برگزاری نشست علمی «بازشناسی ماهیت تاریخی بیت الاحزان در بقیع»

اولین نشست علمی از سلسله نشست‌های بقیع پژوهی با موضوع «بازشناسی ماهیت تاریخی بیت الاحزان در بقیع»، به همت واحد بقیع پژوهی پژوهشکده حج و زیارت برگزار شد.

در این نشست آقای احمد خامه یار به‌عنوان ارائه‌دهنده، پس از طرح کلیات و شواهدی درباره پدیده تغییر ماهیت تاریخی اماکن مشهور در باور عامه، در طول زمان، به ذکر مثال‌هایی ازجمله بقعه‌های اميران صفوي قم پرداخت که بعدها به‌عنوان شخصیت‌های اشعري سده دوم هجري معروف شده بودند. وی سپس٬ به ارائه نظريه خودپرداخت که بر اساس آن بقعه‌اي را که پيش از آخرين تخريب بقيع به‌عنوان (بيت الاحزان) خوانده مي‌شد مکان دفن فاطمه بنت اسد و مسجد فاطمه دانست ٬ این نظریه با توجه به شواهد تاريخي و گزارش‌های متعدد سفرنامه نويسان و جغرافيدانان و ديگر دانشمندان اسلامي از قرن دوم به بعد مطرح شد که بر اساس آن، این مکان از قرن پنجم به بعد به‌عنوان بيت الاحزان شناخته‌شده است و در سفرنامه‌های قرن اخير و تحت تأثير آنان در افکار عمومي نيز به اين نام و نام‌های مشابهي چون بیت الحزن، قبة الحزن، مسجد الحزن شهرت يافته است.

خامه یار در مطالب خود به شواهدي از آثار معتبر و قدیمی چون سفرنامه ابن جبیر؛ الاشارات الی معرفة الزیارات هروی؛ لطائف الاذکار ابن مازه؛ احياءالعلوم غزالی؛ اخبار المدينه ابن شبه و رساله جغرافیایی بسیار قدیم که مؤلف آن ناشناس ولی متعلق به حوزه اندلس و مغرب است٬ استناد کرد.

در ادامه این جلسه، حجت‌الاسلام دکتر عمار ابوطالبی به‌عنوان ناقد٬ ضمن موافقت با اصل نظريه آقاي خامه‌يار، نقد روشي خود را با ارائه شواهد بيشتر درباره اين نظريه مطرح کرد. وي با اشاره به نظريه خود درباره حدود خانه اميرالمـؤمنين در بقيع٬ بيت الاحزان را قسمت مسجد فاطمه زهرا سلام‌الله عليها در خانه اميرالمؤمنين در بقیع و هم‌زمان مزار فاطمه بنت اسد سلام‌الله عليهم اجمعين دانست که در روايت منقول از شيخ صدوق نيز به آن اشاره‌شده است.

ابوطالبي عنوان «بيت الاحزان» را برآمده از فضاي فرهنگي سياسي حاکم بر مورخان مدينه دانست که درصدد محو آثار اهل‌بیت در مدينه بوده و باعث شده تا مسجد منسوب به حضرت فاطمه سلام علیها تبديل به مکان سوگواري آن حضرت براي رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله معرفي شود. وی در ادامه پندار بيت الاحزان حضرت فاطمه سلام‌الله عليها را مستند به روايتي دانست که مرحوم مجلسي تصريح می‌کند آن را از کتابي غیر معتمد نقل کرده است و معتبر نيست.

در ادامه جلسه آقایان خامه یار و ابوطالبی به سـؤالات و اشکالات حاضران در جلسه پاسخ گفتند.

در پايان جلسه، دبیر جلسه حجت‌الاسلام دکتر نجاتی، مدير واحد بقيع پژوهي نيز نتيجه اين جلسه را ارائه دلايل و شواهد متعدد تاريخي دانست که اثبات‌کننده انتساب بقعه بيت الاحزان به حضرت صديقه طاهره، با کارکرد مسجد فاطمه زهرا و مزار فاطمه بنت اسد است. وی در نقد بی‌اعتبار دانستن گزارش مجلسي٬ شواهد موجود در گزارش‌های ابن جبير و ديگرکساني را که از بيت الحزن یادکرده بودند مانع از امکان نفي تاريخي باور بيت الاحزان دانست و وجود فاصله حدود ۳۰ متر ميان بقعه بيت الاحزان و قبر ائمه و عباس عمومي پيامبر که متون تاريخي قبر فاطمه بنت اسد را در جوار آنان گزارش کرده‌اند مانع از يکي دانستن بقعه بيت الاحزان با قبر فاطمه بنت اسد دانست. امری که حاضران نيز به‌عنوان اشکال به ارائه‌دهندگان طرح کرده بودند. نجاتي همچنين اشاره هم‌زمان به مسجد فاطمه و قبر فاطمه بنت اسد سلام‌الله علیهما در منابع مورد استشهاد را باعث قوت گرفتن فرضيه مخالف ارائه‌دهندگان دانست که موردتوجه کافي آنان قرار نگرفته است.

مشروح مذاکرات این نشست در آینده نزدیک در سایت جنت البقیع منتشر خواهد شد.