نسخه مصوّری از نهج البلاغه در کتابخانه دانشگاه ملک سعود ریاض

در کتابخانه دانشگاه «ملک سعود» در ریاض، نسخه‌ای از نهج البلاغه به شماره 2247 نگهداری می‌شود. این نسخه، روز شنبه 25 ربیع الثانی 1112ق به قلم «خلیل الله الحسینی الموسوی» کتابت شده است. این نسخه اگرچه از نظر قدمت آن در مقایسه با بسیاری دیگر از نسخه‌های نهج البلاغه از ارزش و ویژگی خاصی برخوردار نیست، اما در پایان آن نگاره‌های منحصر به‌فردی از اماکن مقدس وجود دارد که باعث می‌شود از ارزش و اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد.

تعداد برگ‌های نسخه 222 و سطرهای آن 15 و ابعاد صفحات آن 26 × 14 سانتی‌متر است. صفحه نخست متن حاوی سرلوح مذهّب است که کمی از آن پاره و بخشی از آرایه‌های آن محو شده. صفحات نسخه مجدول است و در حواشی شماری از صفحات، شروحی نوشته شده است. در حاشیه صفحه ترقیمه و برخی از صفحات پایانی نسخه، چند ختم و یادداشت تملک، از جمله یک ختم تملک سید حسین الحسینی از تاریخ 1133 دیده می‌شود.

موضوعات نگاره‌های موجود در نسخه، شامل برخی اماکن مقدس حرمین شریفین و برخی عتبات عالیات عراق است که به ترتیبِ قرار گرفتن آنها در نسخه عبارت‌اند از: 1. حرم ائمه مدفون در بقیع (برگ 222پ)؛ 2. کوه احد و مقبره حضرت حمزه (برگ 225پ)؛ 3. مسجدالنبی در مدینه منوره (برگ 226ر)؛ 4. مسجدالحرام و کوه ابوقبیس (برگ 226پ)؛ 5. حرم امام علی (ع) در نجف (برگ 227پ)؛ 6. حرم امام حسین (ع) در کربلا (برگ 228ر)؛ 7. حرم حضرت عباس در کربلا (برگ 228پ).

به‌نظر می‌رسد بیشتر این نگاره‌ها از واقع‌گرایی بالایی برخوردار است و برای همین می‌توان به آنها، به چشم اسناد ترسیمی ـ تصویری ارزشمندی در مطالعه تاریخ معماری اماکن مقدس در دوره پیش از قاجار نگریست. به ویژه در نگاره حرم امام علی (ع)، شماری از جزئیات بنا منطبق بر وضعیت کنونی ساختمان حرم است که متعلق به بازسازی و توسعه دوره شاه صفی صفوی است؛ چنانکه برای مثال، در هر طبقه از هر یک از اضلاع صحن، 14 حجره (مطابق وضعیت کنونی) ترسیم شده است.

این نسخه پیش‌تر اینجا معرفی و بررسی شده است:خامه‌یار، احمد، «نگاره‌های آستانه‌های ائمه (ع) در یک نسخه خطی نهج‌البلاغه»، نامه بهارستان، دوره جدید ـ دفتر پنجم (پیاپی 24)، پاییز 1397، ص87-92.