نسخه خطی بهجة النفوس والاسرار اثر مرجانی در کتابخانه حرم مکی

معرف: احممد خامه‌یار

ابومحمد عبدالله بن عبدالملک بن عبدالله قُرَشی، معروف به مرجانی (زنده در 760ق) اصالتاً تونسی، اما زاده اسکندریه و ساکن حرمین شریفین بود. مورخان درباره وی آگاهی‌های چندانی به دست نداده‌اند؛ اما به اهل علم و دینداری بودن وی اشاره کرده‌اند و گفته‌اند که او پس از سال 760 یا 770ق به مغرب مهاجرت کرد و پس از آن خبری از وی به دست نیامد. او دارای چند اثر بوده که مهم‌ترینِ آنها، بهجة النفوس والاسرار فی تاریخ دار هجرة المختار در تاریخ مدینة النبی (ص) است.

بهجة النفوس در ردیف آثاری همچون التعریف بما أنست الهجرة من معالم دار الهجرة اثر جمال‌الدین مطری (د 741ق)، تحقیق النصرة بتلخیص معالم دار الهجرة اثر ابوبکر مراغی (د 816ق) و المغانم المطابة فی معالم طابة اثر مجدالدین فیروزآبادی (د 817ق) در شمار آن دست از تواریخ محلی مدینه در دوره مملوکی به شمار می‌آید که با رویکرد تاریخ جغرافیایی شهر مدینه و اماکن دینی و جغرافیایی آن به ویژه مسجدالنبی نگاشته شده است.

مرجانی نگارش کتاب خود را در سال 751ق به پایان برده و آن را به ده باب تقسیم‌بندی کرده که عناوین آنها به شرح زیر است: 1) فی ذکر حدّ قطر المدینة المنورة؛ 2) فی ذکر فتح المدینة؛ 3) فی اثبات حرمة المدینة؛ 4) فی ذکر اودیة المدینة؛ 5) فی ذکر اجلاء بنی‌النضَیر؛ 6) فی ذکر مسجد رسول الله (ص)؛ 7) فی ذکر المساجد؛ 8) فی ابتداء خلقه (ص) الی وفاته؛ 9) فی حکم زیارة النبیّ (ص) وکیفیّتها؛ 10) فی ذکر بقیع الغرقد.

بهجة النفوس مرجانی تا کنون لااقل چهار بار تصحیح و چاپ شده است که از بهترین آنها می‌توان به چاپ دار الغرب الاسلامی (بیروت: 2002م) به تصحیح محمد عبدالوهّاب فضل اشاره کرد. از این اثر لااقل دو نسخه خطی شناخته شده است که یکی از آنها در کتابخانه مسجدالحرام، موسوم به «مکتبة الحرم المکی» به شماره 3440 تاریخ (شماره قبلی: 13 تاریخ دهلوی)، و نسخه دوم در کتابخانه سلیمانیه استانبول به شماره 2001 نگهداری می‌شود و این نسخه در سال 1122ق استنساخ شده است.

نسخه کتابخانه حرم مکی از انجام افتادگی دارد و فاقد تاریخ و نام کاتب است، با این حال به گواهی شکل ظاهری و نوع خط آن، قدیمی‌تر از نسخه تاریخ‌دار کتابخانه سلیمانیه به نظر می‌رسد. این نسخه شامل 160 برگ به ابعاد 21×16 سانتی‌متر و به خط تحریری کتابت شده است. در پایان نسخه، سه صفحه حاوی شرح حال مرجانی به قلم عبدالستار دهلوی وجود دارد که او در اینجا با استناد به اشاره مورخان به وجود نسخه‌ای از این کتاب به خط عزالدین عبدالعزیز ابن فهد هاشمی مکی (از رجال خاندان علمی ابن فهد مکی) و مورخ 874ق، احتمال داده است که این نسخه عیناً همان نسخه ابن فهد باشد.