نسخه خطی کتاب الدر الثمین فی بیان آثار السلاطین در کتابخانه ملی پاریس

معرف: احمد خامه‌یار

یکی از تواریخ حرمین شریفین به زبان ترکی استانبولی، کتاب الدر الثمین فی بیان آثار السلاطین المتشرّفین بخدمة بیت الله الحرام ومدینة سیّد المرسلین است. موضوع این کتاب شرح خدمات عمرانی و آثار معماری و ساخت‌وسازهایی که سلاطین و پادشاهان دوره‌های مختلف، در زمینه توسعه و بازسازی اماکن مقدس و زیارتگاه‌های مکه و مدینه انجام داده‌اند. مؤلف، کتاب را به نام سلطان احمد فرزند سلطان محمد عثمانی نگاشته و تألیف آن را در سال 1120 قمری به پایان برده است.

نویسنده کتاب، یوسف حنفی از علمای دوره عثمانی است که در منابع تاریخی اطلاع چندانی درباره‌اش در دست نیست؛ اما او خود را مدرس فقه حنفی در مدینه منوّره و خطیب منبر مسجدالنبی معرفی کرده. ممکن است این شخص منطبق بر نویسنده دیگری به نام یوسف افندی رومی عثمانی باشد که مدرس مدینه منوره بوده و از وی یک ترجمه ترکی تاریخ مکه (نسخه خطی گنجینه روان کوشکی در کتابخانه کاخ توپکاپی، به شماره 2002 و مورخ 1120 قمری) به‌جا مانده است.

تقسیم‌بندی کتاب، شامل مقدمه‌ای در سیره رسول خدا (ص) و هفت باب است که هر باب، شرح اقدامات عمرانی یک دوره از حکومت‌های اسلامی را شامل می‌شود. این دوره‌ها به ترتیب عبارت‌اند: 1) دوره خلفای راشدین؛ 2) دوره خلفای اموی؛ 3) دوره خلفای بنی‌عبّاس؛ 4) دوره پادشاهان سلجوقی و ایوبی؛ 5) دوره پادشاهان ترکمان؛ 6) دوره پادشاهان چرکسی (ممالیک)؛ 7) دوره پادشاهان عثمانی تا زمان سلطان احمد (معاصر مؤلف).

از این کتاب نسخه‌ای در کتابخانه ملی پاریس، به شماره Supplément turc 1137 نگهداری می‌شود. نسخه شامل 118 برگ به ابعاد 20.7 × 15 سانتی‌متر است. متن نسخه به خط نسخ تحریری نوشته شده و هر صفحه نسخه دارای 13 سطر است و کتابت آن در روز اول محرم سال 1121 قمری به پایان رسیده. در برگ 64ر، کروکی روضه مطهّر رسول خدا (ص) در مسجدالنبی، همراه با شرح جایگاه‌های مقدس موجود در آن ترسیم شده است.