یکصد و بیست و هشتمین شماره فصلنامه علمی ترویجی «میقات حج» منتشر شد

فصلنامه علمی-ترویجی «میقات حج» نخستین نشریه تخصصی در موضوع حج و زیارت است که در سی و دومین سال انتشار این فصلنامه هستیم؛ در یکصدو بیست و هشتمین شماره این فصلنامه، هفت مقاله با عناوین ذیل منتشر شده است:

حکم رمی‌جمره عقبه برای ناسی و جاهل

✍️محمد میرعلائی راد؛ سید ناصر هاشمی فخر
چکیده

این مقاله به بررسی حکم رمی‌جمره عقبه برای ناسی و جاهل در فرض تذکر بعد از خروج از منا می‌پردازد. رمی یوم‌العید از اعمال حج است که وجوب و جزئیت آن مورد اتفاق مسلمین است؛ اما به سبب فراموشی یا عدم آگاهی، ممکن است حاجی در زمان مقرر، موفق به انجام آن نگردد.در این مسئله 4 روایت به دست ما رسیده که اختلاف در مضمون این روایات، سبب اختلاف نظرات علما شده است. ازاین‌رو لازم است با مراجعه به این روایات وظیفه مکلف پس از یادآورشدن عدم انجام رمی، معین گردد. مقاله حاضر، در قلمرو دانش فقه و روش آن، نقلی تحلیلی است. این مقاله پس از بیان و بررسی روایات محل بحث، به نقل اقوال در مسئله و ادله آنها و در انتها به نظریه مختار پرداخته است و با بیانی بدیع وجه جمعی دیگر ارائه و ثابت نموده که در صورت بقاء ایام تشریق واجب است فرد به منا برگردد و رمی‌ را اعاده کند؛ مگر در صورت خروج از مکه که اگرچه با بقاء ایام تشریق، بازگشت جایز است اما واجب نیست. به هر حال نیز در صورتی که امسال موفق به رمی‌نشد، قضای آن در سال آینده توسط خود یا نائبش واجب است.

زیارت قبور در منابع اهل سنت

✍️ احمد باقریان فرح آبادی
چکیده

زیارت قبور که با حضور پیدا کردن بر سر گورهای مردگان به ویژه بزرگان دین و مذهب تحقق پیدا میکند از معارف اسلامی بوده و جواز بلکه استحباب آن از ادله نقلیه استفاده میشود. در این میان معدودی از مسلمانان که به سلفیون و اخیرا به وهابیون معروف و متاثر از افکار انحرافی ابن تیمیه و محمد بن عبد الوهاب هستند در کنار انکار تعدادی از معارف اسلامی همانند توسل و شفاعت، با زیارت قبور نیز به مخالفت برخاسته و آن را شرک به شمار می آورند. در این پژوهش تلاش شده است با توجه به قران کریم و اخبار وارد شده در منابع اهل سنت و اقوال علمای آنان، به شبهه شرک بودن زیارت قبور پاسخ داده و ثابت شود که زیارت قبور هیچ گونه ناسازگاری با توحید نداشته و از معارف اسلامی شمرده شده و از کتاب خدا و سنت پیامبر (ص) نه تنها جواز، بلکه استحباب آن استفاده می شود.

بازشناسی آداب زیارت بقیع؛ در سفرنامه‌های حج قاجاری

✍️ رضا تقی زاده نائینی
چکیده

این پژوهش با هدف بررسی دقیق آداب و رسوم زیارت بقیع در دوره قاجاریه، به ویژه ادعیه و زیارتنامه‌های خوانده شده در این زیارت، به سراغ سفرنامه‌نویسان این دوره رفته است. با تحلیل عمیق محتوا و توصیف دقیق اطلاعات موجود در سفرنامه‌ها، تلاش شده است تا تصویری جامع از آداب زیارت و ادعیه خاص مرتبط با هر بخش از بقیع در آن دوره ارائه شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که زیارت بقیع در دوره قاجاریه، علاوه بر جنبه‌های مذهبی، دارای ابعاد اجتماعی و فرهنگی نیز بوده است. زائران با نیات مختلف و با رعایت آدابی خاص، از جمله خواندن ادعیه و زیارتنامه‌های مشخص، به این مکان مقدس سفر می‌کردند. این پژوهش با بررسی تطبیقی آداب زیارت و ادعیه در دوره‌های مختلف و مقایسه آن با سایر اماکن مقدس، به دنبال شناخت بهتر تحولات تاریخی و فرهنگی در حوزه زیارت و همچنین تأثیر ادعیه بر معنویت زائران است. در نهایت، این پژوهش می‌تواند به عنوان منبعی ارزشمند برای پژوهشگران، علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ شیعه و همچنین افرادی که به دنبال شناخت بیشتر ادعیه و زیارتنامه‌های مرتبط با بقیع هستند، مورد استفاده قرار گیرد.

آسیب‌شناسی سرمایه ‎اجتماعی حج در اندیشه قرآنی امام خامنه‎ای (مدظله)

✍️ سید محمد علوی زاده
چکیده

حج، علاوه بر نقش مولد و حافظ سرمایه اجتماعی، خود یک سرمایه اجتماعی پایدار و بی‌پایان برای جهان اسلام است که به‌طور مستمر در حال گسترش می‌باشد. بااین‌وجود عواملی وجود دارند که در حج ضربه‌های سنگینی بر سرمایه‎اجتماعی جهان اسلام وارد می‌کند ازاین‌رو نوشتار حاضر، بر آن است که با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با شیوه توصیفی و تحلیلی به آسیب‌شناسی سرمایه‎اجتماعی جهان اسلام در حج بپردازد و با استفاده از منابع علم جامعه‌شناسی و همچنین منابع دینی و فرمایشات امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) آفات و آسیب‌های بالقوه و بالفعل سرمایه‎اجتماعی جهان اسلام را معرفی، تبیین و ریشه‌یابی نماید تا با شناخت و رفع موانع سودآوری و ثمربخشی این سرمایه عظیم راه را برای وحدت و یکپارچگی امت اسلام و درنهایت اعتلا و سربلندی مسلمین در جهان هموار نماید. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که عوامل پیچیده و مرتبطی وجود دارند که به سرمایه اجتماعی جهان اسلام در حج آسیب می‌رسانند که بخشی از آن مثل شبکه خواهی و تبعیض علیه سایرین معلول رشد نامناسب یا کارکردهای منفی سرمایه‎اجتماعی است و بخش دیگر آن مستقیماً عناصر و مؤلفه‌های سرمایه‎اجتماعی اسلام را هدف قرار داده و بدان ضربه وارد می‌کنند .

فَروة بن عمرو بن وَدْقه بیاضی ؛ کار شناس امور کشاورزی در عصر رسول خدا (ص)

✍️ سید محمد حسین میرعبداللهی شمس
چکیده:
فَروه بن عمرو بیاضی از بزرگان بنی بیاضه از طایفه خزرج، از پیشگامان در پذیرش اسلام و از جمله بیعت کنندگان با رسولخدا (ص) در بیعت عقبه ثانیه بود. او فردی شجاع، جنگاور، کریم و بخشنده بود و در امور کشاورزی خِبره و تخصص داشت. رسولخدا (ص) برای برآورد و تخمین میزان خرما و دیگر محصولات کشاورزی، در مورد گرفتن زکات از مسلمانان یا گرفتن سهمی از کار یهودیان که پس از جنگ خیبر برروی زمینهای کشاورزی با اذن پیامبر (ص) کار می‌کردند، او را مأموریت می‌داد. عمر بن خطاب نیز در دوران خلافت خود از این تخصص او بهره گرفت. وی پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) در موضوع سقیفه از امام علی (ع) حمایت کرد و در قیام علیه عثمان، با مهاجمین به خانه عثمان ، همکاری داشت و در جنگ جمل نیز با امام علی (ع) بود. از او حدیثی نیز در مورد نماز روایت شده است.

رویدادِ سفر به حج و زیارات با اتوبوسِ یک‌سره در سال 1352ق/ 1934؛ مسافت 5000 کیلومتریِ دهلی- مکه

✍️ لیلا عبدی
چکیده

سفرِ حج همواره برای مسلمان‌هایِ هندوستانی‌ از روحانیت ویژه‌ای برخوردار است حاجیان پیش یا پس از تشرّفِ حج، سعی‌شان بر این است که مقاماتِ مقدّسة کشورهایِ دیگر را هم زیارت کنند. حاجیانِ هندوستانی وقتی اصطلاحِ «پوری زیارت/ مکمل زیارت» را به کار می‌برند، مُرادشان: تشرّف حج، زیاراتِ شام، بیت‌المقدّس، عراق و ایران است. حاجیان با توجه به وسعتِ مالی و وقت، در یک سفر، «پوری زیارت/مکمل زیارت» می‌کنند یا به مرور در طولِ زندگی‌شان.در سال 1352ق/ 1934 «شرکتِ بازرگانی سهامی اسلامی با مسئولیت محدود» آگهی به زبان اردو چاپ کرد که با اتوبوسِ یک‌سره، هم حج می‌رود و هم به زیاراتِ کشورهایِ مختلف؛ یعنی مسافت 5000 کیلومتر. در این آگهیِ جذّاب: امکانات اتوبوس، مدیرانِ باتجربه، پزشک حاذق، مکانیک ماهر و مسیرهایِ زیارت توضیح داده شده بود: حرکت از دهلی، عبور از ایالتِ پنجاب، ورود به ایالتِ بلوچستان، ایران، عراق، شام، بیت‌المقدّس، مکه معظّمه (تشرّف به حج)، مدینه منوّره، جدّه، برگشت به دهلی، هندوستان. طبق برنامة شرکت، اتوبوس از شهر دهلی 24 شوال 1352/ 9 فوریه 1934 حرکت می‌کرد و 5 ذی‌الحجة 1352/ 21 مارس 1934 به مکه معظّمه می‌رسید. 44 نفر با اتوبوس‌هایی بی‌امکانات و مدیرانی بی‌تجربه و بی‌مسئول، «سفر» برایشان «سقر» شد و دو روز پس از حج، معجزه‌آسا به مکه رسیدند که رویدادش در سفرنامة یکی از این زائران آمده است. در این مقاله، ابتدا آگهیِ چاپ‌شدة شرکت آورده می‌شود سپس سفرنامه بیان می‌شود.

واکاوی زیباسازی و تزئینات اماکن مقدسه و حرم‌های مطهَّر اهل بیت (ع) از منظر فقه، قرآن و سنت

✍️ محسن کبیری راد؛ سید مجتبی میردامادی؛ سید صادق حسنی؛ سید روح الله بزرگی
چکیده

زمانی که انسان وارد اماکن مقدسه می گردد، تزیینات حرم و کاشی‌کاری ها و نقش نگاره ها به گچبری‌های استادانه و خلاقانه و نیز طلاکاری و نقره‌کاری ماهرانه وی را مبهوت می‌کند. مقاله پیشرو در نظر دارد به بررسی زیبایی حرم‌های مطهر از منظر فقهی و قرآن و روایات بپردازد که زیباسازی حرم‌های مطهر چه حکی داشته و مورد تایید اهل بیت (ع) است؟ آیا مصرف طلا و نقره در ساخت این اماکن جایزاست؟ با چه ادله ای این همه تزیین برای حرم‌های مطهر بکار بردند؟ همچنین شبهات مختلفی در این موضوع مطرح شده‌است و که ذهن بسیاری ار جوانان را به خود مشغول کرده‌است. پس بررسی نگاه فقهی و نیز ادله آن در روایات و .... به این نتیجه رسیدیم که این تزئینات در حرم‌های مطهر اشکالی ندارد ولی در مساجد ، طلا‌کاری و نقاشی تصویر موجود زنده دچار مشکل است حتی بعضی از فقهاء حکم حرمت و بعضی ها قائل به احتیاط در ترک این عمل شدند. اما فقهاء این حکم مسجد را به حرم‌های مطهر سرایت نداده و مختص به مسجد می دانند که از باب تعظیم شعائر تزیین حرم‌های مطهر، صحیح است.