم «برائت از مشرکین» باعث شهادت و مجروح شدن حدود ۴۰۰ تن از حجاج و زائران بی گناه و مظلوم بیت الله الحرام از ایران و دیگر کشورها شدند.

پس از انتشار خبر این واقعه، رسانه‌های داخلی و خارجی به سرعت به پوشش خبری و انعکاس آن پرداختند. اخبار، گزارشها، گفتگوها، روایت‌ها، مقالات و متون ادبی و حماسیِ بسیاری درباره ابعاد این رویداد در رسانه‌ها به ویژه مطبوعات و نشریات آن دوره منتشر شد. نیز همایش، نشست‌ها و مراسم‌هایی در سطح ملی و بین المللی درباره آن برگزار شد. از طرفی با گذشت زمان و مشخص شدن ابعاد این حادثه‌ی تلخ و غم‌انگیز، کتاب‌ها و فیلم‌های مستندی با تحلیل‌ها و بررسی‌های جامع‌تر به زبان‌های مختلف درباره آن منتشر شد.

با توجه به اهمیت این واقعه در تاریخ حج و انقلاب اسلامی و نیز ضرورت یادکرد آن و پاسداشت خاطره شهدای مظلوم آن، بنا به دستور و نظر نماینده محترم ولی فقیه در امور حج و زیارت، حضرت حجت الاسلام والمسلمین قاضی‌عسکر، گردآوری تمامی اسناد و مدارک منتشر شده در ارتباط با این رویداد و نیز مجموعه‌سازی و مستندسازی آنها در قالب پروژه «حج خونین» در دستور کار پژوهشکده حج و زیارت قرار گرفت. این پروژه، که از جمله کلان پروژه‌های پژوهشکده بود، از پاییز ۱۳۹۵ تا تابستان ۱۳۹۷ به طول انجامید. نتیجه و خروجی این پروژه، اثری ۹ جلدی با عنوان کلی «مجموعه آثار حج خونین» شد.

«مجموعه آثار حج خونین» را باید در زمره کتاب های مرجع و زیربنایی دانست. این مجموعه که آرشیوی از اسناد و مدارک یکی از مهمترین رویدادهای انقلاب اسلامی است، می‌تواند ابزاری مهم برای پژوهشگران، هنرمندان، تحلیلگران و... جهت خلق تولیدات و آثاری جدید در ارتباط با این رویداد باشد. از طرفی تجمیع آثار و روایت‌های مرتبط با یک موضوع، باعث فهم بهتر نسل‌‎های بعدی از حوادث و رویدادهای کشور می‌شود.

در این مجموعه سه گونه اثر داریم، برخی مجلدات بازنشر آثار منتشر شده هستند. به عبارتی کتاب‌های منتشره درباره این موضوع در طی سالیان قبل با حفظ امانتداری بازنشر شده‌اند؛ دسته‌ای دیگر، از نوع تدوین هستند مثل مجموعه‌ی اشعار یا بازتاب این واقعه در روزنامه‌ها؛ و گونه آخر از نوع ترجمه است. از بین آثاری که به زبانهای غیر فارسی منتشر شده بود، چند اثر انتخاب و به زبان فارسی برگردانده شد.

این مجموعه در ۹ جلد تدوین شده است:

جلد اول: بازنشر کتاب‌های فارسی

نخستین جلد این مجموعه، شامل متونِ کتاب‌هایی به زبان فارسی است که در ارتباط با این واقعه منتشر شده‌اند. با توجه به حجم کم اکثر این آثار، تمامی آنها در یک مجلد تدوین شده‌اند. عناوین کتابهایی که بازنشر شده‌اند عبارتند از: ۱-روایت حج خونین؛ ۲-جنایت وهابیت؛ ۳-با چشم باز: جمعه خونین مکه ۴-کشتار مکه و آینده حرمین؛ ۵- آنسوی حج خونین؛ ۶- قداست و امنیت حرم؛ ۷- تجاوز آل سعود به حرم امن الهی؛ ۸-بازتاب جمعه خونین مکه در نامه‌های شیفتگان انقلاب اسلامی؛ ۹-عکس‌ها افشاگر تبلیغات آل سعود.

علاوه بر ۹ اثر فوق، ۳ کتاب دیگر نیز که شامل اشعار مرتبط با این واقعه است نیز به زبان فارسی منتشر شده، لیکن به جهت متفاوت بودن قالب آنها، ذیل جلد پنجم این مجموعه آمده است.

جلد دوم: بازنشر کتاب‌های عربی

از آنجا که این رویداد، دارای ابعاد جهانی بود و به ویژه حادثه‌ای عظیم در جهان اسلام بود، چندین کتاب و مقاله به زبان عربی در ارتباط با آن در ایران و کشورهای دیگر منتشر شد. این جلد بازنشر این آثار است. اطلاعات این کتاب‌ها بدین شرح است: ۱-مجزرة مکّة: الدوافع والوقائع والاهداف؛ ۲-مجزرة مکّه: قصة المذبحة السعودیة؛ ۳-الوجه الاخر لإحداث مکة الدامیة؛ ۴- قدسیة الحرم و أمنه؛ ۵-قداسة الحرم و أمنه: طائفة من الکلمات؛ ۶-قداسة الحرم و أمنه: مجموعة المقالات؛ ۷-قداسة الحرم و أمنه: مجموعة من الرسائل؛ ۸- الصور تفضح أعلام السعود

جلد سوم: بازنشر کتاب‌های انگلیسی و ترکی استانبولی

علاوه بر انتشار آثاری به زبان عربی، آثاری نیز به زبان‌های انگلیسی و ترکی استانبولی درباره این واقعه در خارج از ایران منتشر شد. جلد سوم، بازنشر این متون است. دو کتاب ترکی استانبولی با عناوین «در مکه چه گذشت؟» و «مکه در پنجه آمریکا» و کتاب انگلیسی «کشتار مکه و آینده حرمین» و نیز مقاله «تراژدی مکه» در این جلد آمده‌اند.

جلد چهارم: بازنشر متون مجلات و فضای مجازی

در کنار اخبار و تحلیل‌های رادیو و تلویزیون، و نیز اخبار و گزارشهای روزنامه‌های آن دوران که بلافاصله از روز بعد از واقعه منتشر شد، مجلات هفتگی، ماهنامه‌ها و فصلنامه‌هایی که در آن زمان در داخل و خارج کشور منتشر می‌شدند، نیز به مرور به این حادثه پرداختند و ضمن گزارش این رویداد برخی از ابعاد آن را بررسی و تحلیل کردند. همچنین از حدود یک دهه بعد از این واقعه و گسترش فضای مجازی در کشور، برخی خبرگزاری‌ها و سایت‌های اینترنتی در مواقعی همچون سالگرد این واقعه، گزارشها و تحلیل‌هایی درباره این موضوع منتشر کرده‌اند. جلد چهارم این مجموعه، شامل مجموعه‌ این متون است که در سه بخش تدوین و تنظیم شده است. عناوین این سه بخش عبارتند از: ۱-متون مجلات فارسی ۲- متون فضای مجازی ۳-متون مجلات عربی

جلد پنجم: مجموعه اشعار و نثرهای ادبی

شعر و نثر ادبی یکی از قالب‌هایی است که می‌تواند به ماندگار ساختن وقایع تاریخی بینجامد. پس از فاجعه حج خونین، نیز شاعران و قلم به دستان، وظیفه خود دانستند که از کنار این حادثه بی تفاوت نگذرند و اندوه جانسوز و فریاد خود را در قالب الفاظ و کلمات عرضه کنند، لذا اشعار بسیاری در این باره منتشر شد. در سال‌های بعد از واقعه برخی نهادها مثل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بنیاد شهید و صدا و سیما تصمیم به مجموعه‌سازی این اشعار گرفتند و کتابهایی با عنوان مجموعه اشعار شاعران درباره حج خونین منتشر کردند. با توجه به اینکه اکثر اشعار مندرج در این آثار یکسان بودند و به عبارتی تکراری، لذا بر آن شدیم اثری جدید با عنوان «مجموعه اشعار و نثرهای ادبی» تدوین کنیم. این جلد تجمیع کتاب‌های شعر منتشر شده درباره این رویداد و نیز برخی اشعاری است که تنها در روزنامه‌ها و یا مجلات منتشر شده است. این اثر (جلد پنجم) در قالب سه فصل با این عناوین تنظیم شد: ۱-اشعار فارسی، ۲-اشعار غیر فارسی، ۳-قطعات ادبی.

جلد ششم: بازتاب حج خونین در روزنامه جمهوری اسلامی

مهمترین منبع و مرجع برای دریافت اخبار و گزارشهای واقعه حج خونین، روزنامه‌های سراسری دهه شصت هستند. از اینرو در این پروژه توجه و حساسیت ویژه‌ای به این منابع بود. با بررسی دقیق و صفحه به صفحه روزنامه‌های آن دوران تا ماه‌ها بعد از حادثه، اسناد بسیاری در این ارتباط یافت شد. حجم اسناد گردآوری شده از روزنامه‌ها به اندازه‌ای است که نیمی از این مجموعه را به خود اختصاص داده است. روزنامه جمهوری اسلامی یکی از روزنامه‌های آن دوران است که توجه ویژه‌ای به انعکاس این رویداد و بررسی ابعاد این فاجعه عظیم داشته است. در بین روزنامه‌ها، بیشترین حجم مطلب درباره حج خونین، اختصاص به این روزنامه دارد. به همین جهت در جلدی مستقل این اسناد تدوین و با عنوان «بازتاب حج خونین در روزنامه جمهوری اسلامی» عرضه شد. مطالب مندرج در این جلد و بقیه مجلداتِ مربوط به روزنامه‌ها در قالب چهار فصل تنظیم شده‌اند: ۱-اخبار و گزارش‌ها، ۲-مقالات، ۳-روایت شاهدان عینی، ۴-متون ادبی.

جلد هفتم: بازتاب حج خونین در روزنامه‌های اطلاعات و ابرار

در این جلد، گزارشی از اسناد منتشر شده در روزنامه‌های اطلاعات و ابرار آمده است. بخش اول کتاب مربوط به روزنامه اطلاعات و بخش دوم مربوط به روزنامه ابرار است. ساختار در نظر گرفته شده در هر بخش هم همان ساختاری است که برای روزنامه جمهوری اسلامی بیان شد.

جلد هشتم: بازتاب حج خونین در روزنامه‌های کیهان و رسالت

در این جلد، متون استخراج شده از روزنامه‌های کیهان و رسالت دسته‌بندی شده است. در بخش اول، اسناد و متون مندرج در کیهان و در بخش دوم مطالب روزنامه رسالت آورده شده است.

جلد نهم: ترجمه آثار برگزیده

این جلد شامل ترجمه‌های فارسی شش اثری است که در ارتباط با این واقعه به زبان عربی منتشر شده‌اند. متن اصلی این آثار در جلد دوم بازنشر داده شده‌اند. این آثار عبارتند از ۱-کشتار مکه: انگیزه‌ها.... (ترجمه مجزرة مکة: الدوافع والوقائع والاهداف)، ۲- کشتار در مکه: قتل‌عام... (ترجمه مجزرة مکة: قصة المذبحة) ۳-روی دیگر حوادث خونین مکه (ترجمه الوجه الاخر)، ۴- قداست و امنیت حرم (ترجمه مجموعه آثار کنگره جهانی قداست و امنیت حرم (تهران، آذر ۱۳۶۶).