برگزاری نشست علمی «مزارنگاری و مزارنامه‌های شیعی تا سده نهم هجری»

چهارمین نشست علمی واحد احیای میراث پژوهشکده حج و زیارت با موضوع «مزارنگاری و مزارنامه‌های شیعی تا سده نهم هجری»، صبح روز پنج‌شنبه 28 شهریور ماه 1398 در سالن نشست‌های تخصصی پژوهشکده برگزار شد.

سخنران این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین آقای امین حسین‌پوری، پژوهشگر متخصص حوزه علوم حدیث بود که در این زمینه، چندین تألیف و مقاله‌ علمی دارد و از جمله آنها، کتاب "حدیث ضعیف است" که به عنوان کتاب شایسته تقدیر در جشنواره کتاب سال حوزه، انتخاب شده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین‌پوری در این نشست که به بررسی سیر نگارش کتاب‌های موسوم به «کتاب المزار» در میراث شیعه به تفکیک سده‌های نخستین و میانی اختصاص داشت، مزارنامه‌های شیعی را حاوی معارف ناب ائمه معصومین (ع) دانست که نخستین بار، خود راویان و اصحاب ائمه (ع) در سده دوم هجری به نگارش این آثار دست زدند.

حسین‌پوری با اشاره به اینکه نخستین آثار نگاشته شده در این موضوع در قالب کتاب الحج به وجود آمد، کتاب الحجِ معاویة بن عمار دهنی، از اصحاب امام صادق (ع) را به عنوان یکی از قدیمی‌ترینِ این آثار برشمرد که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و بعدها محدّثان برجسته‌ای همچون شیخ کلینی و دیگران، به طور گسترده از روایات این کتاب در آثار خود بهره‌برده‌اند.

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین‌پوری دوره اوج نگارش مزارنامه‌های شیعی را سده سوم هجری دانست که در این دوره، بیشترینِ آثار با این عنوان، از سوی رجال و محدّثان جلیل‌القدر شیعه نگاشته شد و اگرچه اصل آنها امروزه از بین رفته است، اما بیشتر روایات موجود در آنها، در منابع حدیثی دوره‌های بعدی، از جمله کامل الزیارات ابن قولویه قمی نقل شده است.

این پژوهشگر حوزه حدیث شیعه، کتاب المزار ابن داوود قمی را از مزارنامه‌های شاخص شیعه در سده سوم هجری به شمار آورد که نسخه خطی آن تا سده هفتم و بلکه حتی تا قرون بعدی باقی بوده و سید عبدالکریم ابن طاووس نسخه آن را در اختیار داشته و در کتاب فرحة الغریّ از روایات آن استفاده کرده است.

حسین‌پوری با اشاره به «کتاب المزار»های موجود در منابع روایی شیعه که محدّثان برجسته امامیه در سده چهارم هجری تألیف کرده‌اند (نظیر کتاب کافی کلینی)، کتاب کامل الزیارات ابن قولویه را جامع‌ترین کتاب مستقل در این زمینه توصیف کرد که در آن به طور گسترده از بیشتر روایات مزارنامه‌های قبلی استفاده شده است.

حسین‌پوری همچنین با اشاره به اصالت کتاب منسک المزار یا مزار صغیر شیخ مفید که از آثار سده پنجم هجری است، در اصالت کتاب مزار کبیر منسوب به شیخ مفید تردید به‌عمل آورد که شواهد نشان می‌دهد این اثر باید متعلق به بعد از سده ششم و حتی شاید سده هشتم یا نهم هجری باشد و قطعاً نمی‌تواند تألیف شیخ مفید باشد.

این پژوهشگر علوم دینی در ادامه سخنان خود، کتاب المزار ابن مشهدی را اثری شاخص در سده ششم به‌شمار آورد که با حذف اسانید روایات و افزودن عبارت‌های جدیدی به متن زیارت‌نامه‌های قبلی که گاه نامأنوس به نظر می‌رسد و به‌نظر می‌رسد انشاء شده است، تحول جدیدی در مزارنگاری شیعه به وجود آورد.

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین‌پوری، مصباح الزائر سید بن طاووس و نیز «کتاب المزار»های خطی دیگری که مؤلف آنها شناخته شده نیست، از مزارنامه‌های دوره‌های بعدی به شمار آورد و بر اهمیت کتاب فرحة الغَری عبدالکریم بن طاووس، به عنوان کتابی که صرفاً درباره اثبات مدفن امیر مؤمنان علی (ع) در نجف اشرف و زیارت آن حضرت نگاشته شده است، تأکید کرد.

حسین‌پوری در پایان سخنان خود، ضمن تردید در انتساب کتاب المزارِ شهید اول به این عالم برجسته، مصباح شیخ کفعمی را از آثار سده نهم هجری دانست که اگرچه موضوع آن ادعیه و آداب و اعمال روزها است، اما در آن به برخی از زیارت‌نامه‌ها نیز پرداخته شده است.