نسخه خطی انعام شریف در کتابخانه سلطنتی کپنهاگ

در دوره متأخر حاکمیت پادشاهان عثمانی، دعانامه‌ها یا در واقع نسخه‌هایی خطی حاوی منتخب ادعیه و سور قرآن به‌جا مانده است كه گاه به جهت آنکه با سوره «انعام» آغاز می‌شود، به نام «انعام شریف» شناخته می‌شود. موضوعات این نسخه‌ها شامل شماری از سوره‌های قرآن (عمدتاً سوره‌های كوتاه‌تر قرآن)، ادعیه قرآنی (آیات منتخب از یك سوره یا تلفیق چند آیه از سوره‌های مختلف)، ادعیه غیر قرآنی عربی و گاه حتی تركی، زیارت‌نامه‌های حضرت رسول خدا (ص)، اسماء الله الحسنی و ... می‌باشد.

شماری از این دعانامه‌ها، نسخه‌های مصوّری است که بخشی از صفحات آنها، مزیّن به خوشنویسی و تصویرپردازی موضوعات دینی و مذهبی گشته است. مهم‌ترین این موضوعات عبارت‌اند از: خوشنویسی اسم جلاله و اسماء حسنای خداوند، نام حضرت محمد (ص) و صحابه موسوم به عشره مبشّره (و گاه حتی اهل بیت و امامان شیعه) درون دوایر تزئینی، اسامی ملائکه و اصحاب کهف، نقش مهرهای انبیا، تصاویر و پلان‌های هنری مهم‌ترین مساجد مقدس به ویژه مسجد الحرام و مسجد النبی، تصاویر مفاهیم آسمانی نظیر مقام محمود، شجرة طوبی، لواء الحمد، سنجق و تبر شریف و ....

یكی از موضوعات خاص و جالب تصاویر موجود در دعانامه‌های مصوّر عثمانی، تصویرپردازی آثار و اشیای منسوب به پیامبر (ص) است که شماری از آنها به طور عمده در کاخ پادشاهان عثمانی در استانبول یا سایر مساجد و مقابر این شهر نگهداری می‌شده. مهم‌ترین تصاویری که در بیشتر این نسخه‌ها ترسیم شده‌اند عبارت‌اند از: قدم (جای پا)، پنجه (جای كف دست)، نعلین و ... اختصاص یافته است. (برای آگاهی‌بیشتر درباره این دعانامه‌ها بنگرید:

خامه‌یار، احمد، «تصویرپردازی آثار منسوب به پیامبر اسلام (ص) در دعانامه‌های مصوّر عثمانی»، نامه بهارستان، دوره جدید، ش1، پاییز 1392، ص184-197.

نمونه‌ای از این نسخه‌ها در کتابخانه سلطنتی کپنهاگ در دانمارک به شماره Cod. Arab. Add. 57 نگهداری می‌شود. نسخه حاوی 141 برگ به ابعاد 11.5 × 18.4 سانتی‌متر است و متن هر صفحه، در 9 سطر به خط نسخ کتابت شده است. کاتب نسخه خود را «مصطفی الحافظ بِحِلمی من تلامیذ موسی افندی» معرفی و تاریخ کتابت نسخه را سال 1201ق ثبت کرده است. در قاب مستطیل کوچکی در حاشیه پایین انجامه نسخه نیز، رسّام و تذهیب‌گر نسخه، خود را «خلیل الذهنی» از شاگردان «محمد قلیونی» معرفی کرده است.

دو صفحه آغازین متن نسخه، حاوی «چهار لوح» تزئینی به سبک عثمانی است که در وسط آنها، سوره حمد و آیات نخست سوره انعام نوشته شده است. همه صفحات نسخه مجدول به جدول زرِ حل و شنگرف است و نام سوره‌ها و عناوین موضوعات درون قاب‌های تزئینی کوچک نوشته شده است. صفحات دارای خطاطی و اشکال و تصاویر، برگ‌های 97ر تا 119پ از نسخه را شامل می‌شود. برخی از موضوعات تصاویر همچون تصویر نعلین (صندل) و قدم (جای پا) و پنجه (کف دست) پیامبر (ص)، در این نسخه ترسیم نشده است.

تمامی تصاویر نسخه از اینجا قابل رؤیت و دریافت است.