مطالعه فیزیک ازدحام در فاجعه منا

با توجه به توصیه‌های مکرر مقام معظم رهبری مبنی بر لزوم تحلیل و پی‌گیری فاجعه منا، «پژوهشکده حج و زیارت» در جهت ایفای رسالت خود، تولیدات پژوهشی فراوانی را درباره فاجعه منا به جامعه علمی ارائه کرده است. اما ضروری مي‌نمود تا این حادثه دلخراش به دور از انگیزه‌های پیدا و پنهان مذهبی و سیاسی نیز بررسی گردد تا بتوان این الگو را به عنوان راه‌کاری برای جلوگیری از وقوع حوادث مشابه به دولت عربستان سعودی و مجامع بین‌المللی ارائه کرد.

از جمله سوالات مطرح درباره فاجعه منا این موارد است:

1. مسببان و مباشران فاجعه منا چه افراد، سازمان‌ها و یا دولت‌هایی بودند؟

2. آيا وقوع اين حادثه عمدی بوده است يا غیر عمدی؟ فاجعه باید به درستی و با مستندات عقل‌پسند بررسی گردد.

در کتاب "مطالعه فیزیک ازدحام در فاجعه منا"، که به همت جناب آقای دکتر تقی میرزایی شیخ‌آبادی تأليف شده، کنترل و مدیریت ازدحام جمعیت از جنبه فیزیکی در این حادثه بررسي شده است.

نویسنده در مقدمه این کتاب بیان داشته: در خصوص دو سؤال فوق نتایج حاصل از این تحقیق می‌تواند کمک‌کننده باشد. گرچه بررسی همه‌جانبه سوالات بالا به تحقیقات گسترده‌اي نیاز دارد که به ظاهر، قسمت‌هایی از آن انجام شده است، این کتاب برخی از جوانب این سؤال را مطرح کرده است؛ از جمله اينکه ایجاد تغییر در جمعیت حاضر در منطقه‌‌ منا تا چه حد می‌توانسته است منجر به بروز این واقعه گردد؟

نتایج به دست آمده از این تحقیق می‌تواند هم به گمانه‌‌ عمدی بودن واقعه کمک نماید و هم به مدیریت آینده‌‌ حج. همچنین نتایج حاصل از این تحقیق برای مدیریت همه‌‌ رویدادهایی که با ازدحام جمعیت مواجه‌اند کمک شایانی خواهد کرد.

مولف بیان داشته طرح کنترل و مدیریت ازدحام جمعیتی قابلیت توسعه‌‌ بیشتری دارد و کتاب حاضر فقط یکی از نظريه‌‌های موجود و جوانب آن را مطرح کرده است. نتایج این تحقیق می‌تواند تنها به عنوان یکی از منابع علمی قابل استناد برای کمیته‌های حقیقت‌‌یاب برای بررسی دو فرضیه‌‌ عمدی بودن واقعه‌‌ منا (که دولت‌مردان، سازمان‌ها، نیروهای امنیتی و نظامی کشور میزبان در ابعاد گوناگون مسئول آن هستند) و یا فرضیه‌‌ خوش‌بینانه‌‌ غیرعمدی بودن این فاجعه کمک به شمار آيد.

کلیدواژه‌ محوري همه‌‌ بحث‌های این کتاب کلمه‌‌ «ازدحام» است. ازدحام‌های مردمی از مسائلی است که تقريباً هر روزه کم و بیش خود را درگیر آن مي‌بينيم. در برخی مجتمع‌هاي فروشگاهي، ایستگاه‌های مترو، صف‌های پیشخوان و مهم‌تر از همه، وقتی در ترافیک هستیم با ازدحام مواجه مي‌شويم. اگرچه گاهی این تراکم جمعیتی زیاد و گاهي کم است، اما ازدحام ماهیتی دارد که با استفاده از علومی چون فیزیک، زیست‌‌‌شناسي و جامعه‌شناسی می‌توان آن را درک کرد و حتی به بهبود و برطرف شدن آن کمک نمود. به عبارت دیگر، امروزه نباید موضوعات علمی را فقط در زمینه خاص و قدیمی‌شان بررسي ‌کرد و باید آنها را در مقوله‌های اجتماعی و فرهنگی نیز وارد ساخت. بنابراین، به طراحی، ارائه و بازنگری موضوعات فیزیک در قالب مسائل اجتماعی نياز داريم. یک مثال برای این بازنگری، تحلیل و درک اين مسئله فاجعه منا است.

گفتنی است آماده‌سازی کتاب "مطالعه فیزیک ازدحام در فاجعه منا" در پژوهشکده حج و زیارت صورت گرفته و به همت نشر مشعر در خرداد ماه 1401 در 178 صفحه و در قطع وزیری منتشر شده است.