شبهه: حلول جزء الهي در ائمه (علیهم السلام)

شبهه پنجم: حلول جزء الهي در ائمه _{(علیهم السلام)}

آقاي قفاري در شبهه‌اي ديگر مدعي است که شيعيان، بر اساس برخي رواياتشان، بر اين باورند که جزئي از نور الهي در علي _{(علیه السلام)} حلول کرده است. اين همان جزء الهي است که ائمه _{(علیهم السلام)} از طريق آن به قدرت مطلقه دست يافته و معجزاتي ارائه کرده‌اند. اگر کسي معجزات فراوان ائمه _{(علیهم السلام)} در منابع روايي شيعه را مطالعه کند، ملاحظه مي‌کند در اين روايات، ائمه _{(علیهم السلام)} در اموري مانند زنده کردن، ميراندن، آفريدن و رزق دادن به منزله رب العالمين در نظر گرفته شده‌اند![1] البته گاهي براي ابهام‌گويي و تلبيس - (مشتبه کردن واقعيت) اين امور را از جانب خدا دانسته‌اند.[2] وي سپس احاديثي^[3] نقل کرده مبني بر اينکه حضرت علي _{(علیه السلام)} مردگاني مانند مردگان مقبره جبانة[4] را زنده کرده، آن‌گاه مي‌گويد: «بي‌ترديد اين افراط و غلوّي است که بت‌پرستان درباره بت‌ها و معبودهايشان ادعا مي‌کنند؛ صرف تصور اين مطلب و ادعا، در فساد آن کافي است؛ زيرا مخالف نقل و عقل است؛ علاوه بر اينکه با حقيقت ائمه و اقراراتشان هم نقض مي‌شود».

وي سپس روايتي[5] نقل کرده که به زعمش مخالف و متناقض با روايات پيشين است و شيعيان اين‌گونه روايات را حمل بر تقيه کرده‌اند. وي همچنين مدعي است که حلول جزء الهي در ائمه در اثر تطور و گسترش به «وحدت وجود» رسيده و برخي مانند نراقي و فيض کاشاني آن را بالاترين درجه و غايت توحيد شمرده‌اند. افراط و غلو در صوفيه به مذهب شيعه اثنا عشري هم رسوخ پيدا کرده است؛ لذا ميان صوفيه غالي و شيعه گسترش‌يافته تشابهات و تلاقي‌هايي وجود دارد.[6]

نقد و بررسي

يکم: با اينکه آقاي قفاري در اين فصل از کتاب خود شبهه حلول خدا در ائمه _{(علیهم السلام)} را مطرح کرده، ولي هيچ يک از رواياتي که نقل کرده، ربطي به حلول جزء الهي ندارند. وي دو فقره از دو حديث را براي اثبات ادعاي خود نقل کرده است: «ثم مسحنا بيمينه فـأفضى نوره فينا»^[7] و «ولكن الله خلطنا بنفسه».[8] درباره فقره اول، گذشته از اينکه علامه مجلسي آن حديث را ضعيف دانسته،[9] اطلاق مسح به يمين کنايه از لطف و رحمت است و معناي «فأفضـى نوره فينا» اين است که خداوند نورش (کنايه از علم و کمالات و آثار عظمتش) را به ما عطا کرد.[10] در اين فقره هيچ دلالتي بر حلول جزء الهي در خداوند به چشم نمي‌خورد؛ مگر آنکه جمله را به صورت ظاهري معنا کنيم که مستلزم جسميت و محدوديت خداوند متعال است.

حديث دوم هم اولاً مجهول است؛[11] ثانياً فقره «ولكن الله خلطنا بنفسه» در تفسير آيه {وَ ماظَلَمُونا وَ لكِنْ كانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ}؛ «و[لى آنان] بر ما ستم نكردند، بلكه بر خويشتن ستم روا مى‏داشتند»[12] بيان شده و به اين صورت است:

قَالَ إِنَّ اللهَ أَعَزُّ وَ أَمْنَعُ مِنْ أَنْ يَظْلِمَ أَوْ يَنْسُبَ نَفْسَهُ إِلَى ظُلْمٍ وَ لَكِنَّ اللهَ خَلَطَنَا بِنَفْسِهِ فَجَعَلَ ظُلْمَنَا ظُلْمَهُ وَ وَلَايَتَنَا وَلَايَتَه... .[13]

خداوند عزيزتر و باشوکت‌تر از آن است که ظلم کند يا نسبت ظلم به خود دهد (يعني مظلوم باشد)؛ ولي خداوند انبيا و ائمه _{(علیهم السلام)} را به خودش آميخته و پيوسته است. پس ظلم به آنها را ظلم به خود و ولايت آنها را ولايت خود قرار داده است.

اين عبارت به روشني دلالت بر کرامت و شرافت و عظيم‌الشأن بودن ائمه _{(علیهم السلام)} دارد و ارتباطي با مسئله حلول ندارد. شگفت است از آقاي قفاري که اين عبارات را چگونه بر حلول جزء الهي در ائمه _{(علیهم السلام)} حمل کرده و سپس به شيعه تهمت شرک داده است! هر شخص منصفي که عبارات قبل و بعد را مطالعه کند، متوجه مي‌شود که اين احاديث ربطي به حلول ندارند!

در واقع ايشان منشأ ولايت تکويني ائمه _{(علیهم السلام)} را حلول جزء الهي دانسته است؛ ولي با توجه به توضيحاتي که درباره دو حديث فوق ذکر شد، اين ادعا و افترائي بي‌دليل است و بطلان آن اظهر من الشمس است. علاوه بر اينکه حلول جزء الهي به ادله عقلي واضح البطلان است.

اساساً در خداشناسي اسلامي، حلول يکي از صفات سلبي و جلالي خداوند است که به جهت تلازم با نقص و محدوديت و نيازمندي به غير، از خداوند سلب مي‌شود؛[14] زيرا در حلول، حالّ در بقايش به محلّ، متقوم و نيازمند است و نيازمندي و تقوّم به غير، مستلزم محدوديت و با وجوب وجود ناسازگار است. افزون بر اين، نفس حالّ و محلّ بودن دليل بر محدوديت است که با بساطت و لايتناهي بودن خدا متناقض است. بنابراين خداوند نمي‌تواند حالّ در چيزي باشد.[15] همچنين بر اساس عرفان اسلامي، عارفان مسلمان معتقد به وحدت شخصيه وجود بوده و نظريه حلول را جزء برداشت‌هاي نادرست از نظريه وحدت شخصيه وجود به شمار مي‌آورند. لذا آن را تخطئه کرده و باطل مي‌دانند.[16] علاوه بر اينکه جزء داشتن خداوند نيز مستلزم ترکيب و نيازمندي و در نتيجه متناهي و محدود بودن خداوند است. بنابراين معلوم مي‌شود که جناب قفاري نه مکتب شيعه را صحيح و دقيق درک و فهم کرده است و نه صوفيه و نه عرفان را.

درباره احياي اموات، قيد «من الله» و روايات دال بر عبوديت و بندگي ائمه اطهار _{(علیهم السلام)} پيش از اين مطالبي بيان شد که به جهت اجتناب از اطناب از ذکر مجدد آنها خودداري مي‌شود.

نتيجه‌گيري

با توجه به آيات و روايات روشن شد که ولايت تکويني ائمه اطهار _{(علیهم السلام)} امري مسلم و برحق بوده و با توحيد و ولايت خداوند هيچ منافاتي ندارد. در اين زمينه برخي از شبهات آقاي قفاري مطرح گرديد و به آنها پاسخ داده شد.

متأسفانه آقاي قفاري در نقد و بررسي‌هاي خود اخلاق نقد و انصاف را رعايت نکرده است. ايشان در نقد مکتب حقه شيعه، به هر راه و وسيله‌اي دست يازيده تا به هر قيمتي اين مکتب را در معرض نقد و شرک و تکفير قرار دهد! ازاين‌رو به روايات شاذ و غريب و ضعيف، فراوان استناد کرده و با تقطيع آنها محتواي آنها را به نفع خود و به ضرر تشيع معنا و تفسير کرده است. در غير اين موارد هم يا واقعاً معناي صحيح روايات را درک نکرده و بد تفسير کرده يا اينکه عمداً دست به چنين کاري زده است. به هر حال با اين‌گونه نقدها و به عبارت دقيق‌تر تهمت‌ها و افتراها و تکفيرها، نمي‌توان حقانيت و صحت مکتب حقه شيعه اماميه را زير سؤال برد؛ بلکه تنها عناد و دشمني وهابيت بيش از پيش روشن‌تر مي‌شود.

[1]. ر.ک: مجلسي، بحار الأنوار، ج42، ص17-56 و 311-339.

[2]. قفاري، اصول مذهب الشيعة الامامية، ج2، ص518.

[3]. از جمله اين روايت که سلمان نقل مي‌کند: «لو أقسم أبوالحسن على الله أن يحيي الاولين و الآخرين لاحياهم»؛ «اگر علي (علیه السلام) به خدا قسم بخورد که اولين و آخرين را زنده کند، مسلماً آنها را زنده مي‌کند»، (بحار الأنوار، ج41، ص201)

[4]. همان، ص194.

[5]. «... فوالله مانحن إلاعبيد ألذي خلقنا واصطفانا مانقدر على ضر و لانفع إن رحمنا فبرحمته و إن عذبنا فبذنوبنا، و الله مالنا على الله من حجة و لامعنا من الله براءة وإنا لميتون ومقبورون ومنشرون ومبعوثون وموقوفون ومسئولون...». (کشي، رجال الکشي، ص225و226)

[6]. قفاري، اصول مذهب الشيعة الامامية، ج2، ص519 و 520.

[7]. کليني، كافي، ج2، ص438.

[8]. همان، ص419.

[9]. مجلسي، مرآة العقول، ج5، ص186.

[10]. همان، ص189؛ مازندراني، شرح الكافي، ج7، ص139.

[11]. مجلسي، مرآة العقول، ج5، ص134.

[12]. بقره: 57.

[13]. مرآة العقول، ج2، ص122و ج5، ص152؛ مازندراني، شرح الكافي، ج7، ص117.

[14]. سبحاني، منشور عقايد اماميه، ص66.

[15]. قراملکي، خدا در تصور انسان، ص363.

[16]. ر.ک: اميني‌نژاد، حکمت عرفاني، ص269و270.