شماره هشتم دوفصلنامه «پژوهشنامه حج و زیارت» منتشر شد

در شماره هشتم دوفصلنامه «پژوهشنامه حج و زیارت» شش مقاله در موضوعات زیر منتشر شده است:

خروج از مکه بعد از عمره تمتع و تعیین محدوده آن

محمدرسول آهنگران و مهدی ساجدی

تحقیق پیش رو به بررسی حکم خروج از مکه پس از ادای عمره تمتع، با توجه به توسعه این شهر در عصر حاضر پرداخته است. نتایج این تحقیق، که به صورت کتابخانه‌ای و نرم‌افزاری و با تحلیل ادله صورت گرفته، حاکی از این است که حکم خروج از مکه توسعه یافته کنونی، تابع رأی فقیه در اصل حکم خروج از مکه است؛ به این معنا که اگر فقیه معتقد باشد نهی از خروج از مکه، ارشادی یا به دلیل رعایت و محافظت بر زمان ادای حج است، خروج از مکه بدون حاجت یا با فرض علم به عدم فوت حج، جایز است؛ اما اگر معتقد باشد که محافظت بر زمان ادای حج، حکمت نهی از خروج اســت، متعلق حرمت، خروج از آخرین نقطه مسکونی شهر مکه در زمان حاضر و نه در عصر صدور روایات است؛ زیرا نظر عرف در تطبیق مفهوم «شهر مکه» بر مصداق آن، معتبر نیســت و دراین‌باره باید به رأی فقیه مراجعه کرد. در این صورت، فقیه ممکن است با توجه به روایات وارد در موضوع قصر نماز در ســفر، محدوده شهر مکه را تا جایی بداند که خانه‌های مسکونی شهر توسعه یافته است. در داوری این دیدگاه‌ها با توجه به ظهور روایات، به نظر می‌رسد عقیده ارشادی بودن نهی و جواز خروج از مکه به طور مطلق، به صواب نزدیکتر باشد.

واکاوی فقهی تقدیم طواف حج، و سعی بر وقوفین

مهدی صاحبی‌فرد و احمدرضا خزائی

تحقیق پیش‌رو به بررسی حکم جواز تقدیم طواف حج و سعی بین صفا و مروه بر وقوف در سرزمین عرفات و مشــعر می‌پردازد. تتبع در کلمات فقها نشان می‌دهد که درباره حکم تقدیم این مناسک، اختلاف هســت. از دیدگاه مشهور فقها، تقدیم این مناسک در حال اختیار، برای عموم حج‌گزاران جایز نیست. آنان با استناد به برخی روایات صحیح، معتقد شده‌اند که فقط حج‌گزاران معذور همچون سال‌خوردگان، افراد مریض و معلول و بانوانی که از پیشامد قاعدگی ترسان‌اند، می‌توانند مناسک مورد گفتگو را بر وقوفین مقدم سازند؛ اما در مقابل، برخی فقها اعتقادشــان بر این امر سامان یافته که تقدیم طواف حج و سعی، برای عموم حج‌گزاران جایز و البته مکروه اســت و افضل این اســت که حج‌گزاران، چنانچه عذری ندارند، این مناسک را به تأخیر اندازنــد و در زمان خودش انجام دهند.

نتایج این تحقیق، که به صورت کتابخانه‌ای ونرم‌افزاری و با تحلیل ادله و روایات صورت گرفته، بیانگر این است که اسناد شرعی دال بر جواز تقدیم، با نظر مشهور فقها مساعد نیست و جواز تقدیم در حال اختیار، هرچند با کراهت همراه است، مطابق صواب به نظر می‌رسد.

جلوه‌های هجرت در حج از منظر عرفای مسلمان قرن پنجم و ششم هجری قمری

سیدمحمد قاضی‌عسکر و محمدتقی فعالی و علی شیخ‌الاسلامی و هادی وکیلی

هجرت، عاملی تعیین کننده در حیات فردی و اجتماعی انسان‌هاســت. مفهوم هجرت در اســلام، به حرکت پیامبر(ص) به همراه عده‌ای از مسلمانان از مکه به مدینه محدود نمی‌شود؛ بلکه همچون حکمی کلی خطاب به انســان، در همه زمان‌ها و مکان‌ها جریان داشته و دارای جلوه‌های گوناگون ظاهری و باطنی است. حج از ارکان اسلام و از عباداتی می‌باشد که از زمان آدم(ع) در همه ادوار تاریخی انجام میشده است.

پژوهش حاضر، با روش کتابخانه‌ای و اسنادی و با اســتناد به قرآن کریم، روایات معتبر و نظرات عرفای شــاخص مسلمان قرون پنجم و ششــم همچون قشیری، خواجه عبدالله انصاری، غزالی، عین القضات همدانی و رشــیدالدین میبدی، به بررسی جلوه‌های مختلف هجرت در حج می‌پردازد و بیان می‌کند که حج در بُعــد ظاهر و باطن، مصداق کامل هجرت است و دیگر جلوه‌های متفاوت هجرت از قبیل: سفر، سیاحت و عبرت، هجرت از دارالکفر به دارالاسلام، هجرت از سرزمین ظلم، هجرت به معنای موت و انتقال از دنیا به آخرت، هجرت برای کسب علم، هجرت از گناه و بدی و پلیدی، هجرت برای معرفت امام(ع) و سیر به سوی خدا، در حج نمایان اســت. جامع تمام جلوه‌ها در حج، هجرت از بدی و پلیدی است که البته برتری معرفت امام(ع) ،بر دیگر جلوه‌ها مشهود است.

سنّت زیارت عتبات عالیات، به عنوان بخشی از آداب معنوی سفر حج

احمد خامه‌یار

مشــاهد مقدس امام علی(ع) و امام حســین(ع) و دیگر امامان مدفون در عراق، با ساخت بناهای بزرگ بر آنها در سده ســوم و چهارم هجری، رفته رفته مورد توجه و اهتمام روزافزون عموم مســلمانان قرار گرفت. در آن دوره، شــهرهای بغداد و کوفه، دو مبدأ بسیار مهم برای سفرهای حج بود و بسیاری از کاروان‌هایی که از سرزمین‌های شرقی اسلامی همچون ایران، خراسان و آسیای میانه راهی سفر حج می‌شدند، در مسیر خود از خاک عراق می‌گذشتند و گاه در مسیر، دو حرم مطهر امام علی‌(ع)و امام حسین‌(ع)را نیز زیارت می‌کردند.

پژوهش حاضر، بر آن است تا به شیوه توصیفی و با استقصای حداکثری شواهد و مدارک تاریخی شامل متون و منابع مکتوب (همچون راهنمانگاری‌ها و ســفرنامه‌های حج) و اسناد تصویری کهن (نظیرطومارهای گواهینامه حج و طومارهای زیارتی شیعی،) نشان دهد که زیارت عتبات عالیات، به تدریج با سفرهای حج مسلمانان شماری از سرزمین‌های اسلامی ارتباط یافته است و بسیاری از کاروان‌های حج که در مســیر خود از عراق عبور می‌کردند، به عنوان بخشی از آداب معنوی سفر حج، به زیارت مشاهد ائمه(ع) در عراق، به ویژه دو آستان مقدس علوی و حسینی، تقید داشته‌اند.

رضایتمندی و زیارت (مورد مطالعه : زائران ایرانی شرکت کننده در پیاده روی اربعین عراق در سال 1398)

غلامرضا تاج‌بخش

پژوهش پیــشرو، با توجه به فرصت‌های مادی، معنوی و فرهنگی که پیاده‌روی اربعین در عراق به ارمغان می‌آورد، در راستای توسعه گردشگری مذهبی و با هدف بررسی رضایتمندی زائران ایرانی در جامعه میزبان صورت گرفته است.

برای رسیدن به اهداف تحقیق، از دو روش اسنادی و میدانی استفاده شده. پژوهش با روش کیفی از نوع پدیدارشناختی توصیفی صورت گرفته و اطلاعات مورد نظر از طریق ابزار مشاهده و مصاحبه نیمه‌ساختاریافته جمع‌آوری شده. حجم نمونه، شامل 27زائر ایرانی است که برای انتخاب آنها از نمونه‌گیری هدفمند و در دسترس استفاده شده.

یافته‌ها نشــان میدهند که رضایتمندی در بُعد زیرساخت‌های فضایی (محیطی)، پایین است؛ ولی میزان رضایتمندی زائران در ابعاد فرهنگی، اجتماعی و دینی در سطح مطلوبی قرار دارد. همچنین برخی نیازهای اساسی زائران، عبارت‌اند از: افزایش ناوگان حمل و نقل، نظارت جدی بر نرخ‌گذاری کرایه‌ها، افزایش زیرساخت‌های ارتباطی مخابراتی، فراهم کردن امکانات سرمایشی، بهداشتی، اسکان مناســب، تعریض و رفع اشکالات فنی جاده‌ها به منظور کاهش خطرات جادهای، ایجاد مراکز فرهنگی بیشتر برای پاسخگویی به سؤالات و شبهات.

تعینات ساختاری در روابط ایران و عربستان؛ از دکترین دوستونی تا پس از بهار عربی

سیدمحمد حسینی

مقاله پیشرو با بررســی تطبیقی و تحلیل تاریخی، به دلایل تداوم تقابل ایران و عربستان طی نیم قرن اخیر می‌پردازد و مدعی است الزامات ساختاری قدرت در سطح نظام بین الملل و وضعیت موازنه قدرت در سطح منطقه‌ای، مهمترین مؤلفه‌های تعین‌زا در تداوم تنش و تقابل میان ایران و عربستان اســت. مقاله پس از تبیین نظری دو شکل ایجابی و سلبی، به تحلیل تاریخی می‌پردازد و روابط ایران و عربســتان را در مقاطع خروج انگلســتان از خلیج فارس و دکترین دوستونی نیکسون، انقلاب اسلامی، جنگ ایران و عراق، حمله صدام به کویت در1991 میلادی، حمله امریکا به عراق در 2003میلادی، جنگ 33روزه اسرائیل علیه حزب الله لبنان و در نهایت، روابط ایران و عربستان پس از بهار عربی در 2010میلادی، تحلیل و تبیین نظری می‌کند. در پایان نیز راهکارهایی برای مدیریت تقابل دو کشــور ارائه می‌دهد. روش پژوهش، توضیحی ـ تبیینی ـ تجویزی است.

سامانه پژوهشنامه حج و زیارت