نشست علمی «تأثیر شرایط اجتماعی اقتصادی و سیاسی عربستان و عراق بر نگرش زائران ایرانی» برگزار شد

با همکاری مشترک پژوهشکده حج و زیارت و مؤسسه ابرار معاصر نشست علمی «تأثیر شرایط اجتماعی اقتصادی و سیاسی عربستان و عراق بر نگرش زائران ایرانی (با تمرکز بر زائران نخبه)» روز دوشنبه، 23 دی ماه 1398، در محل مؤسسه ابرار معاصر برگزار شد.

در ابتدای این نشست، دکتر حسین آجورلو، با بیان اینکه

خداي متعال حج را اقدامي براي انسجام امت و تقويت گفتمام اسلامي قرار داده است. از دل این موضوع، شاید موضوعات مختلف بسياري بيرون آيد. آسیب‌ها و فرصت‌ها و مباحثی است که نسبت به این موضوع انجام می‌شود. شاید بعضی موضع‌گیری‌ها و سیاست‌هایی که اتخاذ می‌کنیم، منجر به آسیب شود. در چند سال اخیر، مسئله اربعین هم به‌نوعی در جامعه، حداقل جهان شیعی، نوعی مباحث مشابه پديد آورده است که هر کدام جایگاه خودش را دارند. در این زمينه سؤالاتی پیش می‌آید؛ از جمله اينکه هر کدام چه ظرفیت‌ها و فرصت‌هایی دارند. ما به عنوان دولتی اسلامی با گفتمان اسلامی باید چه سیاست‌هایی اتخاذ کنیم و چه رویکردهایی برگزينيم؟

در همین زمينه همکاری‌اي با پژوهشکده حج شکل گرفته و ان‌شاءالله بتوانیم هم نیازهايي در حوزه حج و زیارت داشته باشیم و هم نیازهايي در حوزه مخاطرات امنیت بین‌الملل جمهوری اسلامی ایران. اين موضوعات ما را به جلسه امروز رساند. در این جلسه، در پی پاسخ به این سؤاليم که تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و عموماً تحولات کشورهای منطقه که چه در اربعین و چه در حج ميزبان‌اند (براي مثال تحولاتی که در عربستان روي مي‌دهد، چه سیاسی باشد و چه اجتماعی)، چه تأثیری در زائران به طور عام خواهد داشت؛ به‌ویژه بر زائران نخبة شاید مردم عادی در آنجا تحت تأثير تحولات کشور ميزبان سمت و سویی پیدا کنند که البته مهم است؛ ولی تأثير گرفتن نخبه دانشگاهی يا نخبه حوزوی ما که خود مرجع فکری است، چه تأثیراتی دارد؟ مبنای این جلسه چنين؛ است چون برون‌داد در بحث اربعین نيز مي‌بينيم. دوستانی داشتند از راهپيمايي اربعین می‌آمدند. ما در اين باره کار میدانی مشترکی با یکی از مؤسسات داشتيم. نشانه‌هاي به دست آمد مبني بر اينکه تحولات اکتبر عراق، قبل و بعد از اربعین، در ایران تأثير گذاشته است؛ یعنی بسياري از زائران مذهبی و حزب اللهي تحت تأثير تحولات عراق مي‌پرسند چرا آنها به گراني اعتراض کردند و ما نکنيم. بنابراين سرايت وقايع کشورهای میزبان بسيار براي ما جدی است و اين سرايت، از اين جهت که ما مؤسسه‌ای با نظر به مخاطرات امنیت سؤالي که پيش مي‌آيد، اين است که تبعاتش چيست؟ برای ما دغدغه است. همچنين در حيطه حج چنين دغدغه‌ای وجود دارد که باید آن را مدیریت کرد و در نتيجه هم اربعین و هم حج باشکوه‌تر برگزار شود. ما با این دو دیدگاه هم بحث مخاطرات و بحث برگزاری و حفظ فرايض دینی و شعائر اسلامی وارد این بحث شدیم.

در ادامه مراسم، دکتر صباح زنگنه به بیان برخی آثار سیاسی- اجتماعی حج و زیارت اربعین پرداخت. وی گفت: برگزاری حج و مشرف‌شدن به آن واجبي شرعی است؛ اما فقط به افراد مستطيع تعلق مي‌گيرد. بنابراین طبقه اقتصادی خاصی می‌تواند به حج برود که طبقه متوسط به بالاست. از اين رو آثار و انعکاس مسائل اجتماعی عربستان بر اين زائران کمتر خواهد بود، مگر مسئله تقریباً ثبات قیمت‌ها. حاجیان ما هميشه مي‌گويند نوشابه در گذشته یک ریال بود و هنوز هم یک ریال است. البته الان کمي گران‌تر شده است؛ مثلاً منتقدان می‌گویند خودکار بیک در زمان هویدا آن مبلغ بود و الان اين مبلغ است. هویدا طی سيزده سال نخست‌وزیری گويا قيمت را ثابت نگه داشته بود. این نوع مثال‌ها مثال‌هایي عمومی است؛ ولی وقتی ما بعد سياسي حج را پررنگ کردیم و گفتیم حج محل برائت از مشرکان است، مشرکان را نيز معرفی کردیم و مصداقشان را نشان داديم ـ آن هم در کشوری که وابسته به آن مشرکان است و حیات و ممات سیاسی‌ و اجتماعی‌، امنیت‌ و بقاي حکمراني‌اش وابسته به این آنهاست ـ طبعاً آنها واکنش نشان می‌دهند و تحریک می‌شوند به اينکه بر خلاف نظریات یا گفتمان ما اقداماتي کنند. این گفتار امام خميني پرچالش‌ترین گفتمان در برابر حاکمیت عربستان بود و هنوز هم هست که به ائتلاف‌سازی عربستان و کشورهای منطقه با آمریکا و خورده‌کشورهای خلیج فارس انجاميد و اینها که نگران آثار و تبعات این گفتمان سیاسی که در حج تجلی پیدا کرده است. و شعار صریح گفته می‌شود که آثار هم مثبت و هم منفی دارد. از جمله آثار مثبت در مسلمانان سایر کشورها اينکه قدري آنها را آگاه کرد هر قدري شجاعت و جرئت و جسارت به ايشان داد که در برابر حکومت‌های وابسته به اجانب ایستادگی کنند. حج پلي ارتباطی بود؛ چنان‌که رهبران مقاومت فلسطين را (نه آنها مي‌توانستند به ايران بيايند و نه ما مي‌توانستيم به فلسطين برويم) يا بسياري از علما و شخصیت‌های سیاسی مصر را در حج می‌دیدیم و آنها را تشویق و تهییج به مقاومت می‌کردیم. آثار منفي از جمله اينکه کشورهاي مذکور شروع کردند به همکاري با ائتلاف عربستان. اين همکاري کشورها کمتر و در برخي بيشتر است؛ مثلاً در پاکستان، عربستان دقیقاً بر طايفه‌گری و مذهب و شيعه بودن ايران انگشت گذاشت و مدارس پاکستان را علیه ما بسیج کرد؛ چنان‌که آنها را بازسازی و مسلح و مجهز کرد و ست به کشتار وسيع شیعیان به این وسیله زد. در مقابل، ما چندان خود را براي مواجهه يا کنترل و هدايت تأثیرات این حضور و گفتمان آماده نکرده بودیم. پيش مي‌رفتيم و دستاوردهايي نيز داشتيم و از سوي ديگر به تلاش‌ها و دستاوردهاي گروه‌هاي بعدي اميدوار بوديم. آنچه تا حال گفتيم، به لحاظ سياسي بود.