نشست علمی «حرم حضرت حمزه در گذر تاریخ و آئین زیارت آن در سنت و سیره»

در نشست علمی «حرم حضرت حمزه در گذر تاریخ و آئین زیارت آن در سنت و سیره» که روز سه شنبه (14 دی 1400) به صورت حضوری و مجازی در پژوهشکده حج و زیارت برگزار شد، نخست حجت الاسلام دکتر محمدسعید نجاتی، دبیر نشست، ضمن خوش آمدگویی به شرکت کنندگان به یادآوری محورهای نشست پرداخت.

در ادامه دکتر سید محمود سامانی (عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت) به عنوان ارائه دهنده، محتوای مقاله پذیرفته خود در همایش بین المللی حضرت حمزه(ع) را بیان کردند. وی در آغاز به نقش حضرت حمزه در تحولات صدر اسلام اشاره و یادآور شد که وی از معدود شخصیت‌هایی است که پس از گرویدن به اسلام، تمام توان خود را برای حراست از رسول خدا(ص) و پیشبرد اهداف آن حضرت به کار بست. رشادت‌ها و فداکاری‌های مخلصانه او در غزوات بدر و احد و برخی از سرایا از او چهره‌ای اسطوره‌ای و قهرمان ترسیم کرد. شهادت مظلومانه او در سال سوم هجری و مثله شدنش توسط مشرکان قریش در احد و ملقب شدنش به سیدالشهداء از سوی پیامبر و تأکید آن حضرت بر عزاداری و زیارت حمزه، موجب اهتمام مسلمانان به تکریم و زیارت او در طول قرون اسلامی بوده است.

دکتر سامانی در محور بعدی سخنان خود به مدفن، بقعه و حرم حضرت حمزه(ع) در گذر تاریخ پرداخت و از اقدامات صورت گرفته در آن در بازه‌های زمانی مختلف سخن گفت. وی یادآور شد که قبر حضرت حمزه از همان قرون اولیه زیر سقف قرار گرفت و مسجدی احداث و در اواخر حکومت عباسی دارای بقعه و بارگاه نسبتا مجللی شد و پس از آن جز ترمیم‌ها و زیباسازی، تغییرات اساسی در آن ایجاد نشد. سرانجام پس از تسلط آل سعود بر مدینه منوره در سال 1344 این بقعه نیز به مانند ساير بقاع متبرکه در حرمین به بهانه مسح و لمس زوار و پخش نذورات تخريب شد و سال‌ها بعد دیواری اطراف قبور شهدا کشیده شد.

محور بعدی سخنان ایشان، زیارت حضرت حمزه (ع) در سنت و سیره بود که نخست از سخن و سیره رسول خدا(ص) و سپس از سیره حضرت فاطمه(س) مبنی بر مداومت در زیارت، گریستن، عزاداری؛ اصلاح و تعمیر قبر حمزه؛ درست کردن تسبیح از تربت حمزه و بعد از سيره مسلمين در زیارت قبر حمزه سخن گفت.

مدیر گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت محور پایانی سخنانش را رسوم زیارت قبر حمزه مانند بیتوته مردم حجاز در ماه رجب در کنار قبر حمزه؛ توزیع نذورات و ذبح قربانی و اطعام زائران؛ تبرک جستن به تربت حمزه و سوغاتی بردن خاک اطراف قبر؛ تقید به زیارت در روز خاصی و خواندن زیارتنامه به خود اختصاص داد.

برآیند و نتیجه سخنان دکتر سیدمحمود سامانی در این نشست این بود که با توجه به جایگاه و شخصیت حضرت حمزه(ع) در تاریخ اسلام، مدفن او از همان سال اول شهادتش مورد اقبال و زیارت پیامبر(ص)، حضرت زهرا(س)، صحابه، تابعین، علما و دیگر مسلمانان بود. از قرن دو م و یا سوم هجری به بعد بر روی قبر حمزه بقعه و بارگاهی ساخته شد و در قرون بعدی بارها مورد مرمت و باسازی قرارگرفت. در این مدت طولانی، مردم حجاز و زائران مرقد نبوی، رسوماتی در زیارت حمزه و دیگر شهدای احد داشتند که مراسم نیمه ماه مبارک رجب و بیتوته در کنار مزار شهدا و تقسیم نذورات و ذبح قربانی، از مهمترین آنها بود. با تسلط وهابیون و آل سعود بر مدینه منوره، بنای روی قبر حمزه گویا از آن روی که زائران اقدام به تبرک جستن به تربت و توزیع نذورات می کردند تخریب شد و قبر آن حضرت و دیگر شهدای احد در میان دیوارها محصور گردید. به رغم آن زیارت حمزه از بیرون محوطه مقابر شهدای احد پیوسته ادامه داشته و آداب و رسومی خاصی داشته است.

در پایان نشست، ارائه دهنده به سؤالات شرکت‌کنندگان پاسخ داد.