فرائد العقود الدرّیّة: رساله‌ای ادبی در مناقب مدفونین گنبد ائمه بقیع (ع)

نوشته احمد خامه‌یار (مسئول واحد احیای میراث پژوهشکده حج و زیارت)

در میراث اسلامی آثار بسیار اندکی، اختصاصاً درباره بقیع نوشته شده است. یکی از معدود و در عین حال آخرین آثار نگاشته شده در این زمینه، کتاب فرائد العقود الدُّرّيّة مِن جواهر مناقب مَن فی قبّة العباس من سادات اهل بیت خیر البریّة، تألیف عباس بن محمد بن احمد بن رضوان مدنی شافعی، ملقّب به ابن رضوان (1293-1346ق) است. این اثر در سال 1928 میلادی، در مطبعة السعاده قاهره منتشر شده است.

مؤلف کتاب، عباس بن محمد مدنی شافعی، منتسب به یکی از خاندان‌های اشراف حرمین، از نسل امام حسن مجتبی (ع) است و از علمای نیمه اول قرن چهاردهم هجری به شمار می‌آید. او تا پیش از روی کار آمدن دولت سوم سعودی، از فقهای شافعی مدینه و مدرّس مسجدالنبی بود و به جز چند سالی که در زمان جنگ جهانی اول به قاهره مهاجرت کرد، بیشتر سالیان زندگی خود را در مدینه منوره سپری کرد.

از وی بیش از ده اثر و رساله فقهی و ادبی به‌جا مانده است که گاه به نظم می‌باشند. عناوین برخی از این آثار عبارت‌اند از: عمدة الطالب فی اصول الفقه (منظومه در فقه)، نخبة فتح المنعم الوهّاب بشرح عمدة الطلاب (در اصول فقه)، کفایة الطلاب (منظومه در فرائض)، ارشاد الاحباب الی اسرار کفایة الطلاب، مختصر فتح ربّ الارباب (ذیلی بر لبّ اللباب سیوطی)، القطر الشهدی فی اوصاف المهدی.

کتاب فرائد العقود الدریة، رساله‌ای است در شرح حال و مناقب مدفونین در گنبد عباس و ائمه بقیع، که به نثر ادبی مسجّع در یک مقدمه و شش «عقد» نوشته شده است. «عقد»های شش گانه کتاب به ترتیب به حضرت فاطمه زهرا (س)، امام حسن مجتبی، امام زین‌العابدین، امام محمد باقر، امام جعفر صادق (ع) و عباس عموی پیامبر (ص) اختصاص دارند.

مؤلف چنانکه در مقدمه رساله اشاره کرده، آن را به خواهش یکی از خادمان بقعه ائمه بقیع به نام سید احمد جمل اللیل بن زین‌العابدین نگاشته و نگارش آن را در سال 1343 قمری (یک سال پیش از تخریب گنبدهای بقیع) به پایان رسانیده است. این رساله هرچند شاید ارزش تاریخی ویژه‌ای نداشته باشد، اما به عنوان یک تک‌نگاری ادبی و سنّتی درباره بقیع، می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.