بازمهندسی دیپلماسی حج با رویکرد آینده‌پژوهی

نوشته حسن بشارتی‌راد (دانشجوی دکترای جامعة المصطفی العالمیه)

فصلنامه پژوهشنامه حج و زیارت، شماره ۱۳، تابستان ۱۴۰۰

الگوی تشریعی فریضه‌ حج به گونه‌ای است که منظومه‌ا‌ی از برکات فردی و جمعی و نیز منافع مادی و معنوی را برای آحاد امت اسلامی و کلان جامعه اسلامی فراهم ساخته است. اجتماع میلیونی، بازه‌ زمانی مشخص، دامنه‌ جغرافیایی معین، همگرایی حول محور باورهای مشترک و...، حج را از ظرفیتی بی‌بدیل با کارکردهای گسترده و متنوع برخوردار ساخته است. ولی پرسش اساسی این است که چه میزان از ظرفیت‌ یادشده تحقق یافته و جهان اسلام در راستای دستیابی به اهداف و کارکردهای حج با چه چالش‌هایی روبه‌رو بوده و بایسته‌های آن کدام است؟
نوشته حاضر سعی دارد در پاسخ به پرسش‌های یادشده، با تکیه بر نمایه‌هایی از فلسفه تشریع حج و با استفاده از روش تحلیل مضمون، دیپلماسی حج را به عنوان دالّ مرکزی در مقابله با چالش‌ها و تحقق بخشیدن اهداف معرفی کند و در همین راستا، ترسیم چشم‌انداز روشن از طریق بازمهندسی دیپلماسی حج با رویکرد آینده‌پژوهی را به عنوان راهبرد اساسی و نقطه کانونی دانسته و انعطاف‌پذیری لازم نسبت به عبرت‌آموزی از تجربه‌های چهار دهه گذشته را شرط لازم آن می‌داند. در این میان، ضمن تبیین برخی بایسته‌های بازمهندسی دیپلماسی حج از قبیل همگرایی نخبگانی، معرفی الگوهای نو، خنثا‌سازی حربه ایران‌هراسی و شیعه‌ستیزی و...، گفتمان‌سازی و بصیرت‌افزایی نسبت به ضرورت توسعه و تعمیق دیپلماسی حج مورد تأکید قرار گرفته و به دلیل تنوع و تکثر عرصه‌های گفتمانی در بستر حج، کاربست دیپلماسی گفتمانی را پیشنهاد کرده است.