فصلنامه فرهنگ زیارت، با انتشار هفت مقاله علمی تخصصی، به پله پنجاه و پنجم رسید

فصلنامه «فرهنگ زیارت» از جمله نشریات پژوهشکده حج و زیارت است که در آن مقالاتی درباره ابعاد مختلف زیارت و نیز مراقد و اماکن زیارتی عتبات عالیات منتشر می‌شود.

شماره پنجاه و پنجم این فصلنامه علمی تخصصی، شامل هفت مقاله با مشخصات زیر است:

بررسی تاریخی حائر حسینی از نماد هویتی تا حدود فقهی

✍️ سیدمحسن شریفی

حائر حسینی به محل قبر امام حسین (ع) گفته میشود. حائر تاریخچه‌ای غنی با دوره های مختلف تخریب و بازسازی دارد. از جمله تخریب های مهم میتوان به تخریب حائر حسینی به دست متوکل عباسی اشاره کرد؛ اما پس از آن، بازسازی هایی متعدد در آن صورت گرفت. همچنین حائر حسینی نماد هویت شیعه شناخته میشود. این مقاله تلاش میکند نقش این مکان مقدس را در تکوین هویت شیعی تحلیل کند. بررسی ریشه های لغوی و تاریخی واژه «حائر» و بیان سبب نامگذاری آن و تاریخچه ساخت و ساز، تخریبها و بازسازیهای حائر حسینی و تعیین محدوده فقهی حائر مورد توجه بوده است. در نهایت هدف این مقاله تبیین جایگاه حائر حسینی در تاریخ تشیع و تأثیرات آن بر هویت شیعه است که افزون بر اینکه یادآور تاریخ پرافتخار این مذهب است، مکان تجدید عهد با ارزشها و اصول دینی است. نیز احکام فقهی متعددی (مانند جواز خوردن خاک آن برای شفا و مخیّر بودن در نماز بین شکسته و کامل) باعث شده این مکان مقدس پیوند عمیقی با تاریخ اسلام بیابد.

تبیین نقش ارتباط و دوستی با اهل بیت(ع) در عزتمندی انسان
✍️مجتبی حیدری

یکی از کارکردهای دوستی با اهل بیت (ع) افزایش عزتمندی افراد است. سؤال قابل طرح این است که این امر چگونه اتفاق می افتد؟ دقت در این مطلب ما را با نکات دقیقی در باب ارتباط افراد با اهل بیت و جایگاه والای آن بزرگواران نزد خدا و عالم آفرینش آشنا می کند؛ در مقاله حاضر به تبیین نقش دوستی و ارتباط با اهل بیت در تقویت عزتمندی و شرافت افراد پرداخته ایم:
۱. دوست داشتن و اطاعت از اهل بیت تقویت بندگی است؛ ۲. دوست داشتن اهل بیت دستور خداوند است؛ ۳. یاری اهل بیت، یاری خداوند است؛ ۴. دوستی با اهل بیت و پذیرش ولایت ایشان پذیرش ولایت الله است؛ ۵. دوستی و ارتباط با اهل بیت، همنشینی با بهترین و عزیزترین انسانهاست؛ ۶. ارتباط با اهل بیت موجب اصلاح اخلاق و رفتار آدمی میشود؛ ۷. دوستی و همراهی با اهل بیت همراهی با حق و حقیقت است؛ ۸. دوستی و ارتباط با اهل بیت فروتنی در برابر ایشان است؛ ۹. وعده های بسیاری به محبان و اطاعت کنندگان از اهل بیت داده شده است.
استقبال قبله در زیارت از منظر علمای شیعه و سنی

✍️حافظ نجفی

زیارت آدابی دارد که رعایت آنها در فزونی آثار و ارزش زیارت بسیار مؤثر است. این آداب به صورتهای مختلف در منابع شیعه و سنی ذکر شده است. یکی از این آداب، استقبال قبله هنگام زیارت است که به دلیل روایات متفاوت و بلکه متضاد در زمینه نفی و اثبات آن موجب بحث های بسیاری در میان علمای فریقین شده است؛ چرا که بر پایه روایاتی زائر باید هنگام زیارت رو به سوی قبله کند؛ در حالی که طبق برخی دیگر از روایات، استقبال قبر مزور یکی از آداب زیارت دانسته شده است. در این مقاله، که با روش توصیفی نگارش یافته، با استفاده از روایات و دیدگاه علمای شیعه و سنی، این بحث نقد و بررسی، و روشن شده است که در زیارت پیامبر و ائمه اطهار استقبال قبر مزور یکی از آداب زیارت است و رجحان دارد؛ اما در زیارت غیر معصومان از خاندان عصمت، (مثل فاطمه بنت اسد و فاطمه معصومه) و همچنین زیارت قبور مؤمنان و صالحان بهتر است هنگام زیارت رو به سوی قبله کرد.

اخلاق زیارت و آداب آن از منظر علم و دین

✍️حمید رضا نیاشیرازی

در این نوشتار به بررسی اخلاق و آداب زیارت از منظر علومی چون روانشناسی و مطالعات تربیتی، و نیز از نگاه آیات و روایات می پردازیم. موضوع زیارت در آموزه های دینی مسلّم و قطعی است. آنچه در این تحقیق آمده اخلاق و آداب عمومی زیارت (از جمله غسل زیارت، پوشیدن لباس تمیز و آراستگی و خوشبویی، وقار و طمأنینه هنگام زیارت، ذکر تکبیر و تسبیح، اذن دخول، پرهیز از سخنان ناشایست و کارهای بیهوده، رعایت ادب در برابر صاحب قبر، دعا و تلاوت قرآن و عبادت کنار قبر) است؛ هر چند تمام آداب احصا نشده است. منظور از علم مجموعه قضایای حقیقی است که از راه تجربه حسی قابل اثبات باشد. از نگاه علم و عقل نیز نتیجه منابع روایی تأیید شده است و آثاری بر آن مترتب میشود که با هدف زیارت کاملاً هماهنگ است.

تأثیر زیارت در تربیت سیاسی زائران بر اساس آموزه‌های اسلامی

✍️سیدمحمود مرویان حسینی و علی دانش دوست

زیارت عملی مؤکد در فرهنگ اسلامی به ویژه مکتب تشیع است که از دیرباز محل توجه علما بوده است. کتب مختلفی درباره فضیلت، جایگاه و آداب و شرایط زیارت نوشته شده، اما به موضوعاتی همچون تأثیرات اقتصادی، فرهنگی، گردشگری، هنری، تربیتی و سیاسی زیارت کمتر توجه شده است. یکی از ابعاد مهم تربیتی زیارت تربیت در بعد سیاسی است که در زیارتنامه ها و منابع روایی شیعه شامل زیارت معصومان و تجدید عهد با ایشان و اعلان وفاداری زائر بر عهد با ایشان است؛ لذا زیارت ظرفیتهای بسیاری جهت آشنایی زائران با اهداف سیاسی مزور، ایجاد شور سیاسی، تقویت شعور سیاسی، دشمن شناسی و خلق بزرگترین اجتماعات سیاسی دارد.

تبیین رابطه سلامت معنوی با سلامت اجتماعی در پیاده روی اربعین

✍️فاطمه احمدی بیغش

سلامت معنوی در کنار سلامت اجتماعی معنا پیدا میکند. هدف پژوهش بررسی رابطه سلامت معنوی با سلامت اجتماعی مذهبی شرکتکنندگان در پیادهروی اربعین است؛ اما باید دید آیا بین سلامت معنوی و سلامت اجتماعی مذهبی شرکتکنندگان رابطهای وجود دارد؟ آنچه به عنوان رهآورد پژوهش از این تحقیق استنباط میشود این است که سلامت معنوی با سلامت اجتماعی افراد و نیز ابعاد سلامت معنوی (شناختی، عواطف و کنشی) با سلامت اجتماعی رابطه معناداری دارد. همچنین وضعیت تأهل با ابعاد سلامت معنوی، و نیز جنسیت با ابعاد شناختی تفاوت دارد. در نتیجه هرچه میزان سلامت معنوی افزایش پیدا کند، میزان سلامت اجتماعی بیشتر میشود. پیادهروی اربعین با توجه به ویژگیهایی، که دارد؛ از جمله حضور داوطلبانه اشخاص از طبقات مختلف جامعه با سطوح مختلف اعتقادی، زمینه مناسبی برای ایجاد همبستگی، انسجام و مشارکت اجتماعی فراهم میسازد تا بتوان در مسیر افزایش شکوفایی و پذیرش اجتماعی گام برداشت.
تأثیر توانایی نمادین پیاده روی اربعین بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه

✍️ناصر پورحسن و سعید دانشمند

مناسک مذهبی، از جمله عاشورا و اربعین، بهطور اختصاصی برای جمهوری اسلامی، اقتدار منطقهای و قدرت نرم فراهم میکند. این مقاله از سویه جدیدی این وجه از قدرت جمهوری اسلامی را تحلیل میکند و در صدد پاسخ به این سؤال است که پیادهروی اربعین چه تأثیری در سیاست خارجی منطقهای جمهوری اسلامی دارد؟ یافتههای مقاله نشان میدهد پیادهروی اربعین سیر بنیادی مذهبی - تاریخی شیعه است که علاوه بر بنیان اعتقادی ما، شیعیان، از مراسم عزاداری صرف فراتر رفته و به پدیدهای سیاسی در عرصه منطقهای و بینالمللی تبدیل شده و به مثابه رسانه بینالمللی فراگیری بخش مهمی از هجمه فرهنگی دشمن علیه جمهوری اسلامی را خنثی کرده است. جمهوری اسلامی ایران توانسته در پی نمایش قدرت خود، افزون بر مسائل اعتقادی، سیاست پرستیژ یا همان نمایش قدرت را دنبال کند تا به وسیله این پرستیژ سیاست خصمانه دشمنان یعنی منزوی کردن خود را از بین ببرد.