ریشه تاریخی داستان مرة بن قیس

نوشته احمد خامه‌یار (مسئول واحد احیای میراث پژوهشکده حج و زیارت)

فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره 45، زمستان ۱۳۹۹.

داســتان مرّة بن قيس روايت معجزه‌اي از امام علي (ع) اســت کــه آن حضرت از درون قبر، دشــمن خود را، که قصد جسارت به ايشان داشت، به هلاکت رساند. اين داستان در چند ســده متأخر، در متون فارسي و ميراث شــيعي بازتاب گسترده‌اي داشته و گاه در اشــعار شاعران نيز به آن اشاره شده است. با اين حال، در منابع تاريخي معتبر و کهن، از شخصي به نام مرة بن قيس ياد نشده و حادثه‌اي مشابه داستان وي گزارش نشده است.

اين نوشتار با تحليل عناصر تاريخي موجود در برخي از تحريرهاي اين داستان، نشان داده ّ اســت که اصل داستان مرة بن قيس از ريشه و بن‌ماية تاريخي برخوردار است و مي‌تواند بازتابي از غارات و حمات طوايف و قبايل عرب، همچون قرامطه و بني‌خفاجه به کوفه و نجف در سده چهارم هجري باشد.