رساله دلیل الناسک (مناسک حج فارسی) آقا محمدعلی بهبهانی کرمانشاهی

معرف: احمد خامه‌یار

آقا محمدعلی بن محمدباقر اصفهانی بهبهانی کرمانشاهی (کربلا 1144ق ـ کرمانشاه 1216ق)، فرزند «وحید بهبهانی» ـ عالم اصولی شهیر جهان تشیع ـ از عالمان مشهور و دانشوران برجسته زمان خود بود که در بسیاری از علوم و فنون دستی داشت و تألیفات متعددی در موضوعات مختلف از وی به‌جا مانده است. او همچنین به جهت مبارزه سرسختانه خود با صوفیه و دراویش، به ویژه اقطاب طریقت نعمت‌اللهیه، شهرت فراوانی دارد.

آقا محمدعلی کرمانشاهی در سال‌های 1185-1186ق در مکه مکرمه، مجاورت خانه خدا را برگزید و برای وی، اثری در تاریخ حرمین شریفین گزارش داده‌اند که متأسفانه نسخه‌ای از این اثر شناخته شده نیست. او همچنین پنج رساله فقهی در مناسک حج داشته است که برخی از آنها به عربی و برخی دیگر به فارسی بوده‌اند و این رسائل پنج‌گانه عبارت‌اند از: 1. زاد (زارح) الحاجّ فی قطع الفجاج؛ 2. انتخاب الزاد؛ 3. سّد الرمق؛ 4. قوت لا یموت؛ 5. دلیل الناسک.[1]

رساله دلیل الناسک آقا محمدعلی کرمانشاهی، از رساله‌های فقهی مناسک حج به زبان فارسی است که مؤلف، آن را در سال 1196ق نگاشته است. این رساله را فرزند مؤلف، آقا محمود کرمانشاهی بهبهانی معروف به «آل آقا» (درگذشته 1271ق)، به نام ارشاد السالک فی شرح دلیل الناسک شرح کرده است. از رساله دلیل الناسک نسخه‌ای خطی به شماره 5758 در کتابخانه آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی در قم، و از شرح آن ارشاد السالک نیز نسخه‌ای خطی به شماره 1516 در همین کتابخانه نگهداری می‌شود. [گویا هیچ یک از متن رساله و شرح آن تا کنون منتشر نشده‌اند.]

همچنین نسخه کمتر شناخته شده‌ای از رساله دلیل الناسک در ضمن مجموعه‌ای خطی وجود دارد که در کتابخانه دانشگاه پرینستون به شماره 509 از مجموعه جدید نسخه‌های خطی عربی / اسلام در این کتابخانه نگهداری می‌شود. این مجموعه شامل شانزده متن در 302 برگ است که دلیل الناسک، متن پایانی آن (برگ‌های 209پ تا 310پ) را شامل می‌شود. کتابت این رساله در این نسخه، به قلم صادق بن سید علی طباطبائی بروجردی در روز دوازدهم شوّال سال 1212ق به پایان رسیده است.

لینک رؤیت تصاویر نسخه در سایت کتابخانه دانشگاه پرینستون:

http://pudl.princeton.edu/objects/n009w492q