انتشار جلد سوم کتاب مدینه‌شناسی

مرحوم سید محمد باقر نجفی نویسنده و پژوهشگری فرهیخته بود و آثار متنوعی در موضوعات مختلف علوم اسلامی از خود به جا گذاشت. اما میان این آثار، کتاب مدینه‌شناسی ایشان درخشش خاصی دارد؛ زیرا وی با عشق به پیامبر (ص) نزدیک به بیست سال در بیابان‌ها و کوه‌ها و دره‌های حجاز، با تحمل رنج‌ها و سختی‌های فراوان، به منظور کشف حقایق تاریخ اسلام و احیای آثار متعلق به رسول خدا کوشید این اثر را به سامان برساند.

مرحوم نجفی از معدود پژوهشگرانی بود که تنها به مطالعات کتابخانه ای و گزارش های تاریخ‌نویسان بسنده نمی کرد؛ بلکه با انجام تحقیقات میدانی فراوان و پیمودن مسير هجرت پیامبر (ص) می کوشید حقایق تاریخی را با مناسبات جغرافیایی کنونی پیوند دهد و بدین ترتیب اثری ماندگار از خود به یادگار بگذارد.

مرحوم نجفی دو جلد نخست مدینه شناسی را در زمان حیات خود در ایران، در کلن آلمان منتشر کرد؛ سپس مرکز تحقیقات حج و نشر مشعر این دو جلد را منتشر کردند. مرحوم مؤلف همچنین جلد سوم همین کتاب را به صورت حروفچینی شده آماده کرده بود که دست اجل فرصت ساماندهی و انتشار نهایی آن را به وی نداد. با توجه به اینکه آرشيو آثار و عکس های آن مرحوم در مرکز اسناد وزارت امور خارجه نگهداری می شود، پژوهشکده حج و زیارت پس از توافق با آن مرکز، به آماده سازی و انتشار جلد سوم مدینه‌شناسی، بر اساس نسخه حروفچینی شده مؤلف، اقدام کرد.

مرحوم مؤلف در جاهای مختلف کتابش، زیرنویس هایی برای درج عکس ها یا نقشه‌هایش ثبت کرده بود؛ اما بیشترین عکس‌ها چندان قابل تشخیص نبود که برای کدام منطقه جغرافیایی با کدام زیرنویس است. با توجه به اینکه بیشتر این عکس‌ها متعلق به کوه‌ها، دشت‌ها و عوارض جغرافیایی عربستان، در حد فاصل مکه و مدینه، بود و امکان تطبیق و شناسایی آنها با موقعیت‌های جغرافیایی یاد شده در متن کتاب نبود، قرار شد برای حفظ امانت و تحقق اراده مؤلف در استفاده از تصویرها، این عکس‌ها بدون زیرنویس در انتهای فصل‌های کتاب بیاید.

همچنین بیشتر نقشه‌هایی که نویسنده مرحوم در زیرنویس‌های خود به آنها اشاره کرده بود، میان اسناد و دست‌نوشته‌های ایشان یافت نشد. البته شماری از نقشه‌ها و تصاویری که خود مرحوم برای استفاده از آنها به منابع چاپی دیگر اشاره کرده بود، با تلاش پژوهشگران پژوهشکده حج شناسایی و استخراج شد. اما با این حال جای بسیاری از نقشه‌های جغرافیایی موقعیت‌های مسیر هجرت نیز، که با جستجوی فراوان در میان مجموعه شخصی آن مرحوم در مرکز اسناد وزارت خارجه به دست نیامد، خالی ماند.

پژوهشکده حج و زیارت مفتخر است که جلد سوم مدینه‌شناسی را، که از معدود آثار علمی مفصل و ارزشمند درباره مسیر هجرت پیامبر بر مبنای تحقیقات میدانی و کتابخانه ای است، به جامعه علمی و فرهنگی و علاقه‌مندان به تاریخ و سیره خاتم انبیای الهی عرضه کند.

این کتاب با مشخصات زیر توسط نشر مشعر منتشر شده است:

مدینه‌شناسی (جلد سوم)، سیدمحمدباقر نجفی، تهران، نشر مشعر، چاپ اول، تابستان 1398، 400ص، وزیری.