نسخه خطی کهن المزار ابن مشهدی

معرف: احمد خامه‌یار

ابوعبدالله محمد بن جعفر بن علی مشهدی حائری، معروف به «ابن مشهدی»، از اعلام شیعه امامیه در سده ششم هجری است که بیشتر، به اثر خود کتاب المزار یا المزار الکبیر شهرت دارد. درباره ابن مشهدی اطلاعات زیادی در دست نیست، اما بر اساس اسانید کتاب المزار و برخی از اجازات روایی موجود، بسیاری از اعلام امامیه سده ششم از مشایخ وی بوده‌اند.

المزار ابن مشهدی، پس از وقفه‌ای نسبتاً طولانی مدت در تألیف «کتاب المزار»ها یا مزارنامه‌های شیعی در سده‌های دوم تا چهارم، که به کتاب المزار شیخ مفید ختم می‌یابد، مهم‌ترین اثر تألیف شده در موضوع خود در سده ششم هجری است. ابن مشهدی این کتاب را به درخواست فردی به نام قاضی مجدالدین ابوالقاسم هبةالله بن سلمان نگاشته است؛ و چنانکه مرحوم آقابزرگ طهرانی در طبقات اعلام الشیعه نشان داده، پایان تألیف کتاب باید پس از سال 594ق انجام شده باشد.

کتاب المزار ابن مشهدی شامل هشت بخش است که موضوعات آنها به ترتیب عبارت‌اند از: 1) فضیلت زیارت اهل بیت (ع)؛ 2) فضیلت زیارت رسول خدا (ص)، حضرت فاطمه (س) و ائمه بقیع (ع)؛ 3) فضیلت زیارت امام علی (ع) و مساجد متبرکه کوفه؛ 4) فضیلت زیارت امام حسین (ع)؛ 5) فضیلت زیارت سایر ائمه اطهار (ع)؛ 6) فضیلت حج و زیارت اهل قبور؛ 7) اعمال ماه رمضان و عید فطر؛ 8) در زیارات ائمه (ع).

از کتاب المزار ابن مشهدی نسخه‌های خطی کمی گزارش شده است. مرحوم آقابزرگ به وجود نسخه‌ای از آن مورخ 956ق در نجف اشرف اشاره کرده است. نسخه دیگری از آن در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی قم به شماره 4903 از سده یازدهم وجود دارد. در کتابخانه دانشگاه تهران نیز میکروفیلم نسخه‌ای از المزار ابن مشهدی به شماره 3042ف وجود دارد که نسخه اصل آن، نسخه قبلی در کتابخانه مرعشی دانسته شده؛ در حالی‌که ظاهراً این میکروفیلم متعلق به نسخه دیگری در کتابخانه آیت‌الله مرعشی است.

نسخه (میکروفیلم) موجود در کتابخانه دانشگاه، نسخه بسیار کهنی از کتاب المزار است که شاید قدیمی‌ترین نسخه شناخته شده از آن باشد. در صفحه ابتدای آن، دست‌خطی از مرحوم محقق طباطبایی وجود دارد که آن را نسخه‌ای ارزشمند از زمان مؤلف به شمار آورده است. این نسخه شامل 181 برگ و هر صفحه آن دارای 18 سطر و متن آن به طور کامل مشکول (اعراب‌گذاری شده) است.