مناظره امام صادق(ع) با زندیق مصری هنگام طواف

نوشته غلامرضا رضایی (عضو گروه کلام و معارف پژوهشکده حج و زیارت)

منبع: میقات حج، شماره 99، بهار 1396

در کتب روایی شیعه، مناظره­های فراوانی از پیامبرخدا(ص) و امامان معصـوم: با مخالفیـن گزارش شده است­که از جملة آنها، مناظرة امام صادق(ع) با زندیق مصری، به نام «عبدالملک» و با کنیة «ابوعبدالله» است. امام(ع) بخشی از این مناظره را در حین طواف و بخشی از آن را بعد از طواف انجام داده­ است.
امام صادق(ع) در این مناظره، از هر سه شیوة دعوت (حکمت، موعظة حسنه و جدال احسن)، که خدای متعال در آیة 125 سورة نحل، پیامبر(ص) را به آن فرمان داده، استفاده
کرده است. امام(ع) مناظره با زندیق را، با شیوة جدال احسن، با پرسش از نام و کنیة وی آغاز می­کند و از این طریق، او را غافل­گیر کرده، در مخمصه و تنگنایی شدید قرار می‌دهد؛ به­طوری­که او در برابر حضرت، راهی جز سکوت نمی­یابد.
جدال در اصطلاح علم منطق آن است که انسان به هدف ملزم و خاموش ساختنِ طرفِ مقابل، از مسلّمات علیه او بهره‌برداری کند. یکی از مسلّمات و مشهورات نزد عموم آن است که هرکس از باب مثال، نام عبدالله یا عبد الملک را برای خود
برگزیده است، به حسب عادت جامعه، به معنای آن نیز متصف خواهد بود؛ مگر آنکه این نام را برای فریب افکار عمومی بر خود نهاده باشد.
این نوشتار به بررسی و تحلیل مرحلة اول مناظره؛ یعنی جدال احسن امام(ع) با زندیق مصری پرداخته و از طریق قاعدة دلالت الفاظ بر معانی و تنبّه به مرتکزات ذهنی،
آن را تبیین کرده است.

متن کامل مقاله