بقيع در بستر تاريخ

«بقيع غرقد» از جمله آثاري است که تاريخ را با باورهاي ديني، و ميراث گذشتگان را با هويت اسلامي پيوند داده است. مسلمانان در طول قرن‌ها همواره به اين مکان مقدس توجه ويژه داشته، به زيارتش شتافته و بر قبور بزرگان مدفون در آن، گنبد و بارگاه‌هايي شکوهمند ساخته‌اند. آنها کوشيده‌اند تا از اين مکان شريف که نمادِ علم، جهاد و فداکاري گذشتگان است، به شايستگي محافظت نمايند؛ چراکه قبور برخي امامان معصوم(ع)، صحابه بزرگوار، اوليا و شهداي عالي‌مقام در آن قرار دارد.[1]

کتاب «بقیع الغرقد»، نوشته آقای محمدامین پورامینی نخستین بار در سال 1386توسط نشر مشعر به زبان عربی منتشر شد. این کتاب نگاهی دقیق، گسترده و فراگير به «بقیع» دارد. به جهت اهمیت این کتاب، گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت مبادرت به ترجمه آن کرده و آن را با عنوان «بقیع در بستر تاریخ» منتشر کرده است.

این کتاب در دوازده فصل تنظیم شده است. نویسنده در فصل نخست با عنوان «دانستنی­های بقیع» پس از کاوشی در واژه بقیع به بررسی اماکنی که با نام بقیع مشهورند پرداخته است. از جمله این اماکن می­توان به این موارد اشاره کرد: بقیع الخیل یا بازار مدینه، بقیع زبیر، بقیع خبخبه، بقیع مصلی و بقیع خضمات. به اعتقاد مؤلف از مجموع اخبار و روايات استفاده مي‌شود که اطلاق کلمه بقيع، منحصر در بقيع غرقد نبوده است. بلکه استعمالات مختلف آن، ناظر به معناي لغوي آن مي‌باشد که شايع نيز بوده است. اما اسم بقيع براي قبرستان معروف مدينه، پس از دفن صحابه و شهدا و به‌ويژه امامان اهل بيت (ع)، عَلَم گرديد؛ به‌طوري‌که به دليل کثرت استعمال، بدون آوردن قرينه نيز، ذهن به همان مفهوم منصرف مي‌گردد.

در فصل دوم با عنوان «بوستان بقیع یا بقیع الغرقد»، مباحثی همچون موقعیت و مساحت بقیع، انتخاب بقیع برای خاکسپاری مردگان، نخستین مدفون در بقیع، فضیلت بقیع، استحباب زیارت بقیع، فاجعه تخریب بقیع و احکام فقهی درباره بقیع بررسی شده است.

فصل سوم کتاب به بحث «پیامبر خدا (ص) و بقیع» اختصاص دارد که در آن روایات و سخنانی که پیامبر اکرم (ص)، درباره بقیع و يا در بقيع ایراد کرده‌اند، جمع‌آوری شده است.

«عترت پیامبر (ص) و بقیع» عنوان فصل چهارم این کتاب است که در آن نیز به سخنان و روایات حضرت امیرمؤمنان (ع)، حضرت زهرا (س)، امام حسين (ع)، امام باقر (ع)، امام صادق (ع)، امام كاظم (ع) و امام رضا (ع) در اين باره پرداخته شده است.

«صحابه و بقیع» پنجمین فصل این کتاب است که در آن داستان­هایی از برخی از صحابه همچون سلمان فارسی، ابوبکر، عمربن خطاب، عبیدالله بن عمر، عثمان، ابوهریره و عبدالله بن جعفر در ارتباط با بقیع آورده است.

«مشاهیر مدفون در بقیع»، عنوان فصل ششم است که در آن به معرفی مهمترین افراد مدفون در قبرستان بقیع پرداخته است که عبارتند از ائمه بقیع (شامل امام حسن مجتبی (ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر (ع)، امام صادق (ع))، عباس عموی پیامبر (ص)، فاطمه بنت اسد، دختران رسول خدا(ص)، همسران پیامبر خدا (ص)، عمه های رسول خدا (ص) و برخی از چهره های معروف همچون عقیل بن ابوطالب، عبدالله بن جعفر، ام البنین، مالک بن انس، نافع و...

در فصل هفتم با عنوان «امامان بقیع (ع)» به طور ویژه مطالبی درباره هر یک از ائمه مدفون در بقعیع آمده است.

در فصل هشتم «فضیلت زیارت امامان بقیع (ع)» بررسی شده است. نوینسده در این قسمت پس از بیان آداب زیارت ائمه بقیع، کیفیت زیارت ایشان را آورده است.

عنوان فصل نهم «دیگر دفن شدگان در بقیع» است. در این فصل به معرفی یکصد و بیست و شش نفر از صحابه، تابعان، شهیدان، صالحان و دیگر مؤمنان و مردمی که در بقیع دفن شده اند، پرداخته است.

«اماکن موجود در بقیع»، عنوان فصل دهم است. مؤلف در توضیح این فصل نوشته: زمانی که کتاب­های تاریخی و روایی را مطالعه می­کنیم، به مکان­هایی واقع در محدوده بقیع اشاره شده است. در این فصل این موارد را آورده است. برخی از این اماکن عبارتند از: اسواف، حمام ابوقطیفه، خانه امام علی بن ابی­طالب (ع)، خانه ابن افلح، خانه ابوبکر، خانه جحشی­ها، حش کوکب و...

در فصل یازدهم این کتاب «وقایع بقیع» بررسی شده است. از جمله این وقایع می توان به نزول آیه قرآن در بقیع، روز بقیع، دریافت خبر کشته شدن کعب و ذلت یهود، ترک کردن خطبه نمازجمعه پیامبر (ص)، محل قتل حارث بن یزید، تصمیم به خاکسپاری پیامبر خدا (ص) در بقیع اشاره کرد.

«بقیع در شعر عربی»، آخرین فصل این کتاب است که برخی از اشعار شاعران قدیم عرب زبان درباره بقیع در آن آمده است.

در انتهای کتاب هم مجموعه­ای از 42 تصویر قدیمی و جدید از قبرستان بقیع که در منابع مختلف بوده، گردآوری و به صورت رنگی عرضه شده است.

كتاب «بقيع در بستر تاريخ» نوشته محمدامين پوراميني كه در گروه تاريخ و سيره پژوهشكده حج و زيارت تهيه شده است، در دي ماه 1394 در 352 صفحه و در قطع وزيري توسط نشر مشعر منتشر شده است.

[1] مقدمه مؤلف، ص 21.