نشست علمی «تحلیلی از یاد حضرت حمزه (ع) در سنت پیامبر اکرم(ص) و اهل‌بیت(ع) و کارکردهای آن در عصر معصومان(ع)»

نشست علمی «تحليلي از یاد حضرت حمزه (ع) در سنت پیامبر اکرم و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و كاركردهاي آن در عصر معصومان» به عنوان بیستمین پیش نشست همایش بین‌المللی حضرت حمزه(ع) با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدسعید نجاتی (عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت) و دبیری دکتر سید محمودسامانی(مدیر گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت) و با حضور معاون پژوهش و تعدادی از اعضای گروه‌های علمی پژوهشکده به صورت حضوری و برخط روز یکشنبه 19 دی‌ماه 1400 در سالن جلسات پژوهشکده حج و زیارت برگزار شد.

در این نشست، ابتدا دکتر سامانی ضمن تبیین عنوان نشست، به صورت اجمالی ارائه دهنده نشست را معرفی کرد. در ادامه حجت الاسلام دکتر نجاتی به تبیین کارکردهای یاد حمزه در سنت قولی و فعلی معصومان پرداخت، و آن را تلاشی برای الگوگیری سبک زندگی معصومان (ع) در یادکرد از شهدا و همچنین شناخت شرایط صدور روایات مرتبط با حضرت حمزه دانست. وی اشاره کرد از آنجا که همه کارکردهای تحلیل شده در بستر جامعه دینی صدر اسلام تحقق یافته، عنوان دینی را از کارکردها حذف کرده است و در همین راستا از شورای پژوهشی پژوهشکده حج و زیارت که با بررسی محورهای این نشست به تکمیل آن کمک کرده بودند تشکر کرد.

وی در محور کارکردهای اجتماعی، این کارکرد را مختص به زمان رسول الله (ص) و پیش از تأثیر سوابق معنوی در جایگاه سیاسی اشخاص دانست و گفت: جایگاه اجتماعی مستحکمی که رسول الله (ص) برای حضرت حمزه در زمان خویش ساخت، باعث شد که در دوران‌های بعدی دستخوش تحریف و کتمان نشده و اهل‌بیت (ع) بتوانند بهترین استفاده سیاسی را از آن ببرند. وی در این محور ضمن مرور القاب و فضائل حضرت حمزه که از رسول مکرم اسلام نقل شده، به واکاوی معنای لقب سیدالشهدا برای حضرت حمزه پرداخت و نتیجه گرفت که این لقب باید یا به سید شهیدان زمان رسول اکرم (ص) یا به سید شهیدان به غیر از انبیاء و اوصیاء تفسیر شود.

وی در محور کارکرد عاطفی یاد حمزه به عزاداری و سوگواری خاص رسول اکرم (ص) برای عمویشان پرداخت و علاوه بر سوگواری سایر معصومان (ع)، از یاد حمزه در لحظه‌های جان دادن و در اوج شدائد و سختی‌ها به عنوان الگویی عملی برخلاف باور وهابیان یاد کرد.

دکتر نجاتی، در محور فرهنگی معرفتی ، از سوگواری و فرهنگ‌سازی زیارت و تشویق به الگوگیری از حضرت حمزه در شناخت مبانی اعتقادی و تعصب دینی یاد کرد و در محور کارکرد سیاسی به حساسیت و نقطه تقابل حضرت حمزه با امویان و تأثیر یاد وی در برابر امویان، برای اثبات حقانیت اهل بیت (ع) اشاره کرد و افول توجه به حمزه در روایات را ناشی از تغییر کارکرد یاد حمزه در دوران عباسیان دانست که می‌توانستند از یاد حمزه برای کسب مشروعیت خود بهره ببرند.

در قسمت دوم این نشست دبیر و پژوهشگران حاضر در جلسه، به بیان نقدها و پرسش‌های خود از ارائه دهند پرداختند.

از جمله این موصوعاتی که مطرح شده، احتمال جعل در روایات اعطای لقب سیدالشهدا به افراد دیگر؛ تأثیر قیام عاشورا در تحت الشعاع قرارگرفتن شهادت حمزه؛ تأثیر جایگاه ویژه حضرت حمزه و نقش او در عصر نبوت در فضائل و جایگاه بالای او و اهمیت پرداختن به آثار و بازخوردهای یاد حمزه با کارکردهای ذکر شده بود.

گفتنی است همایش بین المللی «حضرت حمزه(ع)» به همت مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی (وابسته به جامعة المصطفی العالمیه) و با همکاری برخی مراکز و نهادهای علمی ۱۴ بهمن ماه امسال در شهر مقدس قم برگزار خواهد شد.

مراکز و موسسات علمی از جمله پژوهشکده حج و زیارت، مجتمع آموزش عالی بنت‌الهدی، انجمن تاریخ‌پژوهان، مؤسسه حضرت خدیجه(س)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت-علیهم السلام-)، حوزه علمیه خواهران قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مجمع جهانی اهل بیت(علیهم السلام) در برگزاری این همایش مشارکت دارند.