نسخه خطی ذکر حال السبطین الشهیدین الحسن والحسین (ع) در کتابخانه حرم مکی

معرف: احمد خامه‌یار

در کتابخانه مسجدالحرام، موسوم به «مکتبة الحرم المکی»، نسخه‌ای خطی از کتابی به عنوان ذکر حال السبطین الشهیدین الحسن والحسین، به شماره 2636 تراجم (34 تراجم قدیم) از نویسنده‌ای ناشناخته نگهداری می‌شود. این نسخه را پیش از این مرحومِ محقق سید عبدالعزیز طباطبائی در کتاب ارزشمند خود اهل البیت فی المکتبة العربیة (ص188، شماره 318)، به عنوان ذکر ما للسبطین الشهیدین الحسن والحسین (ع)، بدون اطلاعات بیشتری درباره نویسنده یا محتوای کتاب معرفی کرده است. در فهرست تفصیلی نسخه‌های خطی کتابخانه حرم مکی (ج9، ص520) نیز به عنوان بیان احوال السبطین الشهیدین الحسن والحسین معرفی شده است.

این نسخه شامل 172 برگ به ابعاد 23×17 سانتی‌متر و هر صفحه آن در 15 سطر نوشته شده است. متن نسخه مجدول به جدول شنگرف و صفحه آغاز آن، حاوی سرلوح با نقوش گیاهی به رنگ زر حل است. در صفحه عنوان نسخه نوشته شده است که این نسخه به دستور شریف عبدالمطلب بن شریف غالب بن مساعد ـ از شرفای مکه ـ در محرم 1257ق استنساخ شده است. در همین صفحه، چند مهر مالکیت، از جمله مهر کتابخانه شریف عبدالمطلب، مهر کتابخانه سلطان عبدالمجید عثمانی و مهر «مکتبة الاوقاف العامة» دیده می‌شود.

در متن کتاب اشاره‌ای به نام مؤلف آن به چشم نمی‌خورد؛ اما کاتب نسخه، خود را محمد عظیم بن میر هزار سید بخاری شناسانیده و طبق انجامه نسخه، کتابت آن را در روز پنج‌شنبه سلخ ذیحجه سال 1256ق در «بلدة الروم» ـ در دوره سلطان عبدالمجید خان فرزند سلطان محمود عثمانی ـ به پایان رسانیده است. در حاشیه نیز افزوده است که این نسخه را با نسخه دیگری از کتاب مقابله کرده و در پایان انجامه، بیتِ فارسی زیر را (که از گلشن راز اقتباس شده) نوشته است:

غرض زین جمله تا از ما کنند یاد / عزیزی گویدم رحمت بر او باد

مؤلف، متن کتاب را به دو بخش اصلی، در شرح حال هر یک از دو امام حسن (ع) و امام حسین (ع) تقسیم کرده است؛ اما بخش قابل توجهی از محتوای آن، به تاریخچه سادات از نسل دو امام به ویژه سادات زیدی و قیام‌کننده و شرفای مکه اختصاص دارد. مؤلف در تألیف این کتاب از منابع گسترده‌ای همچون تواریخ عمومی، منابع انساب، کتاب‌های فضائل و مناقب اهل بیت (ع) بهره برده است و در لابه‌لای متن، به بسیاری از منابع مورد استفاده خود اشاره کرده است که در میان آنها، گاه برخی از منابع فارسی همچون حبیب السیر نیز دیده می‌شود. گویا این کتاب تا کنون تصحیح و منتشر نشده است.