شعار حج ۱۴۰۴؛ فلسفه، اهمیت و محورها

با توجه به انتخاب شعار «حج؛ سلوک قرآنی، همگرائی اسلامی، و حمایت از فلسطین مظلوم» برای حج تمتع پیش رو پژوهشکده حج و زیارت در مقاله ای به بررسی فلسفه، ضرورت ، اهداف و محورهای این شعار پرداخته است و لایه‌هایی از ظرفیت‌های حج را که در ابعاد اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی وجود دارد و در شعار امسال برجسته شده ، تبیین کرده است. مشروح این مقاله در زیر آمده است:

باسمه تعالی

شعار حج 1404؛ فلسفه، اهمیت ومحورها

چکیده

خداوند متعال انسان را به حج دعوت کرد و آن را راهی برای وصول به برترین منازل سعادت دنیا و آخرت قرار داد. حج وسیله خودسازی بنده از یک‌سو و ایجاد ارتباط با مسلمین جهان و تبادل اطلاعات در جهت رفع مشکلات جهان اسلام از سوی دیگر و یکی از بهترین راهکارهای اطلاع‌رسانی مسلمانان از اوضاع خود است. نگاره پیش رو با نگاهی کوتاه به شعار حج سال 1404، یعنی «حج؛ سلوک قرآنی، همگرائی اسلامی، و حمایت از فلسطین مظلوم» سعی می‌کند فلسفه، ضرورت و اهدافی را که در این شعار تعیین شده، بررسی کند و لایه‌هایی از ظرفیت‌های حج را که در ابعاد اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی وجود دارد و در شعار امسال برجسته شده است، تشریح کند.

واژگان: سلوک قرآنی، همگرائی اسلامی، حمایت از فلسطین.

مقدمه

یکی از اقداماتی که بعثه و نمایندگی مقام معظم رهبری ^{دامت برکاته} هر ساله در حج برای ایام حج بدان مبادرت می‌ورزد، انتخاب شعار حج سال است.

این اقدام از آن جهت ضرورت پیدا می کند که برای انجام حج، اهداف و چشم اندازهای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی خاصی با عنایت به مقتضیات و ضرورت‌های زمان، اسناد بالا دستی و منویات مقام معظم رهبری تعیین شده است که با توجه به آن الویت‌های حج هر ساله مطمح نظر قرار می‌گیرد.

در حج سال 1404ش. با توجه به بعد معنوی حج و با عنایت به حوادث دلخراشی که برای مردم مظلوم فلسطین در نسل‌کشی بزرگ توسط صهیونیزم اتفاق افتاده است، شعار حج با این محورها تعیین شده است: «حج؛ سلوک قرآنی، همگرائی اسلامی، و حمایت از فلسطین مظلوم». در این مقاله به بررسی فلسفه، ضرورت ، اهداف و محورهای مطرح‌شده در شعار حج پرداخته می‌شود. باشد تا حج‌گزاران با بهره‌گیری از فضای روحانی حج، با جانی صفایافته از زلال معنویت و اتحاد ملت اسلامی پیام همدلی و اقتدار خود را به گوش صهیونیزم جهانی و حامیان مستکبر او و دولت های مرتجع منطقه برسانند و زمینه های حمایت از مردم مظلوم فلسطین را فراهم سازند، و اولین قبله‌گاه خود را از اشغال صهیونیسم های کودک کش نجات دهند.

ضرورت تعیین شعار حج

تعیین شعار حج در هر سال در مرحله اول اولویت نظام جمهوری اسلامی را در رابطه با حج در بعد فردی، اجتماعی و بین المللی تعیین می کند، و در مرحله بعد اولویت های فرهنگی، سیاسی و بین المللی دست‌اندرکاران حج را مشخص می‌کند. لازمه رسیدن به اهداف مورد نظر، حرکت عموم دست‌اندرکاران حج و اقبال عموم حج‌گزاران به تحقق اهداف این شعار است.

بر این اساس، می‌توان گفت انتخاب شعار سالیانه حج که برخاسته از مسائل اصلی کشور و جهان اسلام است، نوعی جهت دهی به افکار عمومی، جهت مطالبه از دست‌اندرکاران حج است.

لازم به ذکر است. هرچند تعیین شعار حج برای هر سال اقدامی مفید است و کارکردهای متعددی می تواند داشته باشد. اما شرط بهره‌مندی دنیای اسلام از این کارکردها، اقدام جدی متولیان سیاسی و فرهنگی جهان اسلام در مرحله اول و اقتدار امت اسلامی در مرحله دوم و همدلی حج گزاران در مرحله سوم است.

محورهای شعار حج 1404

شعار حج 1404از سه محور : عبادی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی تشکیل شده است. در این مقاله به بررسی هر یک از محورهای این شعار، و کارکردهای آن در دنیای اسلام، اشاره شود:

محور اول: سلوک قرآنی

یکی از محورهای حج 1404 سلوک قرآن است. یعنی حرکت در مسیر قرآن به گونه‌ای که امت اسلام روابط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی خود را بر اساس معارف قرآن تنظیم کنند. از احکامش بهره ببرند، با تلاوتتش مانوس باشند، در آیات آن تدبر کنند و در عمل به آن جدی باشند اگر چنین کردند راههای سعادت و هدایت به روی آنان گشوده خواهد شد. امیرالمومنین علی ع از رسول گرامی اسلام ص روایت می کند که فرمود: «فَإِذَا الْتَبَسَتْ عَلَیْکُمُ الْفِتَنُ کَقِطَعِ اللَّیْلِ الْمُظْلِمِ فَعَلَیْکُمْ بِالْقُرْآنِ فَإِنَّهُ شَافِعٌ مُشَفَّعٌ وَ مَاحِلٌ مُصَدَّقٌ‏ وَ مَنْ جَعَلَهُ أَمَامَهُ قَادَهُ إِلَى‏ الْجَنَّةِ وَ مَنْ جَعَلَهُ خَلْفَهُ سَاقَهُ إِلَى النَّار(کلینى، 1375ش،ج‏2؛ ص599)

هنگامی که فتنه ها مانند شب تاریک بر شما هجوم آوردند بر شما باد به تمسک به قرآن. چرا که قرآن شفاعت کننده ای است که شفاعتش پذیرفته شود و گزارشش از اعمال مردم تصدیق می گردد. کسی که قرآن را پیش روی خود قرار دهد او را به سوی بهشت رهبری کند و کسی که آن را به پشت سر اندازد او را به سوی آتش سوق دهد.

قرآن هم مبدا را معرفی می کند و هم مقصد را . هم مسیر را می شناساند و هم ناهمواری های آن را. چونان چراغی است که در تاریکی های ظلمانی انسانهای راه گم کرده را هدایت می کند. (ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فیهِ هُدىً لِلْمُتَّقین‏) (بقره، 2) این کتاب با عظمتی است که هیچگونه شکی در آن نیست و مایه هدایت پرهیزگاران است.

قرآن کریم، رهبر و راهنمای انسانها به سوی کمال است. قرآن به راهی هدایت میکند که مستقیم ترین راههاست. با نور حقیقت خود مسیر هدایت را روشن می کند و با ارائه طریق هدایت هیچگاه رهروان خود را دچار گمراهی نمی کند. با ارائه قدرت درک صحیح به پیروان خود منطق حق شناسی می بخشد. کسانی که با قرآن مأنوسند مسلح به سلاح علم و دانشند و به مرکز جوشش معرفت متصل می شوند.

امیرالمومنین علی ع در باره حقیقت قرآن می فرماید: « .ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَیْهِ الْکِتَابَ نُوراً لَا تُطْفَأُ مَصَابِیحُهُ وَ سِرَاجاً لَا یَخْبُو تَوَقُّدُهُ‏ وَ بَحْراً لَا یُدْرَکُ قَعْرُهُ وَ مِنْهَاجاً لَا یُضِلُّ نَهْجُهُ وَ شُعَاعاً لَا یُظْلِمُ ضَوْءُهُ وَ فُرْقَاناً لَا یُخْمَدُ بُرْهَانُهُ وَ تِبْیَاناً لَا تُهْدَمُ أَرْکَانُهُ وَ شِفَاءً لَا تُخْشَى أَسْقَامُهُ وَ عِزّاً لَا تُهْزَمُ أَنْصَارُهُ وَ حَقّاً لَا تُخْذَلُ أَعْوَانُهُ فَهُوَ مَعْدِنُ الْإِیمَانِ وَ بُحْبُوحَتُهُ وَ یَنَابِیعُ الْعِلْمِ وَ بُحُورُهُ وَ رِیَاضُ الْعَدْل»ِ (ابن أبی الحدید، 1404ق، ج‏10، ص 194 - 191 )

((سپس قرآن را بر او ( پیامبر) نازل فرمود: که نوری است که خاموشی ندارد ،چراغی است که درخشندگی آن زوال نپذیرد ،دریایی است که ژرفای آن درک نشود،راهی است که رونده آن گمراه نشود، شعله ای است که نور آن تاریک نشود، جدا کننده ای است که درخشش برهانش سست نگردد، بیانگری است که ستون های آن خراب نشود، شفا دهنده ای که بیماریهای وحشت انگیز را بزداید. عزتی است که یاریگری آن منهزم نشود. حقی است که کمک کنندگان آن خار نشوند. قرآن معدن ایمان و وسط آن است و چشمه های علم و دریاهای آن است.…))

یکی از نقش های برجسته قرآن برای جامعه بشری، ظرفیت جهان شمولی آن است. پیام های آن برای تمام عصرها و همه ی نسلها قابل استفاده است. «وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ لَیْسَ عَلَى أَحَدٍ بَعْدَ الْقُرْآنِ مِنْ فَاقَةٍ وَ لَا لِأَحَدٍ قَبْلَ الْقُرْآنِ مِنْ غِنًى» (شریف الرضی، 1414 ق.، ص 252)

تکیه بر نقاط مشترک پیروان ادیان آسمانی و پایبندی به اصول انسانی (مانند عدالت گستری، امانت داری ، دوستی و محبت و...)، تلاش آن برای ریشه کنی هرگونه ناهنجاری، ناپاکی، خود خواهی و خود محوری برای هر انسان منصفی قابل درک است. آیات نورانی قرآن، همه مصلحان و حق گرایان را به سوی محور وحدت و پاکی، به دور از هر گونه تعصب و خودخواهی، دعوت کرده است: «قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا إِلی کَلِمَةٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ وَ لا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئاً وَ لا یَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ» (آل عمران،۶۴) بگو: ای اهل کتاب! بیایید به سوی سخنی که میان ما و شما یکسان است، بایستیم که: جز خدوند یگانه ا را نپرستیم و چیزی را همتای او قرار ندهیم؛ و بعضی از ما، بعض دیگر را – غیر از خدای یگانه – به ربوبیت نپذیرد.

انسانها با قرآن می توانند بیماریهای روحی خود را درمان کنند (وَ نُنَزِّل‌ُ مِن‌َ الْقُرْءَان‌ِ مَا هُوَ شِفَآءٌ وَ رَحْمَة‌ٌ لِّلْمُؤْمِنِین‌َ) (اسرأ،۸۲ ) قرآن را نازل می‌کنیم که شفا و رحمت برای مؤمنان است‌...

امیرالمومنین علی (ع) ‌می‌فرماید: « فَاسْتَشْفُوهُ مِنْ أَدْوَائِکُمْ وَ اسْتَعِینُوا بِهِ عَلَى لَأْوَائِکُمْ‏ فَإِنَّ فِیهِ شِفَاءً مِنْ أَکْبَرِ الدَّاءِ وَ هُوَ الْکُفْرُ وَ النِّفَاقُ‏ وَ الْغَیُّ وَ الضَّلَال)‏ (شریف الرضی، 1414 ق.، 252)

از این کتاب بزرگ آسمانی برای بیماری‌های خود شفا بخواهید و برای حل مشکلاتتان از آن یاری بطلبید؛ چرا که در این کتاب درمان بزرگ‌ترین دردهاست‌: درد کفر و نفاق و گمراهی و ضلالت‌.»

در جایی دیگر امیرالمومنین علی ع می‌فرماید: «کتاب خدا را محکم بگیرید، زیرا رشته‌ای بسیار مستحکم است و نوری آشکار است‌، دارویی شفا بخش و پربرکت است و آب حیاتی است که عطش تشنگان حق را فرو می‌نشاند; هر کس به آن تمسک جوید او را حفظ می‌کند، و آن کسی که به دامنش چنگ زند نجاتش می‌بخشد» (مجلسی، 1403ق ، ج ۸۹، ص ۱۸۶)

کتابی با چنین ویژگیهای ارزشمندی باید محور زندگی مادی و معنوی قرار گیرد و از همه راههای ممکن از آن بهره گرفت. با تلاوت آن مانوس بود زیرا که تلاوت آیاتش آرامش بخش دلها و ظرفیت آفرین در مواجهه با مشکلات و حوادث است. (الَّذِین‌َ ءَامَنُواْ وَ تَطْمَئـِن‌ُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللَّه‌ِ أَلاَ بِذِکْرِ اللَّه‌ِ تَطْمَئـِن‌ُّ الْقُلُوب)‌ (رعد،۲۸) آگاه باشید با یاد خدا قلب‌ها آرامش می‌یابد. و... .

انسان را در غفلت گاهها بیدار می کند.( وَ لَقَدْ یَسَّرْنَا الْقُرْءَان‌َ لِلذِّکْرِ فَهَل‌ْ مِن مَّدَّکِرٍ) (قمر،۱۷) ما قرآن را برای متذکر شدن آسان ساختیم‌; آیا متذکر شونده‌ای هست‌؟

زنگارها را از قلبها می زداید.« قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ لَتَصْدَأُ کَمَا یَصْدَأُ الْحَدِیدُ وَ إِنَّ جَلَاءَهَا قِرَاءَةُ الْقُرْآن؛ رسول خدا ص فرمود که همانا این دلها زنگار می گیرد همان طورى که آهن زنگار می گیرد و همانا جلای دلها بخواندن قرآنست. (دیلمی، 1421ق، ج‏۱، ص: ۷۸)

تدبر در آیات آن عبرت آموز است. کلامش سرشار از حکمت و شگفتی است. کافی است که از روی تدبر و تفکر آیات قرآن تلاوت شود تا تحول در زندگی و شخصیت خود را مشاهده کند. «وَ مَا جَالَسَ هَذَا الْقُرْآنَ أَحَدٌ إِلَّا قَامَ عَنْهُ بِزِیَادَةٍ أَوْ نُقْصَانٍ زِیَادَةٍ فِی هُدًى أَوْ نُقْصَانٍ مِنْ عَمًى » (شریف الرضی، 1414 ق.، 252)

آیاتی که سرگذشت انبیا و امتهای قبل را بیان می کند درسهای تاریخی و اجتماعی می دهند. آیاتی که آسمانها و زمین و اختلاف شب روز را توصیف می کنند ما را با شناخت هستی و جهان آشنا می سازنند.

محور قرار گرفتن این کتاب در زندگی سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی مسلمانان آنان را امتی عزتمند و شکست ناپذیر می گرداند. همانطور که در در دههای کوتاه از صدر اسلام که قرآن بیشتر در زندگی آنان حضور داشت به ملتی تاثیر گذار برای خود و سایر ملتها بودند.

سلوک قرآنی در حج مسلمانان را مستظهر به معارف عظیمی می کند که روابط بین فردی، روابط الهی، روابط اجتماعی ، روابط سیاسی و ... را تبیین می کند . همانگونه که امیرالمومنین ع می فرماید: « فُرْقَاناً لَا یُخْمَدُ بُرْهَانُهُ وَ تِبْیَاناً لَا تُهْدَمُ أَرْکَانُهُ» ( ابن أبی الحدید، 1404ق ،ج‏10، ص 194 - 191 )

اگر قرآن محور قرار گیرد رابطه بین فردی مسلمین بر اساس محبت و دوستی و رابطه با دشمنان بر سر سختی و نفرت و رابطه با پروردگار بر اساس بندگی و اطاعت خواهد بود. ( مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً). (فتح : 29) محمد فرستاده خداست؛ و کسانی که با او هستند در برابر کفار سر سخت و شدید، و در میان خود مهربانند؛ پیوسته آنها را در حال رکوع و سجود می بینی.

اگر مسلمانان با قرآن زندگی کنند احتیاج به هیچ مکتب، قوم و گروهی پیدا نمی کردند، «وَ اعْلَمُوا أَنَّ هَذَا الْقُرْآنَ هُوَ النَّاصِحُ الَّذِی لَا یَغُشُّ وَ الْهَادِی الَّذِی لَا یُضِلُّ وَ الْمُحَدِّثُ الَّذِی لَا یَکْذِبُ» (شریف الرضی، 1414 ق.، 252)

سر زمین وحی سر زمین نزول قرآن و تداعی کننده حوادث صدر اسلام و تلاش رسول خاد ص و اصحاب برگزیده ایشان برای بر قراری شجره طیبه اسلامی است. یاد آور عزتی است که مسلمانان در سایه عمل به قرآن بدست آوردند. در حج باید مسلمین بیشتر به این موضوع بیاندیشند که مسلمانان آن عصر با کمترین امکانات کفر را از شبه جزیره عربستان پاک کردند اما امروز با بیشترین امکانات کفر در قلب منطقه آنان لانه کرده است. نه این است که آنان به قرآن متمسک بودند و سلوکشان سلوک قرآنی بود.

محور دوم:همدلی

دومین محور از محورهای شعار حج امسال همگرائی اسلامی است. همگرائی اسلامی یعنی گرد آوردن و ادغام قابلیتها و توانمندی های انسانی، ماشینی، منابع طبیعی دنیای اسلام در کنار هم با هدف پاسخگوئی و حل مشکلات جهان اسلام است. بگونه ای که هیچ یک از قابلیت ها و توانمندی های فوق به تنهایی قادر به حل معضلات جهان اسلام نیست.

حضور سیاسی ـ عبادی مسلمانان از سراسر جهان در کنگره جهانی حج آن را به نماد وحدت و هم‌گرایی و همدلی مسلمانان بدل کرده است که می‌تواند گره‌گشای بسیاری از مسائل جهان اسلام باشد. می‌توان گفت این مراسم وحدت مسلمانان را نشان می‌دهد که در حوزه‌ کلان باعث افزایش قدرت نرم ملت‌های مسلمان در تقابل با سیاست‌های تمامیت‌ خواه استکبار و قدرت‌های سلطه‌جو می‌شود.

همگرائی مسلمین در حج می‌تواند عامل پیدایش قدرت بازدارنده جدیدی در روابط بین‌الملل ‌شود و اقتدار جهان اسلام را نشان دهد. در اصطلاح متفکران رئالیست و نئورئالیست روابط بین‌الملل، نشان دادن اقتدار عبارت است از نشان دادن قدرت واحدها، مردم و کشورها به قدرت مقابل برای ایجاد بازدارندگی.

این مراسم می‌تواند به اجتماع عظیم ملت‌های مسلمان به‌ عنوان یک مؤلفه‌ فرهنگی تأثیرگذار در دفاع از مرزهای اسلام سیاسی به لحاظ سخت‌افزاری و نرم‌افزاری کمک کند و مرزبندی‌های سیاسی و ایدئولوژیک و توطئه‌های غرب در جهان اسلام را خنثی سازد.

هنگامی که مسلمانان برای انجام عمره القضاء وارد مکه شدند مشرکین شایع کرده بودند که بخاطر آب و هوای نامناسب مدینه مسلمانان از نظر جسمی ضعیف و ناتوان شده اند. رسول خدا ص دستور داد هنگام بستن احرام بازوی راست خود را از احرام بیرون بگذارند تا دشمنان توانائی و بازوهای ستبر آنان را مشاهده کنند.( واقدی،۱۹۶۶م، ج2، ص 731 )

اوضاع مسلمین در سراسر عالم می‌طلب تا مسلمانان قدرت ستبر خود را به جهان کفر واستکبار نشان دهند.

حج چنین فرصتی را برای مسلمانان فراهم ساخته است، مسلمانان می‌توانند علاوه بر نیروی ایمان ، عِده و عُده خود را به رخ جهانیان بکشند. مزیت های مادی، معنوی و طبیعی خود را جمع کنند و رخ جهانیان به کشند. قرآن کریم کعبه را عامل قیام مردم (ناس) خوانده است: ‏)جعلَ اللَّهُ الکعبةَ البیتَ الحرامَ قیاماً للناسِ( (مائده: 96). لغویین در تعریف قیام گفته‌اند: «القِیامُ ما یَقومُ به الشی‏ءُ کالعماد والسنادِ لِمَا یُعمدُ به و یُسندُ إلیه»؛ «قیام چیزى را گویند که چیز دیگرى بدان قوام گیرد و به اتکاى آن بایستد...» (راغب اصفهانی، 1412ق، ص691).

قیام بودن حج برای مسلمین بدین معناست که حج تکیه گاه مسلمانان است استواری مسلمانان به زنده بودن حج بستگی دارد. هر چه حج به حقیقت خود نزدیک‌تر باشد، امت اسلام منسجم‌تر ‌و پابر جا تر خواهد بود.

امیرالمؤمنین علی ع حج ‏را رمز «اقتدار دین» شمرده می فرماید: (والحجَّ تقویة للدینِ) (تمیمی آمدی، 1410ق، ص488؛ ابن ابی‌الحدید، 1404ق، ج19، ص87) و آن را «عَلَم اسلام» نامیده است: «جعلَهُ اللَّهُ سبحانَه و تعالى للإسلام عَلَماً» (همان، ج1، ص123). همان‌طور که «پرچم» نماد بقاى یک کشور و استقرار و پایدارى یک سپاه، و فروافتادنش نشانه سقوط است، حج هم نشانه انسجام اسلام و مسلمین است. امام صادق ع قوام دین را به قیام کعبه پیوند زده و می‌فرماید: «لایزال الدینُ قائماً ما قامت الکعبةُ» (حر عاملی، 140ق، ج8، ص14). حضرت زهرا س در خطبه معروف خود می‌فرماید: «والحجّ تَشْییداً للدّینِ»؛ «خداوند حج را پشتوانه استوارى براى تحکیم دین قرار داد»(طبری، 1413ق، ص113؛ طبرسی، 1403ق، ج1، ص99).

از این‌ روست که دشمنان اسلام تلاش می‌کنند حج را از حقیقت خود تهی سازند تا اقتدار امت اسلام را در هم ریزند و حجى بى‏اثر و مرده را جایگزین حج عزت‌آفرین، کنند و آن را عامل و وسیله تأمین اهداف شوم خود سازند و حجی را که از جانب آن برای خود احساس خطر می کنند به اجتماعی بی خطر برای خود تبدیل کنند. آنها در اجراى این نقشه‏ شوم خود علیه اسلام و مسلمانان، نه به قدرت خویش، که به غفلت و ناآگاهى مسلمانان از داشته های خود امیدوارند.

با وجود چنین ترفندى، احمقانه است که طاغوت‏ها و دشمنان‏ اسلام براى براندازى حج مانع برگزارى مراسم آن شوند؛ زیرا این نقشه نه عملى است و نه براى آنان مفید خواهد بود. آنان با استفاده از عده‏اى جاهل و غافل از نقش حج در عظمت‌بخشى و اقتدار‌آفرینی به امت اسلامى، حج را نابود مى‏کنند. مقام معظم رهبرى با هشدار به مسلمانان درباره آسیبى که از این ناحیه به اسلام و مسلمین وارد مى‏شود، مى‏فرماید:

هر چه مى‏توانید، در ایام حج از این ذخیره استفاده کنید... . مثل همه ذخایر دیگر ما، این ذخیره هم مورد تهاجم است. اینهایى که مى‏بینید در مراسم حج دنبال اختلاف‌افکنى، فتنه‌انگیزی و ترویج افکار موهوم و خرافى و متحجر خود هستند، همان سرانگشت‏هاى دانسته یا نادانسته‏اى هستند که دارند این ذخیره را نابود مى‏کنند و از بین مى‏برند. کسانى که نمى‏گذارند شوکت و شکوه و عزت و عظمت این وحدت به چشم امت بزرگ اسلامى منعکس شود و بازتاب پیدا کند، جزو کسانى هستند که دارند این ذخیره را نابود و ضایع مى‏کنند. کسانى که نمى‏گذارند وحدت و شکوه عظیم امت اسلامى... به دنیاى اسلام منعکس شود (خامنه‌ای، 1399، ج2، ص210، 25/10/1381).

در حال حاضر، جهان اسلام با خوش‌خدمتی برخی متحدان مرتجع نظام سلطه در بازی طراحی‌شده غرب گرفتار آمده و ظرفیت عظیم حج قربانی درگیری‌های داخلی شده است. همین امر باعث شده است جهان اسلام در برابر فشارهای استکبار به ملل مسلمان منفعلانه عمل کند. انفعال دنیای اسلام در قبال مسئله یمن، لبنان و فلسطین در زمینه‌هایی همچون حملات وحشیانه رژیم صهیونیستی به نوار غزه و لبنان و شهرک‌سازی‌های رژیم صهیونیستی در کرانه باختری و عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی و انتقال سفارت برخی کشورها به‌ویژه ایالات متحده امریکا به بیت‌المقدس شاهدی بر این مدعاست.

در شعار حج سال 1404 به همگرائی و پیوستگی امت اسلامی توجه شده است تا مسلمانان از ذخیره الهی حج استفاده کنند و هم‌بستگی اسلامی خود را در معرض دید جهانیان قرار دهند و توطئه‌های شوم دشمنان را در ایجاد تفرقه و دودستگی میان مسلمانان را خنثی سازند. مسلمانان باید فرصت حج را فرصت دیدار عزیزان خود بدانند.

در حج زیباترین اجتماع جهانی شکل می گیرد. افراد متفرق از یک کشور گرد می آیند و به عنوان نمایندگان آن کشور عازم سر زمین وحی می شوند. از جمع شدن جسم ها در کنار هم یک اجتماع چند میلیونی شکل می گیرد که در دنیا کم نظیر است. حال اگر علاوه بر اجتماع جسم ها قلب ها هم به هم گره بخورد و از امکانات مختلف دنیای اسلام بهره گرفته شود. بزرگترین موانع هم قابل رفع خواهد بود. مقام معظم رهبری در این زمینه می فرماید:

« اگر ملّتهای کشورهای اسلامی در همه‌ی این منطقه‌ی وسیع - که یک کسر بسیار بزرگی از جمعیّت دنیا را تشکیل میدهند - نه در جزئیّات، [بلکه‌] در جهت‌گیری‌های کلّی با یکدیگر همراه باشند، دنیای اسلام به اوج ترقّی و تعالی خواهد رسید؛ [اینکه‌] در مسائل کلّی کنار هم دیده بشوند؛ همین دیده شدن در کنار هم تأثیر دارد. ... همین‌قدر که ما ولو در اظهاراتمان کنار یکدیگر قرار بگیریم، عظمت می بخشد به دنیای اسلام؛ عظمت می بخشد به شخصیّت امّت اسلامی. هرجا نمونه‌هایی از این اجتماع را ما مشاهده کردیم، ولو تن‌ها، جسمها در کنار هم قرار گرفتند، دیدیم انعکاس آن در دنیا مایه‌ی شرف و آبروی اسلام و مسلمین شد؛ مایه‌ی آبروی پیغمبر شد. نماز عید را که میخوانیم، کنار هم قرار می گیریم، می گوییم:اَلَّذی جَعَلتَهُ لِلمُسلِمینَ عیداً وَ لِمُحَمَّدٍ صلّی‌الله‌علیه‌وآله ذُخراً وَ شَرَفاً وَ کَرامَتاً وَ مَزیداً؛ صِرف کنار هم قرار گرفتن جسمها در نماز، برای پیغمبر مایه‌ی شرف است؛ برای امّت اسلامی مایه‌ی اعزاز و احترام است. اجتماع حج همین‌جور است.» ( خامنه ای، بیست و هشتمین کنفرانس بین‌المللى وحدت اسلامى، 19/10/1393)

محور سوم: حمایت از فلسطین مظلوم

فلسطین یکی از سرزمینهای مبارک و زادگاه پیامبران بزرگ الهی است. مسجدالاقصی، یکی از مقدس‌ترین مساجد مسلمانان در این سرزمین قرار دارد، از دیرباز این سر زمین مورد توجه و تکریم مسلمانان بوده است. یکی از علل مهم این توجه، معراج رسول اعظم (ص) و سیر شبانه ایشان از مسجدالحرام به مسجدالاقصی است. قرآن کریم از این سفر آسمانی این‌گونه یاد می‌کند:

)سُبْحانَ الَّذی أَسْرى بِعَبْدِهِ لَیلاً مِنَ الْمَسْجِدِالْحَرامِ إِلَى الْمَسْجِدِالْأَقْصَى الَّذی بارَکنا حَوْلَهُ لِنُرِیهُ مِنْ آیاتِنا إِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ الْبَصیر( (اسراء: 1).

منزه است آن [خدایى] که بنده‌اش را شبانگاه از مسجدالحرام به سوى مسجدالاقصى، که پیرامون آن را برکت داده‌ایم، سیر داد تا از نشانه‌های خود به وی بنمایانیم که او همان شنواى بیناست.

این اتفاق تاریخی همراه با قرار گرفتن بیت‌المقدس به‌عنوان اولین قبله‌گاه مسلمانان باعث قداست و کرامت خاص این سر زمین نزد مسلمانان شده است. در احادیث، مسجد الاقصی در کنار مسجدالحرام، مسجدالنبی و مسجد کوفه یکی از مساجد چهارگانه با عظمت برای مسلمانان است. (شیخ صدوق، 1413ق، ج1، ص29).

این سر زمین یکی از پرحادثه‌ترین مناطق در تاریخ اسلام است و خون‌های بسیاری به پای آن ریخته شده است. از جمله در سال 1099 میلادی این سر زمین به دست صلیبیان اشغال شد. به مدت سه ماه شهر قدس و مسجد الاقصی در محاصره قرار گرفت و چون مکان مقدسی بود، همه مسلمانان در دفاع از آن شرکت کردند. اما با سقوط فلسطین و اشغال آن توسط صلیبیان هفتاد هزار مسلمان در آن زمان قتل و عام شدند. که به نوشته مورخان یکی از فجیع‌ترین جنایات بود و دریای خون در قدس و مسجد الاقصی به راه انداخت (ناصرى طاهرى، 1377، ص33ـ35). اما 88 سال بعد یعنی در سال 1187 میلادی دوباره قدس و سر زمین فلسطین به آغوش مسلمانان بازگشت (همان).

از سال1881م که نخستین کوچ یهودیان به فلسطین آغاز شد. (صفاتاج، 1381ش، ص176) تا تأسیس رژیم اشغالگر صهیونیستی در سال 1948م قتل و غارت و تجاوز و کوچ دادن فلسطنیانا از سرزمین مادریشان آغاز شد و در طول این سالها سهم مردم فلسطین از سرزمین مادری خود بر اساس گزارشها در سال 2023م کمتر از 15% شد. مناطقی که در اختیار فلسطینی‌ها قرار دارد شامل نوار غزه و بخش‌های پراکنده‌ای از منطقه کرانه باختری است. ( جودکی و فلاحی، ۱۳۹۷ش، ص 44 )

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، یک‌بار دیگر قدس و مسجدالاقصی و فلسطین موضوع اول جهان اسلام شد و در صدر مسائل جهان قرار گرفت. امام خمینی در مرداد ۱۳۵۸ طی پیامی که خطاب به مسلمین صادر کرد، آخرین جمعه ماه مبارک رمضان را به ‌عنوان «روز قدس» انتخاب کرد و از مسلمانان جهان خواست تا در این روز هم‌بستگی خود را در حمایت از «حقوق قانونی مردم مسلمان فلسطین» به نمایش بگذارند و در جهت دفاع از مظلومین فلسطین قیام کنند. از آن تاریخ تا کنون مسئله فلسطین و دفاع از بیت‌المقدس و مسجدالاقصی به ‌عنوان موضوعی اعتقادی و اساسی در اولویت سیاست‌های بین‌المللی ایران اسلامی قرار گرفت. فلسطین پاره تن اسلام، ( خامنه ای، 1397ش، ص47) قلب دنیای اسلام( خامنه ای، 1397ش، ص41) و مهم‌ترین مسئله جهان اسلام( خامنه ای، 1397ش، ص37) و مشکلِ اشغال آن را مشکل جهان اسلام (( خامنه ای، 1397ش، ص43) دانسته‌اند.

رهبر کبیر انقلاب، امام خمینیˆ، در موقعیت‌های مختلف بر حمایت از مردم فلسطین و دفاع از قدس و مسجدالاقصی تأکید، و حج را بهترین موقعیت دفاع مطرح می‌کردند. ایشان در یکی از پیام‌های خود به کنگره جهانی حج می‌گوید: «آیا وقت آن نرسیده است که ملت مبارز و غیور فلسطین بازی‌های سیاسى مدعیان مبارزه با اسرائیل را شدیداً محکوم نموده و با سلاح گرم سینه اسرائیل دشمن سرسخت اسلام و مسلمین را بشکافند؟» (خمینی، 1388، ج1، ص77).

ایشان همچنین می‌گوید:

ملت‌های مسلمان باید به فکر نجات فلسطین باشند و مراتب انزجار و تنفر خویش را از سازش‌کاری و مصالحه رهبران ننگین و خودفروخته‏اى که به نام فلسطین، آرمان مردم سرزمین‌های غصب‌شده و مسلمانان این خطه را به تباهى کشیده‏اند، به دنیا اعلام، و نگذارند این خائنان بر سر میز مذاکره‏ها و رفت‏وآمدها حیثیت و اعتبار و شرافت ملت قهرمان فلسطین [را] خدشه‏دار کنند که این انقلابی‌نماهای کم‌شخصیت و خودفروخته به اسم آزادى قدس به امریکا و اسرائیل متوسل شده‏اند. عجبا که هر روز از فاجعه خون‌بار غصب فلسطین بیشتر مى‏گذرد، سکوت و سازش سران کشورهاى اسلامى و طرح مماشات با اسرائیل غاصب بیشتر، و حتی از تبلیغ و شعار رهایى بیت‏المقدس هم خبرى به گوش نمى‏رسد و اگر دولت و مردم کشورى همانند ایران که خود نیز در حالت دفع تجاوز و جنگ و محاصره است، به پشتیبانى از مردم فلسطین برخاسته و فریاد مى‏زند، او را محکوم مى‏کنند و حتى از اینکه یک روز هم به نام قدس برگزار شود، وحشت نموده‏اند (همان، ص203).

سیاست محوری دفاع از مردم مظلوم فلسطین در طول چهل‌و چند سال بعد از انقلاب هیچ‌گاه به فراموشی سپرده نشده است. چنان‌که امام راحل ره و مقام معظم رهبری در پیام‌هایی خود به حج‌گزاران و کنگره جهانی حج بر حل مشکل فلسطین و قدس شریف و آزادی مسجدالاقصی از چنگال اشغالگران فلسطین تأکید، و ایام حج را بهترین فرصت برای تصمیم گیری در این زمینه می دانند.. مقام معظم رهبری در یکی از پیام‌های خود به کنگره حج می‌گویند:

امروز سیاست‌های شرارت‌آمیز آمریکا در این منطقه ـ که مایه جنگ و خونریزی و ویرانی و آوارگی و نیز فقر و عقب‌ماندگی و اختلافات قومی و مذهبی است ـ از یک‌سو و جنایت‌های رژیم صهیونیستی ـ که رفتار غاصبانه در کشور فلسطین را به نهایتِ درجه شقاوت و خباثت رسانیده ـ و اهانت مکرر به حریم مقدس مسجدالاقصی و لگدکوب کردن جان و مال فلسطینیان مظلوم از سوی دیگر مسئله اول همه شما مسلمانان است که باید در آن بیندیشید و تکلیف اسلامی خود را در برابر آن بشناسید.

و علمای دینی و نخبگان سیاسی و فرهنگی وظیفه‌ای بس سنگین‌تر ‌دارند که متأسفانه غالباً مورد غفلت آنان است. علما به جای برافروختن آتش اختلافات مذهبی، و سیاسیون به جای انفعال در برابر دشمن، و نخبگان فرهنگی به جای سرگرمی به حاشیه‌ها، درد بزرگ دنیای اسلام را بشناسند و رسالت خود را ـ که در پیشگاه عدل الهی مسئول ادای آن‌اند ـ پذیرا گردند و از عهده آن برآیند. حوادث گریه‌آور در منطقه در عراق و شام و یمن و بحرین و در کرانه غربی و غزه و در برخی دیگر از کشورهای آسیا و آفریقا گرفتاری‌های بزرگ امت اسلامی است که سرانگشت توطئه استکبار جهانی را در آن باید دید و به علاج آن اندیشید. ملت‌ها باید آن را از دولت‌های خود بخواهند و دولت‌ها باید به مسئولیت سنگین خود وفادار باشند.

و حج و اجتماعات پرشکوه آن برترین جایگاه ظهور و تبادل این تکلیف تاریخی است؛ و فرصت برائت ـ که باید با شرکت همه حج‌گزاران از همه جا مغتنم شمرده شود ـ یکی از گویاترین مناسک سیاسی در این فریضه جامع‌الاطراف است (خامنه‌ای، 1399، ج2، ص321، 27/6/1394).

این سیاست اصولی نظام جمهوری اسلامی ایران، مسئولان حج را بر آن داشته است که در اوضاعی که سر زمین فلسطین و نوار غزه آماج هجمه دژخیمان صهیونیسم قرار گرفته است، و نزدیک به یک صد هزار نفر از زنان و کودکان و مردم بی پناه غزه به شهادت رسیده اند و ملت فلسطین که در یک نوار باریک در معاصره بمب های اهدائی غرب به رژیم صهیونیست دچار قتل، گرسنگی و ناامنی شده اند، دفاع از فلسطین مظلوم را یکی از اولویت‌های حج قرار دهند و از فرصت حج برای اعلام حمایت با ملت مظلوم فلسطین استفاده کنند و نمایندگان مسلمانان را که از سراسر جهان در کنگره حج شرکت کرده‌اند، برای دفاع از این کشور و ملت شریف بسیج نمایند و فریاد مظلومیت فلسطین را به گوش جهان برسانند.

در این روزهای سخت و تاریخی که ملت مظلوم فلسطین مورد هجوم وحشیانه ترین بمب بارانهای رژیم جعلی و کودک کش صهیونسیتی قرار گرفته اند، فرصت حج می تواند فریاد مظلومیت این ملت مقاوم را به گوش سایر مسلمانان برساند و فریاد استغاثه و کمک خواهی آنان را هر چه رساتر در حج مطرح کنند و در اجتماع عظیم حج از دولتهای اسلامی بخواهند تا برای نجات فلسطین اقدام کنند.

اگر دنیای اسلام از فرصت حج به خوبی استفاده کند و نمایندگان جهان اسلام را که در سر زمین وحی اجتماع کرده اند با هم همدل و همراه کنند قدرتی را تشکیل می دهد که اقتدار او هیمنه جهانخواران و اسرائیل جنایت کار را درهم می شکند.

نتیجه‌گیری

انتخاب شعار حج مسیر حرکت و فعالیت‌های فرهنگی، تبلیغاتی و سیاسی دست‌اندرکاران حج و حج‌گزاران را مشخص، و اولویت‌های حج سال را تعیین می‌کند. شعار حج امسال از محورهایی تشکیل شده است که هم ابعاد عبادی حج را برجسته ساخته و هم به ابعاد سیاسی ـ اجتماعی آن توجه کرده است. شعار «حج؛ قرآن محوری، همگرائی و حمایت از فلسطین مظلوم» می‌تواند مورد توجه و پذیرش همه بعثه‌های کشورهای اسلامی قرار گیرد و در ملاقات‌های نماینده ولی‌فقیه در حج و زیارت و سرپرست حجاج ایرانی با مسئولان سایر بعثه‌ها محور دیپلماسی حج جهت توسعه روابط ملت‌ها و تشکیل نشست‌ها به منظور بررسی مشکلات جهان اسلام و مسلمانان و همدل و همراه کردن جهان اسلام برای حمایت از مردم مظلوم فلسطین شود.

فهرست منابع

• قرآن کریم.

1. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج‏البلاغه ابن ابی‌الحدید، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم‏، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، 1404ق‏.
2. تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم‏، تصحیح سیدمهدى رجائى‏، قم، دارالکتاب الإسلامی‏، 1410ق.
3. جوادی آملی ، عبدالله ، جرعه ای صهبای حج، تهران ، نشر مشعر، 1388ش
4. جوادی آملی ، عبدالله ، صهبای حج، قم ، اسراء ، 1386ش.
5. جودکی، حسین و علی فلاحی سیف‌الدین، «تشریح محورهای منازعه بین فلسطین و اسرائیل» ماهنامه بین‌المللی پژوهش ملل، شماره ۳۹،‌ اسفند ۱۳۹۷ش.
6. حر عاملى، محمد بن حسن‏، وسائل الشیعة الی تفصیل الشریعه، قم‏، مؤسسة آل‌البیت‰، 1409ق‏.
7. خامنه‌ای، سید علی، فلسطین از منظر حضرت آیت‌الله العظمی سید علی خامنه‌ای (مد ظله العالی) رهبر معظم انقلاب اسلامی، به کوشش سعید صلح‌میرزایی، تهران، انتشارات انقلاب اسلامی، ۱۳۹۷ش.
8. خامنه‌ای، علی، صحیفه حج، ج2، تهران، مشعر، 1399ش.
9. خمینی، روح‌الله، صحیفه حج، ج1، تهران، مشعر، 1388ش.
10. دیلمی، حسن بن محمد، إرشاد القلوب إلى الصواب، قم، شریف رضی، 1421ق.
11. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن‏، تصحیح صفوان عدنان داوودى‏، بیروت، دارالقلم/الدارالشامیة، 1412ق‏.
12. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة (للصبحی صالح) - قم، چاپ: اول، 1414 ق.
13. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، ترجمه محمّد دشتی‌، قم، مشهور، 1379ش.
14. شیخ صدوق، محمد بن على‏، علل الشرائع‏، قم، کتاب‌فروشى داورى‏، 1385ش/1966م‏.
15. شیخ صدوق من لا یحضره الفقیه‏، تصحیح على‌اکبر غفارى، قم‏، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، 1413ق‏.
16. صفاتاج، مجید، ماجرای فلسطین و اسرائیل، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، ۱۳81ش.
17. طبرسی، علی بن احمد، الاحتجاج علی اهل اللجاج، تحقیق خرسان، مشهد، نشر مرتضی، 1403ق.
18. طبرى آملى صغیر، محمد بن جریر بن رستم‏، دلائل الإمامة (ط- الحدیثة)، تصحیح قسم الدراسات الإسلامیة مؤسسة البعثة، قم، بعثت‏، 1413ق‏.
19. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.
20. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، تصحیح جمعی از محققین، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1403ق.
21. موسی غوشه، محمدهاشم، تاریخ مجموعه مسجدالاقصی، ترجمه سیدشهرام فرهانیان و هودسا عاطفی، قم، نشر ادیان، ۱۳۹۰ش.
22. ناصرى طاهرى، عبداللّه، علل و آثار جنگ‌های صلیبى، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1373ش.
23. نوری، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اوّل، 1408ق
24. واقدی، محمد بن عمر، المغازی، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶.

1. داود حسینی، مدیر گروه اخلاق و اسرار پژوهشکده حج و زیارت، hosseini1343@gamil.com