رونمایی از هشتمین جلد دانشنامه حج و حرمین شریفین

جلسه رونمایی و نقد جلد هشتم «دانشنامه حج و حرمین شریفین»، روز پنجشنبه هفدهم بهمن ماه با حضور حجت الاسلام و المسلمین نواب، نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت و نیز حجت الاسلام و المسلمین قاضی عسکر نماینده سابق ولی فقیه در امور حج و زیارت، مدیران پژوهشکده حج و زیارت، همکاران این پژوهشکده و جمعی از نویسندگان و دست اندرکاران دانشنامه حج در محل پژوهشکده حج و زیارت برگزار شد. در این جلسه همچنین حجت الاسلام و المسلمین حسن طارمی، معاون علمی دانشنامه جهان اسلام به عنوان سخنران و ناقد حضور داشت.

در آغاز جلسه آقای کامران محمدحسینی، دبیر اجرایی دانشنامه حج و حرمین شریفین با ارائه گزارشی از پروژه دانشنامه حج و حرمین شریفین از دست‌اندرکاران این پروژه سپاسگزاری کرد. بر اساس گزارشی که ارائه شد، هشت جلد دانشنامه حج که تا کنون منتشر شده است، شامل بیش از ۵۰۰۰ صفحه در قالب ۹۲۶ مقاله در موضوعات گوناگون فقهی، تاریخی، جغرافیایی، اجتماعی و کتابشناسی در حوزه حج و حرمین شریفین است. به گفته وی، دانشنامه حج منبعی از اطلاعات پژوهشی در حوزه حج و حرمین شریفین فراهم کرده که پشتوانه دیگر پروژه‌های علمی و ترویجی پژوهشکده حج و زیارت است که از آن میان می‌توان به پروژه ویکی حج اشاره کرد که در سومین سال آغاز به کار خود بیش از هزار مقاله فارسی در حوزه حج و زیارت را بر روی سایت بارگذاری کرده است. نگارش مقالات این مجلدات توسط بیش از ۲۳۵ نویسنده از پژوهشگران حوزوی و دانشگاهی نگاشته شده است. مجموعه دانشنامه حج و حرمین شریفین چهارده جلد خواهد داشت.

در ادامه جلسه حجت الاسلام و المسلمین نواب، نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت با اشاره به روایتی از امیرمومنان علی (ع) که می فرمائید «ما أخَذَ اللّه ُ ميثاقا مِن أهلِ الجَهلِ بِطَلَبِ تِبيانِ العِلمِ حَتّى أخَذَ ميثاقا مِن أهلِ العِلمِ بِبَيانِ العِلمِ لِلجُهّالِ ؛ لأِنَّ العِلمَ كانَ قَبلَ الجَهلِ»، اظهار کرد: براساس این روایت خداوند این پیمان را از عالمان گرفته است که بیان کننده معارف برای جهال باشند.

وی به پیشرفت و به روزرسانی علم در جهان اشاره کرد و افزود: دایرالمعارف نویسی بسیار کار ارزشمندی است، زیرا در کارهای علمی و تحقیقی دانش‌پژوهان بسیار سرعت می‌بخشد و سبب سهولت و دسترسی آسان آنان به معارف می‌شود.

نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت با بیان اینکه تاریخچه دانشنامه نویسی در جهان امروز پیشنیه زیادی ندارد، اما این کار بسیار ضروری است، تصریح کرد: در حال حاضر صدها دایرالمعارف در خصوص مسائل گوناگون و مشابه در جهان نوشته می‌شود که این موضوع نشان از ضرورت پرداختن مسائل روز به دایرالمعارف است.

وی با اشاره به سابقه دانشنامه‌نگاری در ایران و استقبال پژوهشگران و محققان عربستانی از برخی دانشنامه‌ها و هم‌چنین مجلات مرتبط با حج منتشر شده در کشور، انتشار دانشنامه حج و حرمین شریفین را توفیقی در خدمت به زائران حرم الهی دانستند. ایشان همچنین از لزوم استقبال از نقدها سخن گفتند.

حجت‌الاسلام والمسلمین نواب، تاکید کرد: این دایرالمعارف می تواند به زبان های مختلف ترجمه و مورد استفاده جهان اسلام قرار بگیرد.

در ادامه این نشست، حجت الاسلام و المسلمین قاضی عسکر در سخنانی درباره اهمیت و ضرورت تدوین «دانشنامه حج و حرمین شریفین» سخنرانی کرد. ایشان با اشاره به ضرورت بازخوانی و ویرایش مجلدات پیشین دانشنامه، بر به‌روزرسانی و ترجمه مجلدات دانشنامه تاکید کردند و با سپاسگزاری از حجت الاسلام و المسلمین طارمی، از جایگاه علمی وی تجلیل کردند.

ادامه جلسه به سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین حسن طارمی اختصاص یافت. وی در ابتدای سخنان خود از کلیت مجموعه دانشنامه حج ستایش کرد و این دانشنامه را اثری قابل اعتنا و شایسته نقد و بررسی دانست. وی ضمن اشاره به اینکه یک ویژگی مهم دانشنامه‌ها، جامعیت آن‌ها است، دانشنامه حج را واجد این ویژگی دانست و مداخل دانشنامه حج را شامل موضوعاتی دانست که به شکل مستقیم یا غیر مستقیم به موضوعات حج مرتبط است. حجت الاسلام و المسلمین طارمی در این زمینه عقیده داشتند که وجود تعداد محدودی از مداخل اضافی بهتر از آن است که مدخلی اصلی نادیده گرفته شده و در دانشنامه به آن پرداخته نشود. وی همچنین با اشاره به اینکه موضوعات گوناگون در این مجموعه از منظر ارتباط آن‌ها با حج و حرمین نگاشته شده است، این موضوع را از نقاط قوت دانشنامه حج و حرمین شریفین بر شمرد. او در ادامه سخنان خود به برخی کاستی‌ها در جلد هشتم دانشنامه حج اشاره کرد و از جمله از ناکافی بودند مدخل‌های ارجاعی، تجمیع بعضی از مداخل مرتبط با یکدیگر و برخی از اشکالات محتوایی از جمله عدم نقد برخی روایات که در شرح‌حال­نگاری‌ها نقل شده است، اشاره کرد. در زمینه تجمیع مداخل نیز از افتادگی برخی مطالب مهم و حجیم و گسترده شدن مداخل تجمیعی به عنوان ایراد کار یاد کرده و بنا به تجربه شخصی از مزیت استقلال مداخل سخن گفتند.

در پایان جلسه بعد از اهدای لوح تقدیر به نویسندگان پرکار جلد هشتم دانشنامه حج و حرمین شریفین جلسه پرسش و پاسخ با حضور حجت الاسلام و المسلمین طارمی برگزار گردید.

گفتنی است تاکنون هشت جلد از مجموعه 14 جلدی این دانشنامه با مشارکت 235 نویسنده از پژوهشگران حوزوی و دانشگاهی منتشر شده است. مجموعه منتشر شده شامل 926 مقاله در بیش از پنج هزار و 914 صفحه است. مناسک و احکام حج و عمره؛ اصطلاحات فقهی مرتبط، رخدادهای مرتبط با حج و حرمین؛ شخصیت های مدفون در حرمین، شخصیت‌ها و مناصب مرتبط با حج و حرمین، سرزمین‌های مرتبط با حج و عمره، همه جایگاه‌های مسجد الحرام و مسجد النبی، اماکن زیارتی و تاریخی حرمین، کتاب‌های تاریخ و جغرافیای حرمین، سفرنامه، آیات و مفاهیم قرآنی، مفاهیم و اصطلاحات کلامی مرتبط با حج و زیارت از جمله قلمرو موضوعی مقالات این دانشنامه 14 جلدی به شمار می‌آید. در این دانشنامه در «جلد اول» به موضوع آبار علی ـ احصار و صد، «جلد دوم» احکام و خصائص الحرمین ـ افادت الانام، «جلد سوم» افاضه _ بدر بن‌حسنویه، «جلد چهارم» بدرقه ـ بین الحرمین، «جلد پنجم» پاکستان ـ جزیره العرب، «جلد ششم» جعرانه ـ حجون، «جلد هفتم» حدائقه سبعه ـ خیزران، «جلد هشتم» دارالاماره مدینه ـ سیل‌های مکه پرداخته شده است.