نشست علمی «استهلال با جشم مسلح» برگزار شد

نشست علمی «استهلال با چشم مسلح» به همت گروه فقه و حقوق پژوهشکده حج و زیارت و با همکاری مرکز فقهی ائمه اطهار روز چهارشنبه ۱۳ اسفندماه 13699 با سخنرانی آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی، رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) و جمعی از دانش‌پژوهان و طلاب در این مرکز برگزار شد.

در ابتدای این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مقدادی، مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشکده حج و زیارت در سخنانی با اشاره به آیات شریفه ۱۸۹ سوره بقره «يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ ...» و ۳۶ توبه «إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ»، گفت: این سؤال مطرح است که آیا استفاده از فناوری در رؤیت هلال، تولد ماه را به ما نشان می‌دهد و می‌توانیم بر این اساس ابتدای ماه را اعلام کنیم؟ مسلماً استفاده از ابزار می‌تواند تولد ماه را به ما نشان دهد.

وی با تأکید بر اینکه آیه ۳۶ توبه و روایات رؤیت، مخالف رؤیت ماه با چشم مسلح نیست، گفت: چگونه وقتی فتوا می‌دهیم نظر به اجنبیه از پشت عینک حرام است، در مورد استهلال، استفاده از تلسکوپ را جایز ندانیم؛ زیرا تلسکوپ فقط تولد ماه را به عنوان یک واقعیت به ما نشان می‌دهد.

مدیر اجرایی نشریه «میقات الحج»، اظهار کرد: در ایام حج در سال‌های دور، گاهی فاصله و اختلاف ماه بین عربستان و ایران، دو روز می‌شد که فتوای امام این مشکل را با لزوم عمل کردن به فتوای مفتی عربستان حل کرد، حتی در عید فطر گاهی بین مراجع اختلافی ایجاد می‌شد، ولی باید با ارائه راهکارهای سودمند و مؤثر، به فقه شیعه خدمت کرده و اجازه ندهیم که باعث تفرقه و وهن مذهب شود.

در ادامه آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی، استاد سطح خارج حوزه علمیه گفت: سال ۱۳۸۴ استفتایی از مرحوم والد ما شد و ایشان فرمودند که رؤیت هلال با تلسکوپ کفایت می‌کند. بعد از صدور این فتوا مباحثی در حوزه انجام شد و بنده رساله‌ای را در اعتبار تلسکوپ در رؤیت نوشتم و مناقشاتی در مجله فقه اهل بیت(ع) منتشر شد که بنده جواب دادم و در چاپ بعدی باز مناقشات و جوا‌ب‌ها بیان شده است و بعد از آن هم سالی نبوده که گذشته باشد و کفایت ابزار جدید در رؤیت هلال بحث نشده باشد.

آیت‌ا‌لله فاضل لنکرانی تصریح کرد: روایات متعدده و متواتره داریم که رؤیت هلال را موضوع برای وجوب صیام قرار داده است، از جمله روایت «اذا رأیتم الهلال فصوموا». نظر برخی بزرگان این است که این روایت، رؤیت فقط با چشم عادی را دلالت دارد؛ برخی مانند مرحوم والد ما و بنده معتقدیم که ملاک، صدق رؤیت است و رؤیت با چشم عادی یا مسلح صدق رؤیت است و اطلاق دارد.

استاد حوزه تصریح کرد: شاهد این هم آن است که اگر کسی زن اجنبیه را با چشم مسلح هم ببیند، حرام است. حتی اگر واسطه در رؤیت باشد یا مثلاً اگر کسی با دوربین دید که فردی فرد دیگری را به قتل رسانده، آیا این شهادت آن فرد قابل قبول نیست؟ هیچ فقیهی منکر این شهادت نیست.

وی افزود: در خوردن ماهی، فلس معتبر است، حال اگر نتوانیم فلس ماهی را با چشم عادی ببینیم و با دستگاه دیدیم، باز کافی است؛ امام هم این فتوا را داشتند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به چیستی هلال گفت: آیا ماه به مجرد اینکه از تحت‌الشعاع خارج شد، تولد می‌یابد و ماه جدید شروع می‌شود؟ حرکت ماه از مغرب به مشرق است، وقتی ولادت یافت، قسمت نورانی آن کاملا به سمت خورشید است و هیچ مقداری از آن پیدا نیست، اما وقتی آرام آرام از مشرق انحراف پیدا کرد، لبه نورانی آن هویدا می‌شود. حال آیا وقتی از تحت‌الشعاع خارج شود، ولو اینکه لبه نورانی آن دیده نشود، متولد شده یا وقتی هلال گفته می‌شود که انحنای نورانی آن دیده شود؟ یعنی حداقل هشت تا ۹ ساعت از وقت ولادت باید بگذرد تا این لبه نورانی قابلیت دیده شدن داشته باشد.

استدلال به آیه تهلیل نقش‌های متعدد دارد

وی با بیان اینکه ما معتقدیم از بدو ولادت ما، صدق هلال دارد، ولو اینکه لبه نورانی آن قابل رؤیت برای مردم هم نباشد، گفت: در مباحث استهلال، همه نگاه‌ها سراغ مراد از هلال و رؤیت رفته است، ولی بنده عرض می‌کنم در همین روایات قرینه‌ای وجود دارد که به ما ثابت می‌کند نه رؤیت و نه حتی خود هلال، مدخلیت دارد؛ چون آن زمان هیچ راهی برای اطمینان ماه غیر از رؤیت هلال نبوده است. ائمه فرمودند با حدس و گمان و تظنی نباید باشد.

آیت‌الله فاضل لنکرانی بیان کرد: اگر منجمین به صورت دقیق گفتند آغاز ماه است، حتی دیدن با هواپیما و اعزام گروه‌های فقهی هم لازم نیست، گرچه مقام معظم رهبری برای اطمینان بیشتر این کار خوب را انجام می‌دهند. بنابراین عرض ما این است که رؤیت اطلاق دارد و با هر چیزی دیده شود، درست است.

آیت‌الله فاضل لنکرانی تصریح کرد: آنچه برخی مراجع نجف و قم بر آن تأکید دارند، استفاده از آیه «یسئلونک عن الاهله» و قرینه گرفتن آن بر انصراف از رؤیت مجرده است؛ آقایان می‌گویند قرآن فرموده هلال، میقات برای عموم مردم است؛ یعنی هلال را طوری قرار داده که عامه مردم می‌توانند آن را میزان قرار دهند؛ برخی مراجع قم فرموده‌اند که چون رؤیت هلال جنبه عمومی دارد، بنابراین اگر کسانی با تلسکوپ ببینند، فایده ندارد.

وی تأکید کرد: اهله ظهور در شروع ماه دارد و «هی مواقیت» یعنی قابلیت میقات برای مردم دارد، نه اینکه فعلیت برای تک تک افراد، بنابراین اگر گروهی استهلال کردند و ماه را با تلسکوپ دیده و به عموم اخبار بدهند، درست است، همانطور که اگر هواشناسی اعلام کرد فردا هوا بارانی است، آیا می‌توان گفت این اعلام به درد مردم نمی‌خورد و فقط برای خود هواشناسی مفید است؟

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تصریح کرد: برخی می‌گویند اگر تلسکوپ معتبر باشد، پس علم اجمالی می‌یابیم که ائمه و مؤمنان همیشه یک روز بعد از شروع ماه روزه می‌گرفتند، پس فرزند ذکور باید روزه پدرش را قضا کند؛ واقعاً تعجب است. ما مکلف به ظاهر هستیم و ائمه معصومین(ع) هم به ظاهر عمل می‌کردند و از علم لدنی برای استهلال استفاده نمی‌کردند و مجاز هم نبودند.

وی تأکید کرد: در بحث کرونا هم بنای ائمه این نیست که هر مریضی خدمت ائمه رفتند، شفا داده شوند. اگر کسانی شفا گرفتند، نگوییم از روی مصلحت است؛ این هم درست نیست، زیرا برخی می‌گویند تبعیض است، پس جواب این است که بنای ائمه اساساً شفا دادن بیمار نیست. بنای ائمه هم استفاده از علم لدنی نبوده است.

استاد حوزه بیان کرد: از آرزوهای بنده این است که در استفاده از تلسکوپ برای رؤیت و وحدت افق به وحدت نظر در میان مرجع معظم برسیم.