شبهه: محدودیت زمانی حق تشریع امامان شیعه (علیهم السلام)

شبهه دوم: محدودیت زمانی حق تشریع امامان شیعه _{(علیهم السلام)}

تکامل و پویایی اسلام به عنوان دین جاویدان، حتی با پذیرش جایگاه تشریع برای امامان شیعه _{(علیهم السلام)} نیز مورد خدشه است؛ زیرا سخنان امامان شیعه _{(علیهم السلام)} محدود به بازه زمانی صدر اسلام تا زمان غیبت آخرین امام بوده، بیشترین کاربردی که این سخنان دارند، درباره مسائل مطرح‌ شده در همان زمان است و حال آنکه با گذشت سالیان متمادی و پیشرفت علوم تجربی و غیر تجربی، جامعه انسانی با مسائل جدید و بی‌سابقه‌ای روبه‌رو می‌شود که در سخنان امامان شیعه _{(علیهم السلام)}، پاسخی برای آنها یافت نمی‌شود. پس، از سویی اسلام آخرین شریعت است و از سوی دیگر، این تکامل فقط تا هنگام آخرین امام پیشرفت داشته و پس از آن، با توقفی نامعلوم روبه‌رو شده است. بنابراین، دیدگاه حق تشریع برای امامان شیعه _{(علیهم السلام)} علاوه بر آنکه تمام دوره‌های تاریخ بشری را شامل نمی‌شود، سبب حیرت و سرگردانی پیروان ایشان نیز شده است.[1]

پاسخ

جاودانگی اسلام، مفهومی است که از آیات گوناگون قرآنی برداشت می‌َشود و همه بازه‌های زمانی زندگی بشر را در بر می‌گیرد.[2] بر اساس دیدگاه شیعه، خاتم الانبیا _{(صلی الله علیه و آله)} پیش از آنکه از دنیا رحلت کنند، علاوه بر آنکه برای خود جانشین تعیین کردند، اسامی و تعداد جانشینان پسین را نیز با هدف عهده‌دار شدن راهبری شریعت مقدس، به امت اسلام معرفی کردند.[3] تا پیش از غیبت آخرین امام، مردم به محضر اهل بیت _{(علیهم السلام)} شرفیاب می‌شدند و از ایشان راهنمایی می‌خواستند؛ اما حتمی بودن غیبت آخرین امام[4] و شیوه‌ تربیتی امامان برای بهبود جایگاه معرفتی پیروان خود[5] و همچنین محال بودن کاستی در دین برای پاسخ‌گویی به پرسش‌ها، امامان شیعه _{(علیهم السلام)} را بر آن داشت تا اصول و کلیات شریعت را در دوران حضور برای مردم بیان کنند و راهبرد اجتهاد و استنباط از ادله معتبر عقلی و شرعی را به پیروان خود آموزش دهند.[6] بهره‌گیری از کلیات ادله و تطبیق آن بر نمونه‌های خارجی، مسیری است که در این شیوه پایه‌ریزی می‌شود و به گونه‌ای است که بنیادهای قوانین اسلامی، تغییرناپذیر باقی می‌مانند و فقط ظاهر و پوسته آن مطابق مصلحت‌های مردم شکل می‌پذیرد.[7] بر اساس روایات، این شیوه به زمان غیبت امام معصوم _{(علیهم السلام)} اختصاص نداشته است؛‌ بلکه عالمان شیعه به بهره‌گیری از آن حتی زمان حضور امام _{(علیه السلام)} نیز توصیه شده‌اند.[8] همچنین شیعیان نیز به پیروی و تقلید از چنین عالمانی تشویق شده‌اند.[9] بر این اساس، هیچ ‌گاه شریعت با گذشت زمان و در مواجهه با مسائل جدید، حالت ایستایی به خود نمی‌گیرد.

[1]. مصطفي، أصول و تاريخ الفرق الاسلامية، ص217-218.

[2]. انعام: 19؛ نحل: 89 .

[3]. صدوق، عيون أخبار الرضا_{(علیه السلام)}، ج‏1، ص58.

[4]. صدوق، كمال الدين، ج‏1، ص51.

[5]. ر.ک: صدوق، معاني الأخبار، ص2؛ صدوق،‌ الأمالي، ص625؛ کشّي، رجال الكشي، ص238 و ص484-485.

[6]. همان‌ گونه که امام صادق_{(علیه السلام)} فرمودند: «إِنَّمَا عَلَيْنَا أَنْ نُلْقِيَ إِلَيْكُمُ الْأُصُولَ وَ عَلَيْكُمْ أَنْ تُفَرِّعُوا»؛ (ابن ادريس، السرائر، ج‏3، ص575).

[7]. مطهري، مجموعه آثار (ختم نبوت)، ج‏3، ص191.

[8]. نجاشي، رجال النجاشي، ص10.

[9]. طبرسي، الإحتجاج، ج‏2، ص458.