کرسی ترویجی «تحلیل تاریخی علل و نشانه‌های جاهلیت‌گرایی امویان» برگزار شد

به همت گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت و با همکاری مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی جامعه المصطفی، کرسی ترویجی با عنوان «تحلیل تاریخی علل و نشانه‌های جاهلیت‌گرایی امویان» در پژوهشکده حج و زیارت برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی پژوهشکده حج و زیارت، در این کرسی ترویجی که دبیری آن بر عهده حجت ‌الاسلام والمسلمین دکتر محمد سعید نجاتی و ناقد آن حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمد دشتی بود، حجت ‌الاسلام والمسلمین دکتر علی اکبر عالمیان به ارائه بحث پرداخت. وی با اشاره به این نکته که جاهلیت به برخی شاخصه های اعتقادی، اخلاقی و رفتاری در جزیره العرب و در دوره تاریخ پیش از اسلام گفته می شود و بنی امیه در زمینه بازگشت جاهلیت نقش فراوانی داشته و به وجود آورنده‌ی «جاهلیت نو» بوده‌اند، گفت: «پس از رحلت رسول خدا(ص) بار دیگر حرکت به سوی ارزش های پست جاهلی آغاز شد و در عصر فرزندان ابوسفیان این سیر قهقرایی به نتیجه رسید و بار دیگر معیارهای افتخار و برتری جاهلی در جامعه مستقر شد. امام علی (ع) نیز در نامه خویش به معاویه بر این نکته تاکید می کند که معاویه با سیاست های خود، مردم را به سمت جاهلیت سوق داده است.» دکتر عالمیان نشانه های این رجعت جاهلی را متعدد برشمرد و در بیان اولین نشانه از بازگشت به سنت های جاهلی، به مسئله قبیله گرایی اشاره کرد و افزود: «سیاست قبیله گرایی امویان در دو عنصر احیای عروبت و یا سیاست عرب گرایی و همین طور تبعیض گرایی و طبقاتی شدن جامعه نمود پیدا می کرد.» وی سیاست عرب گرایی را در مولفه هایی نظیر لزوم استفاده از عرب خالص در حکومت و خلافت و مانند آن دانست و در تحلیل چگونگی تبعیض گرایی و طبقاتی شدن جامعه توسط امویان به طبقه بندی جامعه به سه دسته: اعراب، موالی و بردگان اشاره کرد که اعراب به عنوان طبقه ممتاز جامعه اموی به شمار آمده و از دولت، عطایا دریافت می کردند و البته در ازای این بذل و بخشش، به کمک دولت اموی در کشورداری و تقویت نیروی نظامی آن می پرداختند.

عالمیان یکی از پیامدهای نظام طبقاتی و عملکرد امویان در برخورد با ملیت ها را پیدایش گروهی به نام شعوبیه ذکر کرد که شورش های زیادی را رقم زده بودند. حجت ‌الاسلام عالمیان در تبیین دومین نشانه این رجعت جاهلی، به سنت دیگر جاهلیت یعنی دنیاگرایی و توجه به مال و ثروت اشاره کرد و با اشاره به تجارت پیشگی و پول پرستی این خاندان، استفاده از پول و ثروت برای فریب دیگران را نشان دهنده دنیاپرستی و پول پرستی بنی امیه دانست و با ذکر برخی شواهد تاریخی نظیر: دادن رشوه به عبیدالله بن عباس فرمانده سپاه امام حسن مجتبی(ع) توسط معاویه، فریب جمعی از مردم کوفه توسط مغیره بن شعبه فرماندار منصوب امویان با رشوه، اعطای صله به مسکین دارمی برای سرودن اشعاری در توصیف صلاحیت یزید برای ولایتعهدی، اعطای چهارصد هزار درهم به سمره بن جندب برای تفسیر آیه قرآن به ضرر امیر المومنین(ع)، به تحلیل این مدعا پرداخت.

مدیر گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت، نگاه «ارباب ـ رعیتی» به مقوله حکومت را یکی دیگر از سنت های جاهلی عنوان کرد که توسط امویان دوباره احیاء شد. وی خود برتربینی امویان، نصب خویشاوندان در پست های حکومتی و اظهار نظرهای شخصی خلفای اموی و کارگزاران آنان را از جمله قرائن این مسئله ذکر کرد. دکتر عالمیان در بیان چهارمین نشانه احیاء سنت های جاهلی، به کینه ورزی امویان اشاره کرد و ترویج اسرائیلیات را که یکی از فرهنگ های جاهلی به شمار می آورد به عنوان پنجمین نشانه رجعت جاهلی در عصر حاکمیت بنی امیه ذکر کرد. وی دیگر سنت های احیاء شده جاهلی توسط امویان، نظیر: غارتگری، اشاعه فساد و فحشا و.. را مورد اشاره قرار داد و افزود: « همه این قرائن نشان می دهد که سیاست جاهلیت گرایی امویان، منجر به سوق دادن جامعه به رجعت جاهلی شد و این سنت ها در جامعه گسترش یافت.»

عضو هیات علمی جامعه المصطفی العالمیه، در بخش دوم سخنان خود به تحلیل علل رجعت جاهلی جامعه در عصر اموی پرداخت و با بیان دوعلت اصلی یعنی: «حاکم بودن نوع برداشت امویان از اسلام» و «مهجوریت و انزوای اهل بیت(ع)» آن را زمینه ساز رشد افکار جاهلی دانست. وی، اسلام امویان را اسلامی اجباری، جغرافیایی، اسمی، مصلحتی و در یک کلام، اسلام بی محتوا و دروغین دانست و گفت: « امویان نه تنها اسلام را از عمق جان نپذیرفته بودند، بلکه اعتقادی هم به آن نداشتند. دقیقا به همین دلیل بود که بعد از اینکه معاویه پسرش یزید را به خلافت انتخاب کرد، امام حسین(ع) ابراز تاسف کرده و از جدش نقل می کند که خلافت بر خاندان ابوسفیان حرام بوده و هرگاه معاویه را بر فراز منبرش دیدید، شکمش را پاره کنید.» دکتر عالمیان، اسلام اموی را بر سه پایه مصحف عثمان، صحابه و روایاتی که معاویه را تایید کرده و امام علی(ع) را زیر سوال برده است، ذکر کرد و افزود: «این اسلام، با اسلامی که پیامبر اسلام(ص) و مکتب اهل بیت(ع) مروج آن بوده اند، تفاوت آشکار داشت و آنان همین اسلام بدلی را در جامعه حاکم کردند وهمین مسئله خود اصلی ترین علت رجعت جاهلی جامعه عصر اموی به شمار می آمد.»

این پژوهشگر تاریخ علت دوم رجعت جاهلی جامعه در عصر اموی را مهجوریت و انزوای اهل بیت(ع) دانست که به اعتقاد وی، خود حامل سه پیامد بزرگ یعنی:محرومیت جامعه از هدایت های اهل بیت(ع)،جهل نسبت به اهل بیت(ع) و مقام آنان و دگرگون شدن احکام دینی بودند. دکتر عالمیان گفت: «مهجوریت ائمه(ع) به عنوان هادیان جامعه اسلامی و عامل اصلی سد راه در برابر رشد تفکر جاهلی، خود علتی مهم برای سوق داده شدن جامعه به سوی رجعت جاهلی به شمار می آمد.»

در ادامه این جلسه که روز چهارشنبه (24 مرداد) در پژوهشکده حج و زیارت برگزار شد حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمد دشتی، عضو هیات علمی جامعه المصطفی العالمیه به ارزیابی و نقد این سخنان پرداخت که اهم نقدهای وی به این شرح است:

1. عدم نیاز به اصطلاح «علت» در عنوان به علت همرسانی آن در اصطلاح«تحلیل»

2. عدم تبیین و تحلیل کافی اصطلاح «جاهلیت» و ابعاد آن

3. حاکمیت اسلام امویان و انزوای معصومان(ع) را نمی توان به عنوان علل اصلی رجعت جاهلی دانست بلکه در نهایت به عنوان نشانه ها به شمار می آیند.

4. دو علت اصلی رجعت جاهلی در این عصر عبارتند از: نفاق و عدم ایمان راستین و همین طور رفتار بر وفق معیارها و ارزش های عصر جاهلی

5. لزوم تبیین عقاید انحرافی آنان مانند تحریف عامدانه دین که در این تحقیق بدان اشاره نشده است.

بر اساس این گزارش، در پایان این جلسه ارائه‌دهنده به سوالات و نقد اعضاء جلسه و ناقد این کرسی ترویجی پاسخ داد.