شماره 112 فصلنامه میقات حج منتشر شد

فصلنامه علمی-ترویجی «میقات حج» نخستین نشریه تخصصی در موضوع حج و زیارت به زبان فارسی است که از بیست و هشت سال پیش به صاحب امتیازی حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت و مدیر مسئولی حجت الاسلام والمسلمین سیدعلی قاضی‌عسکر منتشر می‌شود. طی این مدت 112 شماره از این نشریه منتشر شده است.

در جدیدترین شماره ( 112) که مربوط به تابستان 1399 است، هشت مقاله با مشخصات زیر آمده است:

اقتضای اطلاق عقد اجاره در حج نیابتی / سیدتقی واردی

اگر عقد اجارهِ نیابت در حج به صورت مطلق بین موجر و اجیر منعقد گردد و مقید و مشروط به چیزی نشده باشد، در دو مسئله امکان اختلاف بین موجر و اجیر اجتناب ناپذیر است: یکی در بحث اقتضای تعجیل یا عدم تعجیل و دیگری در اقتضای مباشرت اجیر و عدم آن. در مسئله اول چهار قول از فقهای عظام نقل شده که عبارتند از: 1. اقتضای هیچ طرفی را ندارد، نه اقتضای تعجیل و نه اقتضای تأجیل. 2. انصراف در انجام سال اول به نحو تقیید دارد. 3. انصراف در سال اول به نحو شرط دارد. 4. انصراف در تعجیل دارد، منتهی تعجیل به معنای حلول، نه تعجیل به معنای فوریت. از بین اقوال مذکور، قول چهارم صحیح و با ادله سازگارتر است. در بحث اقتضا و عدم اقتضای مباشرت اجیر نیز دو قول نقل شده: 1. اول، قول مشهور فقها است، که می­گویند اقتضای مباشرت دارد و اجیر نمی‌تواند آن را به شخص دیگری بسپارد. دوم، قول شیخ طوسی است که با استناد به خبر عثمان بن عیسی می­گوید اقتضای مباشرت ندارد و اجیر می­تواند آن را به شخص دیگری واگذار کند. از بین این دو قول، نظر مشهور فقها صحیح است
و استناد شیخ طوسی هم از جهت سند و هم از جهت دلالت با اشکالاتی مواجه است و بدین جهت مورد پذیرش فقها قرار نگرفته است.
این پزوهش که به صورت کتابخانه­ای استنباطی است، تنها در قلمرو فقه شیعه امامیه است و ناظر به دیدگاه­های سایر شعب شیعی و مذاهب اسلامی نیست.

بررسی فقهی شرط احرام جهت ورود مجدد به مکه برای عمره‌گزاری‌که از مکه خارج شده / احسان سامانی

از آنجا که زائرین خانه خدا گاه برای انجام برخی امور پس از انجام اعمال عمره، ناچار به خروج از شهر مکه می‌شوند، این مسئله مطرح می‌شود که در صورت ورود مجدد به مکه، آیا لازم است محرم شوند یا اینکه بدون احرام نیز می‌توانند وارد مکه مشرفه شوند. آیا جواز ورود به مکه بدون احرام، فقط اختصاص به کسی دارد که ماه ورود مجدد او به مکه همان ماه اهلال (محرم شدن) او باشد یا ماه احلال (از احرام خارج شدن) و یا ماه خروج از مکه؟ آیا مقصود از ماه، ماه قمری است یا ماه عددی و 30 روز؟ آیا نوع احرام سابق (عمره تمتع یا مفرده و یا حج بودن)، تأثیری در حکم مذکور دارد؟ بر اساس پژوهش انجام شده، که به صورت توصیفی ـ تحلیلی و بر مبنای اطلاعات کتابخانه‌ای است، باید گفت کسی‌که خارج از مکه مشرفه است، برای ورود به مکه مشرفه باید محرم شود، مگر در صورتی‌که یک ماه قمری از زمان اتمام عمره قبلی او نگذشته باشد؛ چراکه واژه «شهر»، در روایات انصراف به ماه قمری دارد و نه ماه عددی،
و ملاک خروج از مکه در این مسئله، خروج از محدوده حرم است. همچنین فرقی نمی‌کند که احرام قبلی او برای عمره تمتع بوده یا عمره مفرده و یا حج. برای محاسبه ماه نیز، زمان خروج از احرام، ملاک است نه زمان اهلال (محرم شدن) و یا زمان خروج از مکه.

جایگاه مناسک حج در اندیشه اصحاب امامیه با تکیه بر رجال نجاشی / سید موسی حسینی نژاد

«حج»، به منزله یکی از مهم‌ترین ارکان مذهب امامیه، در همه ادوار مورد عنایت ائمه(علیهم السلام) و شیعیان ایشان بوده است. میراث مکتوب شیعه در دوران حضور اهل بیت(علیهم السلام) و بعد از آن شاهدی مهم و متقن بر جایگاه والا و پراهمیت این فریضه در جامعه شیعه است. تأثیر مدیریت فرهنگی اهل بیت(علیهم السلام) باعث شد تا اهتمام ویژه‌ای در خصوص به جای آوردن مناسک حج توسط شیعیان و همچنین میراث مکتوب عظیمی حول مسئله حج پدیدار گردد. تحقیق پیش رو با رویکردی تاریخی، به روش کتابخانه‌ای با تکیه بر کتاب «فهرست اسماء مصنفی الشیعه» معروف به «رجال نجاشی» معروف‌ترین کتاب فهرست و رجالی شیعه تألیف «احمد بن علی نجاشی» (از علمای امامی مذهب قرن چهارم و اوایل قرن پنجم) در صدد نشان دادن اهتمام اصحاب امامیه بر به جای آوردن مناسک حج و وسعت نگارش تألیفات حول موضوع مناسک حج در میان اصحاب اهل بیت(علیهم السلام) است.

اهمیت سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی بلخی در مطالعه تاریخ حج و حرمین در سده پنجم / احمد خامه‌یار

در تمدن اسلامی، سفرنامه‌ها از مهم‌ترین منابع مطالعه تاریخ حج و حرمین شریفین به شمار می‌آیند. از مهم‌ترین این سفرنامه‌ها، سفرنامه ناصرخسرو است که در عین حال کهن‌ترین و ارزشمندترین سفرنامه به زبان فارسی به شمار می‌آید. ناصرخسرو بخش قابل توجهی از سفرنامه خود را به توصیف تفصیلی وضعیت اجتماعی و عمرانی اماکن مقدس حرمین، به ویژه شهر مکه و مسجدالحرام، در سده پنجم هجری اختصاص داده است. در این نوشتار پس از شرح مختصری از سفرهای حج ناصرخسرو، آگاهی‌های مختلفی که سفرنامه وی درباره حج و حرمین به دست می‌دهد، در چند محور شامل توصیف شهر مکه و دیگر مناطق حجاز، توصیف معماری مسجدالحرام، آگاهی‌های نادر درباره اماکن مقدس، وضعیت و آداب حجگزاری، سختی‌های سفرهای حج و تاریخ سیاسی حجاز، استخراج و دسته‌بندی شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که در نبودِ تواریخ محلی برای دو شهر مکه و مدینه در حدِ فاصل سده‌های چهارم تا ششم، این سفرنامه منبعی دست اول برای مطالعه تاریخ حج و حرمین، به ویژه در سده پنجم هجری، به شمار می‌آید.

واکنش ها به تخریب بقاع بقیع / سیدعلی قاضی عسکر

موضوع تخریـب شهر مدینـه با شلیک توپخانه و گلوله باران آن، بـه دسـت وهابیـان در تـاریخ 1890مـیلادی واکنش علمای شیعه و تشکیل کمیسیون ویژه مجلس شورای ملـی ایـران در مـورد ایـن فاجعه و اجتماع اعتراضـی علمـا و گروههـای مختلـف مـردم تهـران در مسـجد جـامع و اعـلام تعطیـل عمـومی و تعطیلـی دروس و نمـاز جماعـت حضـرات آیـات مرحومـان: اصـفهانی و نـائینی در نجـف اشـرف و انعکـاس خبـر آن بـه دیگـر کشـورها بـه وسـیلة کمک کنسول ایران در نجف، و بالاخره رسیدن خبر تخریبها به هندوسـتان و تعـدادی از کشـورها، پایتخـت هـا و شـهرهای مهـم و واکـنش جـدی مسـلمانان و مـوج عظـیم اعتراض ها و دستور وزارت امور خارجه به غفارخان جلال السلطنه، وزیـر مختـار ایـران در مصر، مبنی بر پی گیری این رخداد و... موضوع این نوشته را تشکیل می دهد.

بررسی تاریخی شست و شوی کعبه (با تأکید بر عطرآگینی آن با گلاب قمصر کاشان) / سیدمحمود سامانی و علی ورسه‌ای

کعبه معظمه از عصر نبوی با آب زمزم مورد شست‌وشو، تنظیف و بعد‌‌ها با گلاب
معطر سازی می‌شد و از حدود دو دهة پیش (سال 1372 شمسی)، کشور جمهوری اسلامی ایران این توفیق را یافت که با ارسال گلاب ناب قمصر کاشان به مکة مکرمه، شست‌وشوی کعبه و معطر سازی آن با این محصول انجام شود. این گلاب طی مراسم خاص و آیین ویژه‌ای همه‌ساله در اردیبهشت‌ماه گرفته ‌شده و به مقدار لازم (حدود 80 لیتر) گلاب ناب چند آتشه توسط چند نفر از گلکاران و گلابگیران شهر قمصر تهیه شده و تحویل بعثه مقام معظم رهبری می‌شده است. سنت حسنه معطر سازی
و شست‌وشوی خانة خدا با گلاب هر ساله دو بار در سال، آغاز ماه شعبان و ماه
ذی­حجه، صورت می‌گیرد. در این مراسم باشکوه و معنوی، خانة خدا پس از نماز صبح با گلاب ناب ایرانی و آب زمزم شست‌وشو داده می‌شود. نظر به اهمیت
و ضرورت این موضوع که افتخاری برای ایران اسلامی است و برای آشنایی با تاریخچه ارسال گلاب از ایران به مکه مکرمه، در این مقاله پس از مباحث مقدماتی
و پرداختن به تاریخچة ارسال گلاب ایرانی، به موارد زیر نیز پرداخته شده است:
زمان گلابگیری، زمان فرآوری، مکان گلابگیری، گیرندگان گلاب ارسالی، مقدار گلاب ارسالی به مکه، در صد اسانس آن، دوآتشه بودن، باغات اختصاص داده شده
به تهیه گلاب، اسناد ارسال گلاب، موقوفات برای تهیه گلاب ارسالی به مکه، کارخانه
و دستگاه‌های گلابگیری، حمل کنندگان، ظروف گلاب ارسالی، زمان تنظیف با گلاب قمصر، تنظیف کنندگان کعبه و پیرامون آن، زمان تنظیف و معطر سازی و...
برآیند تحقیق حاکی از آن است که شست‌وشوی کعبه با گلاب ناب ایرانی هرچند سابقة طولانی ندارد اما این آیین در ربع قرن اخیر برای ایرانیان مایة مباهات بوده است.

فعالیت های فرهنگی امام حسن(علیه السلام) تلاشی در راستای خنثی سازی اقدامات معاویه / مسعود بهرامیان و مهرداد فلاحی‌فرد

رسالت پیامبر در جزیرةالعرب، بزرگ‌ترین نهضت علمی بود. این نهضت در عصر امامان شیعه متناسب با شرایط زمانه، متفاوت بود. امام حسن7 در شرایطی امامت را به عهده گرفت که معاویه با پشتیبانی نظام اشرافی، امکانات گسترده‌ای در اختیار داشت و به فکر نابودی اصول و ارزش­های اسلامی برآمد. امام با توجه به شرایط، سیاست تثبیت و کنترل اوضاع را در پیش گرفت که پذیرش صلح را
می­توان در همین راستا تبیین کرد. معاویه پس از انعقاد صلح‌نامه با امام حسن7 ، تهاجمی را برای نابودی این نهضت آغاز کرد که از مصادیق این تهاجم می­توان به: تلاش برای حذف جایگاه اهل بیت، تشویق جاعلان حدیث، کشتار طرفداران ائمه اشاره نمود. امام7 در زمینه نهضت علمی، اقدام به اموری از قبیل صلح با معاویه، تکیه بر قرآن و علم‌اندوزی، معرفی اهل بیت و حج و استفاده از این فرصت برای اظهار تنفر و انزجار از حکومت بنی‌امیه کردند. این پژوهش در صدد پاسخگویی به این سؤال است که اقدامات امام حسن در مقابل سیاست‌های ضد دینی معاویه چه بود. در پاسخ باید اشاره کرد: صلح امام با معاویه و ابعاد فرهنگی آن، تدوین نقشه با توجه به شرایط زمانه، ارزشمندی سنت از نگاه امام، سیره عملی امام، تکیه بر قرآن
و بهره‌گیری از سنت حج، از جمله اقدامات فرهنگی امام حسن علیه اقدامات معاویه بود.

تعامل علمای شیعه با سایر مسلمانان در حج و حرمین شریفین / حافظ نجفی

علمای شیعه به عنوان پاسداران دین و مربیان و هدایتگران مردم، همواره در اندیشه تعامل سازنده با پیروان دیگر ادیان و مذاهب، به ویژه در حرمین شریفین ـ مکه و مدینه ـ در زمان برگزاری حج و عمره، بوده‌اند و مردم را نیز به سعه صدر و اخلاق نیکو با دیگران توصیه کرده‌اند. در این مقاله که دارای روش توصیفی ـ تحلیلی است، شیوه رفتاری
و تعامل علمای شیعه با دیگر مسلمانان در موسم حج و حرمین شریفین، مورد بررسی قرار گرفته و روشن شده است که عالمان روشن‌بین شیعه، ضمن آگاه ساختن پیروان مذاهب اسلامی در زمینه‌های مختلف، آنان را به مشترکات اعتقادی، وحدت و انسجام اجتماعی و هشیاری در برابر دسیسه‌های دشمنان فراخوانده، و با صدور فتواهای راهگشا در زمینه مناسک حج و ایجاد ارتباط‌های دوستانه با اهل سنت، از وقوع بسیاری از تنش‌ها و اختلافات پیشگیری کرده‌اند و زمینه برگزاری مسالمت‌آمیز حج را فراهم ساخته‌اند.

سامانه و آرشیو فصلنامه میقات حج