کارگاه آموزشی «اعتبارسنجی منابع روایی و حدیثی اهل سنت» برگزار شد

کارگاه آموزشی «اعتبارسنجی منابع روایی و حدیثی اهل سنت» با ارائه حجت الاسلام والمسلمین حسن ضیاءتوحیدی روز یکشنبه، 8 آبان ماه 1401 به همت گروه اخلاق و اسرار پژوهشکده حج و زیارت برگزار شد.

حجت الاسلام ضیاء توحیدی در ابتدای این جلسه گفت: هنگامی که با اهل سنت و یا وهابیت مواجه می‌شویم و یا در آثار مکتوب برای اثبات مطلبی از باب جدل به روایات اهل سنت استدلال می‌کنیم باید منابع مورد استناد را مورد بررسی قرار دهیم که چقدر در نزد آنان مورد قبول می‌باشد.

ایشان در ادامه بیان کرد برای شناخت منابع اهل سنت باید به تاثیرگذاری مذهب در منابع به این تقسیم‌بندی توجه کنیم:

1. منابعی که تفاوت مذهبی در استناد به آن منبع تاثیرگذار است . مانند کتب فقهی، اصولی، کلامی و ... برای هر مذهبی بر اساس کتاب فقهی خود آن مذهب می‌توان استدلال کرد.
2. منابعی که تفاوت مذهبی تاثیر در استناد به آنها ندارد. مانند کتاب‌های حدیث، علوم قرآن، رجال و درایه و تفسیر که تقسیم مذهبی دخالتی در استناد به آنها ندارد. اگر چه بعضی از شارحان کتب حدیث ممکن است شیوه‌های متفاوتی داشته باشند. مثلا ابن‌حجر شافعی و اشعری مذهب بسیاری از روایات صفات خبریه را تاویل می‌کند ولی بن‌باز حنبلی وقتی صحیح بخاری را درس می‌داد بر ابن‌حجر اشکال می‌گیرد که چرا احادیث را تاویل کرده است.

وی بیان کرد وقتی با یک سلفی مواجه می‌شوید در مقام استدلال به روایات اولین سخنی که از او می‌شنوید این است که این حدیث موضوع و یا ضعیف است. با این سخن، شما را خلع سلاح می‌کند. باید مباحث سندی و اعتباری را بشناسید. باید این سوال را مطرح کرد که ضعفش در چیست؟ کدام راوی آن ضعیف است؟ از اینجا است که وارد اعتبارسنجی حدیث می‌شویم.

حجت‌الاسلام ضیاء توحیدی در ادامه دو راه اساسی برای تعیین اعتبار منبع را بیان کرد که عبارت بودند از:

1. شهادت علمای رجالی و حدیثی بر صحت و یا ضعف حدیث. با استدلال به سخن او در مقام جدل خصم خلع سلاح می‌شود. وقتی یکی از علمای رجال اهل سنت تصریح می‌کند بر صحت یک حدیث شما می‌توانید به آن حدیث بر علیه مخالف استناد کنید.
2. بررسی سندی حدیث به صورت مستقیم. این راه بسیار مشکل و طولانی است و نیاز به آشنائی با مبانی آنها دارد.

ایشان در همین ارتباط گفت: اما راه آسان و کوتاه شهادت علمای همان مذهب است. وی در ادامه به ذکر سه دسته منابع که در این باره وجود داردند اشاره کرد:

الف ) منابعی که روایات صحیحه را جمع‌آوری کرده‌اند.

ب ) منابعی که روایات ضعیفه را جمع‌آوری کرده اند. مثلا کتاب «اللآلی المصنوعة فی الأحادیث الموضوعة» اثر جلال‌الدین عبدالرحمان سیوطى (قاهره 849-911ق،) یا ابن جوزی کتابی دارد به نام الموضوعه.

ج ) منابعی که اعم از ضعیف و صحیحه است. مثلا ابن عابدین یکی از علمای حنفی در مورد ابوحنیفه روایت نقل می کند که رسول خدا فرمود در آینده فردی می آید که اسم او نعمان و کنیه اش ابوحنیفه است من به او افتخار می‌کنم . ابن جوزی می گوید این حدیث موضوعه است.

وی در همین زمینه به نظر علمای اهل سنت اشاره کرد که معتقدند اگر حدیثی در صحیح بخاری و صحیح مسلم وجود داشته باشد به چیز دیگری احتیاج نیست. «اجمعت الامه الاسلامیه علی تلقی ما فی الصحیحین بالقبول». در مرحله بعد از نظر اعتبار« تدريب الراوي في شرح تقريب النواوي» پدیدآورنده نووی، یحیی بن شرف و شارح آن عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر سیوطی است. از نووی تعبیر به «امام نووی» شده است .

بخاری گفته من 300000 حدیث داشتم و از آنها انتخاب کردم « ما ادخلت فی کتابی الا ما صح » عدم ذکر در بخاری و مسلم به معنی عدم اعتبار نیست .

تدریب الراوی می‌گوید: اگر روایتی در هر دو منبع بخاری و مسلم باشد در غایت اعتبار است . اگر حدیثی را متفق علیه می شمارند منظور مورد اتفاق در بخاری و مسلم است. بنابر این احادیث نقل شده

1. ما اتفق علیه البخاری و المسلم
2. انفرد به المسلم .
3. تفرد به بخاری.
4. علی شرط الشخین. مراد این است که حدیث شاذ نباشد و معلل نباشد ( عیب مخفی نداشته باشد) مثلا اگرراوی همزمان با مروی عنه نباشد این عیب است . یا روایت دارای سقط باشد این دارای عیب است

حدیث صحیح بین مسلم و بخاری در شروط در بعضی امور مشترکند و بعضی متفاوت اند. بعضی ملاقات راوی را با مروی عنه شرط می دانند و بعضی معاصرت را کافی می دانند.

گاهی می‌گویند علی شرط الشخین مرحله بعد علی شرط البخاری و مرحله بعد علی شرط المسلم و بعد خود حاکم نیشابوری صحیح بداند. چون دارای لقب « حاکم » است.

چون در منابع اهل سنت مراتب القاب حدیثی بر اساس ترتیب عبارتند از: امام و بعد لقب حاکم و بعد راوی و بعد حافظ است.

ایشان در پایان گفت: مستدرک علی الصحیحین حاکم نیشابوری مدعی صحیح بودن روایات را دارد. البانی هم کتابی دارد با عنوان «سلسله احادیث الصحیحه» . مالک بن انس هم کتاب «موطا» را صحیح می‌داند و از نظر قدمت هم از صحاح مقدمتر است. او می گوید : من 100000 حدیث داشتم ، از میان آنها 10000 را انتخاب کردم و از میان آنها 3000 را در کتاب موطا آورده ام . بعضی اشکال کرده اند در کتاب موطا احادیثی با عنوان «بلغنی» است که سند ندارد. بعضی دیگر سند آنها را هم پیدا کرده اند. از احادیثی که مالک در موطا در باب «الصلاه خیر من النوم» نقل کرده این حدیث است : روزی موذن برای نماز صبح به سراغ عمر آمد دید هنوز خواب است. او را صدا زد و گفت: الصلاه خیر من النوم . عمر از این جمله خوشش آمد و دستور داد آن را در اذان صبح بجای «حی علی خیر العمل» قرار دهند.