شبهه: انحصار آيه در همسران پيامبر (صلی الله علیه و آله) به قرينه وحدت سياق

شبهه دوم: انحصار آيه در همسران پيامبر (صلی الله علیه و آله) به قرينه وحدت سياق

آيه تطهير در بين آيات مربوط به زنان رسول خداست و وحدت سياق حکم می‌کند که راجع به زنان آن حضرت بوده باشد. اين آيه‌اي کامل نيست، بلکه بخشي از يک آيه است.[1]

پاسخ شبهه دوم

پاسخ اين شبهه بسيار روشن است؛ زيرا:

اولاً: وحدت سياق نمي‌‌تواند در مقابل نص عرض اندام کند. تمسّك به سياق در برابر نص، از مصاديق بارز اجتهاد در مقابل نص است و با وجود آن همه نصوص صريح قطعي که در منابع معتبر شيعه و اهل سنت در اختيار داريم و همه مفسران صاحب‌نام در ذيل آيه به آنها استناد کرده‌اند، که به بيش از هفتاد سند مي‌‌رسد،[2] همه بر اين قول اتفاق دارند که آيه در شأن پنج‌تن آل عبا نازل شده است. بنابراین ديگر جایی براي استناد به سياق باقی نخواهد ماند. سياق در نهايت، دلالت بر ظهور آيه تطهير در همسران پيامبر _{(صلی الله علیه و آله)} دارد و اين ظهور هرگز نمى‏تواند با روايات صحيحه و متواتره در نزول آيه در حق پنج‏تن از اهل بيت _{(علیهم السلام)} كه نص است مقابله كند.

ثانياً: بعضاً در كلام بليغ جمله‏اى معترضه واقع مى‏شود كه از جمله قبل و بعدِ آن تا حدودي بيگانه است. آيه تطهير نيز از اين قبيل است كه به جهاتى در بين آيات همسران پيامبر _{(صلی الله علیه و آله)} واقع شده است؛ همان‌گونه كه خداوند متعال مى‏فرمايد:

{إِنَّهُ مِنْ كَيْدِكُنَّ إِنَّ كَيْدَكُنَّ عَظِيمٌ يُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هَذَا وَاسْتَغْفِرِي لِذَنْبِكِ...}.

همانا مكر زنان بسيار بزرگ است... اى يوسف! از اين [پيشامد] روى بگردان و تو [اى زن‏] براى گناه خود آمرزش بخواه... .

در اين آيات: {يُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هذا} بين {إِنَّ كَيْدَكُنَّ عَظِيمٌ} و {واسْتَغْفِرِي لِذَنْبِكِِ إِنَّكِ كُنْتِ مِنَ الْخاطِئينَ}‏[3] فاصله شده است؛ درحالى‏كه ربطى به ماقبل و مابعد ندارد.

همچنين سخن خداي تبارک و تعالي ميان حکايت سخنان بلقيس که مي‌فرمايد: {إِنَّ الْمُلُوكَ إِذا دَخَلُوا قَرْيَةً أَفْسَدُوها وَ جَعَلُوا أَعِزَّةَ أَهْلِها أَذِلَّةً وَ كَذلِكَ يَفْعَلُونَ وَ إِنِّي مُرْسِلَةٌ إِلَيْهِمْ بِهَدِيَّةٍ فَناظِرَةٌ بِمَ يَرْجِعُ الْمُرْسَلُونَ}[4] جمله: {وَ كَذلِكَ يَفْعَلُونَ} سخن خداوند تبارک و تعالي بين کلام بلقيس است.

افزون بر اين، همان‌گونه که ملاحظه مي‌‌شود، آيات مربوط به همسران پيامبر _{(صلی الله علیه و آله)}، از آيه 28 آغاز مى‏شود و به آيه 34 ختم مى‏گردد. در اين آيات، همسران پيامبر _{(صلی الله علیه و آله)} را يك بار با تعبير «الأزواج» و دو بار با تعبير «نساء النبى» خطاب كرده كه هر دو صريح در همسران اويند. به چه دليل از اين تعبير عدول كرده و «اهل البيت» فرموده؟ عدول از آن سياق، قرينه است كه مخاطب به اهل بيت، غير از مخاطب با آن دو تعبير است.[5]

ثالثاً: در روايت صحيح مسلم از حديث ثقلين آمده كه چون از زيد بن ارقم درباره اهل بيت سؤال كردند كه آيا زنان پيامبر _{(صلی الله علیه و آله)} منظور است، وى پاسخ داد: «خير، به خدا سوگند زن مدتى از روزگار را با شوهر خود سپرى كرده و پس از آنكه او را طلاق داد نزد پدر و خويشان خود برمي‌گردد».^[6]

معلوم مى‌شود فهم عرفى آن زمان به‌گونه‏اى بوده كه همسر شخص را از اهل بيت او نمى‏دانستند. تأكيد همراه با سوگند اين صحابى هم در اين‏باره درخور تأمل است.

رابعاً: ابن کثير، از علماي اهل سنت، روايتي از امام حسن مجتبي _{(علیه السلام)} نقل کرده است که وي بر منبر، خطاب به مردم کوفه، فرمود: «وَنَحْنُ أَهْلُ الْبَيْتِ الَّذِي قَالَ اللهُ: {إِنَّمَا يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ}»؛ «ما آن اهل ‌بيتي هستيم که خدا درباره‌شان اين آيه را فرموده است». ابن کثير همچنين از امام سجاد (علیه السلام) نيز نقل مي‌کند که ايشان به مرد شامي فرمود: آيا آيه {إِنَّمَا يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا} را در سوره احزاب قرائت کرده‌اي؟ مرد شامي مي‌‌گويد: «شما آنها هستيد»؟ امام (علیه السلام) در جواب مي‌‌گويد: «بلي».^[7]

خامساً: اطلاق لفظ اهل البيت بر همسران مورد نزاع است. برخى معتقدند كه اهل بر همسر اطلاق نمى‏شود، زيرا اهل از آل است و «آلَ» در لغت به ‏معناى رَجَعَ آمده و آل شخص بر كسانى اطلاق مى‏شود كه حقيقتاً به آن شخص رجوع دارند و اين تنها شامل اقوام نسبى مى‏شود، نه سببى. ازاين‌‌رو از رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) نقل شده که به حضرت زهرا (علیها السلام) فرمود:

أول من يلحقني من أهلي أنت يا فاطمة وأول من يلحقني من أزواجي زينب وهي أطولكن كفًا.[8]

اولين كسى كه از اهلم به من ملحق مى‏شود، تويى اى فاطمه! و اولين كسى كه از همسرانم به من ملحق مى‏گردد، زينب است و او در بخشش و عطا برترین شماست.

در اينجا پيامبر _{(صلی الله علیه و آله)} بين اهل و همسران فاصله انداخته است و معلوم مى‏شود كه ازواج داخل در اهل بیت نيستند. از همين رو مى‏بينيم كه برخى همسران از قبيل ام ‏سلمه، عايشه و زينب، از پيامبر _{(صلی الله علیه و آله)} سؤال مى‏كنند كه آيا ما جزء اهل بيت هستيم يا خير؟[9] اين سؤال خود دليل بر اين است كه از حيث وضع لغوى، همسر داخل در لفظ اهل بيت يا اهل نيست.[10]

نتيجه‌‌گيري

از مجموع آنچه گفته شد، نتايج زير به دست مي‌آيد:

1. واژه «اهل» در لغت عرب به معناي انس گرفتن است و «بيت» هم به معناي محل سکونت و جاي بيتوته است. «اهل البيت» یعنی کسانی که در بیت سکنا گزیده‌اند: «وأَهْلُ الْبَيْتِ: سُكَّانه». بنابراین آيه مبارکه 33 سوره احزاب تنها پنج نفر را شامل مي‌گردد که عبارتند از: «رسول‌الله _{(صلی الله علیه و آله)}، امام علي، فاطمه زهرا، امام حسن و امام حسين _{(علیهم السلام)}».

2. هرچند در اينکه مقصود از اهل بيت در آيه چه کساني هستند ديدگاه‌‌هاي متفاوتي بر اساس نگرش خاص افراد مطرح گرديده است و هر کدام از ظن خود به تحليل و توجيه آيه برآمده است؛ ولي از يک نکته اساسي غافل مانده‌اند و آن اينکه رسول‌الله _{(صلی الله علیه و آله)} خود مسئله را مبهم نگذاشته و با بيان‌‌هاي مختلف در شرح و تبيين آيه اقدام نموده است و ده‌‌ها روايت در ذيل آيه، در تفاسير اهل سنت، موجود است که با زبان رسا و بدون تأويل و توجيه مي‌‌گويد: «آيه مخصوص پنج نفر است و همسران و اقوام ديگر از اين معناي اخص اهل بيت خارج هستند»؛ هرچند به يک معناي ديگر داخل در اهل بيت است که خارج از موضوع بحث ماست.

3. آنهايي که شبهه مي‌‌کنند که اهل بيت مخصوص همسران رسول‌الله است، متأثر از افرادي چون عکرمه هستند که فساد فکري و اخلاقي وي در تراجم اهل سنت به خوبي بيان شده است. وي به علت دشمني‌اي که با امام علي _{(علیه السلام)} داشت، تلاش مي‌‌کرد که فضائل اهل بيت را انکار کند. لذا سخنان کذب او هيچ‌گاه ميان دانشمندان اسلامي جا باز نکرد و تنها در ميان کتاب‌‌ها به عنوان نظر مطرح مي‌‌شود.

4. نظري که مي‌‌گويد همسران رسول‌الله _{(صلی الله علیه و آله)} و پنج‌تن آل عبا با هم شامل اهل بيت هستند نيز قابل اعتنا نیست؛ هرچند اين ديدگاه ميان اهل سنت طرفداراني دارد، ولي همان‌گونه که در بررسي مستندات که خود آنان نقل نموده‌اند، هيچ دليلي براي آن نمي‌‌توان یافت و تنها ادعاست.

4. دليمي، آيه تطهير و ارتباط آن با عصمت، ص3.

[2]. موسوي همداني، ترجمه تفسير الميزان، ج16، ص46.

[3]. يوسف: 38.

[4]. نمل: 34- 35.

[5]. سبحاني، سيماي عقايد شيعه، ص228.

[6]. و أيم اللهُ انّ المرأة تكون مع الرجل العصرَ من الدَّهر ثم يطلقَّها فترجع الى أبيها و قومها (مسلم بن حجاج، صحيح مسلم، ج4، ص1874)

[7]. اما قَرَأْتَ فِي الْأَحْزَابِ: {إِنَّمَا يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}؟ قَالَ: نَعَمْ، وَلَأنْتُمْ هُمْ؟ قَالَ: نَعَمْ (ابن کثير، تفسير القرآن العظيم، ج6، ص416).

[8]. متقي هندي، كنز العمال، ج12، ص1108.

[9]. سيوطي، الدر المنثور، ج6، ص603.

[10]. انعام: 124.