شبهه: سکوت امام علي (علیه السلام) در برابر خلفا

شبهه سوم: سکوت امام علي (علیه السلام) در برابر خلفا

چرا امام علي _{(علیه السلام)} در برابر خلافت خلفا سکوت کرد و دست به اقدام عملي نزد؟[1]

پاسخ شبهه سوم

پيش از اين در تبيين موضوع روشن شد که امامت ائمه _{(علیهم السلام)} دلايل و مستندات فراواني از قرآن و سنت دارد. رسول‌الله _{(صلی الله علیه و آله)} چندين بار در مناسبت‌‌هاي مختلف، به امامت امام علي _{(علیه السلام)}، با عبارت‌‌هاي گوناگون، براي مردم تصريح کرده است؛ از آغازين روزهاي بعثت تا آخرين حجي که با مسلمانان به جا آورد؛ گاهي در حضور جمعي از مسلمانان خطاب به اميرالمؤمنين _{(علیه السلام)} فرمود: «تو نسبت به من همان فضائلي را داري که هارون _{(علیه السلام)} نسبت به موسي _{(علیه السلام)} داشت، مگر اينکه بعد از من نبي نخواهد بود».[2] در غدير خم، در برابر بسياري از اصحاب خود رسماً امامت امام علي _{(علیه السلام)} را بيان کرد و براي او بيعت گرفتند.[3]

با تمام اين توصيه‌‌ها و سفارشات رسول گرامي اسلام _{(صلی الله علیه و آله)} درباره امام علي _{(علیه السلام)}، حق ايشان ناديده گرفته شد و ايشان را خانه‌نشين کردند و امام نيز به جهت حفظ مصالح اسلام و امت مسلمان صبر پيشه نمود؛ چراکه می‌دانست یادآوری این امر مهم تأثيری ندارد و حتی ممکن است باعث اختلاف در جامعه گردد. در عين حال مصالح کلي جامعه اسلامي را در نظر داشت و گاه به حق خود اشاره مي‌‌کرد و بر وضعيت پيش آمده اعتراض داشت.

از اين جهت بود که امام علي _{(علیه السلام)} تا شش ماه پس از رحلت پيامبر _{(صلی الله علیه و آله)}، به خليفه‌‌اي که در سقيفه تعيين شده بود، اعتراض مي‌کرد.[4] مسعودي مي‌‌نويسد:

در روز بيعت سقيفه، علي _{(علیه السلام)} به ابوبکر فرمود: «کار ما را تباه کردي و با ما مشورت نکردي و حق ما را رعايت ننمودي». ابوبکر گفت: «آري ولکن از بروز فتنه ترسيدم!»[5]

حتي بالاتر از اعتراض زبانی، به دنبال ياراني بودند که ايشان را براي احقاق حقشان ياري کنند. ولي متأسفانه وضعيت به گونه ديگري ورق خورده بود و مردم از ياري امام خودداري مي‌‌نمودند؛ چنان‌که خود حضرت فرمودند:

... فَنَظَرْتُ فَإِذَا لَيْسَ لِي مُعِينٌ إِلَّا اهل ‌بيتي فَضَنِنْتُ بِهِمْ عَنِ الْمَوْتِ. [6]

نگريستم و ديدم مرا ياري نيست و جز کسانم مددکاري نيست. دريغ آمدم که آنان دست به ياريم گشايند؛ مبادا که به کام مرگ درآيند... .

همچنین فرمود:

...فَنَظَرْتُ فَإِذَا لَيْسَ لِي رَافِدٌ وَ لَا ذَابٌّ وَ لَا مُسَاعِدٌ إِلَّا اهل ‌بيتي، فَضَنِنْتُ بِهِمْ عَنِ الْمُنْيَةِ... . [7]

پس نگريستم و ديدم نه مرا ياري است نه مدافعي و مددکاري؛ جز کسانم که دريغ آمدم به کام مرگشان برانم... .

در سخني ديگر نیز فرمود:

لو وجدت اربعين ذوي عزم منهم لناهضت القوم... .[8]

اگر چهل تن که داراي عزم استوار باشند، از ميان ايشان بيابم، با اين گروه به نبرد برمی‌خیزم.

از اين سخنان امام استفاده مي‌‌شود که انتقاد و اعتراض ايشان در برابر حاکميت از مرحله زباني گذشته بود و کار به جایي رسيده بود که اگر ياوراني درخور توجه داشت، قطعاً در برابر جريان سقيفه اقدام مي‌‌کرد؛ البته با در نظر گرفتن مصالح اسلام و جامعه اسلامي. چنانچه خود ايشان در اين باره مي‌‌فرمايد:

... فامسکت يدي حتى رأيت راجعة الناس قد رجعت عن الاسلام يدعون الى محق دين محمد (صلی الله علیه و آله) فخشيت ان لم انصـر الاسلام و اهله ان ارى فيه ثلما او هدما تکون المصيبة به علي اعظم من فوت ولايتکم... . [9]

... پس دست خود باز کشيدم تا آنکه ديدم گروهي در دين خود نماندند و از اسلام روي برگرداندند و مردم را به نابود ساختن دين محمد _{(صلی الله علیه و آله)} خواندند؛ پس ترسيدم که اگر اسلام و مسلمانان را ياري نکنم، رخنه‌اي در آن بينم يا ويراني، که مصيبت آن بر من سخت‌تر از محروم ماندن از خلافت است.

بنابراین سکوت ايشان براي حفظ اساس و بنيان اسلام بوده است و نبايد اين سکوت را علامت رضايت ايشان از حاکميت در جهان اسلام، بر اساس تصميمات سقيفه دانست و اين شبهه‌‌اي بي‌اساس را مطرح نمود که چرا امام علي و ائمه _{(علیهم السلام)} از امامت خويش دفاع نکردند.

در تاريخ آمده است که دشمنان از هر سو در تلاش بودند تا اساس اسلام را ويران نمايند، از گوشه و کنار کشور پهناور اسلامي گزارش مي‌‌آمد که برخي از قبايل تازه‌مسلمان سر به شورش برآورده و پرچم ارتداد را برافراشته‌اند و عملاً در برابر اسلام ايستاده‌اند. فتنه ديگر ظهور مدعيان نبوت همچون مسيلمه، سجاح و طليحه بود و افزون بر اينها خطر دو امپراتور روم و ايران بنيان اسلام و مسلمانان را تهديد مي‌‌نمود. اگر امام علي _{(علیه السلام)} همچنان به مخالفت خود ادامه مي‌داد، اساس دين ضربه مي‌‌خورد و براي ايشان هيچ چيز بالاتر از حفظ اصل اسلام نبود.

امام _{(علیه السلام)} هنگام تشريح اوضاع سياسي ـ اجتماعي زمان خود و تبيين سياست‏بازي سياسي‏كاران عصر خويش، اين‌گونه مي‌گويند:

آگاه باشيد! به خدا سوگند ابابكر جامه خلافت را بر تن كرد، درحالى‌كه مى‏دانست جايگاه من نسبت به حكومت اسلامى، چون محور آسياب است به آسياب كه دور آن حركت مى‏كند. او مى‏دانست كه سيل علوم از دامن كوهسار من جارى است و مرغان دورپرواز ‌انديشه‏ها به بلنداى ارزش من نتوانند پرواز كرد. پس من رداى خلافت رها كرده و دامن جمع نموده، از آن كناره‌گيرى كردم و در اين انديشه بودم كه آيا با دست تنها براى گرفتن حق خود بپا خيزم يا در اين محيط خفقان‏زا و تاريكى كه به وجود آوردند، صبر پيشه سازم؟ كه پيران را فرسوده، جوانان را پير، و مردان باايمان را تا قيامت و ملاقات پروردگار‌ اندوهگين نگه مى‏دارد! پس از ارزيابى درست، صبر و بردبارى را خردمندانه‏تر ديدم. پس صبر كردم درحالى‌كه گويا خار در چشم و استخوان در گلوى من مانده بود. و با ديدگان خود مى‏نگريستم كه ميراث مرا به غارت می‌برند.[10]

[1]. اسحاق دبيري، سؤالاتي که باعث هدايت جوانان شيعه شد، ص5.

[2]. مسلم بن حجاج، صحيح مسلم، ج4، ص1870.

[3]. مغازلي، مناقب أميرالمؤمنين علي بن أبي‌طالب (رضی الله عنه)، ص46.

[4]. بخاري، صحيح البخاري، ج5، ص139.

[5]. مسعودي، مروج الذّهب، ج2، ص301.

[6]. نهج البلاغة، خطبه 27.

[7]. همان، خطبه 217.

[8]. ابن ابي‌الحديد، شرح نهج البلاغة، ج2، ص48.

[9]. نهج البلاغة، نامه62.

[10]. نهج‌البلاغة، خطبه شقشقيه.