سوده بنت زمعة بن قيس

نام کامل ايشان، سوده بنت زمعة بن قيس بن عبدشمس القرشيّه. نام مادرش، الشموس بنت قيس بن عمرو بن زيد بن لبيد بن خداش بن عامر بن غنم بن عدي بن النجار بود.

سوده پيش از ازدواج با پيامبر_{(صلی الله علیه و آله)}، همسر پسر عمويش، السکران بن عمرو بن عبدشمس بن ودّ بن نصر بن مالک بن عامر بن لؤي بود که آن دو، در مکه اسلام را پذيرفتند و در هجرت دوم به حبشه، رهسپار آن ديار شدند تا اسلاميت و ديانت خود را حفظ کنند. در اين ماجرا و طي سفر، همسرش کشته شد و او در حبشه بيوه گرديد. اما علاّمه عسکري در تحقيقات خود، مرگ سکران را در مراجعت از حبشه به مکه دانسته، و در اين باره چنين مي‌نويسد:

سوده ابتدا با پسر عموي خود، سکران ازدواج کرد و به همراهي ديگر مسلمانان ـ که براي دومين بار به حبشه مهاجرت مي‌کردندـ راهيِ آن ديار شد. سکران پس از مراجعت از حبشه، در مکه درگذشت و سوده را بي‌پناه و بي‌سرپرست گذاشت و پيامبر خدا_{(صلی الله علیه و آله)} پس از وفات خديجه، سوده را به عقد خود درآورد.[1]

ازدواج پيامبر_{(صلی الله علیه و آله)} با سوده

وقتي همسر سوده از دنيا رفت، خوله دختر حکيم بن اوقص سُلَمي، همسر عثمان ابن مظعون، نزد پيامبر_{(صلی الله علیه و آله)} آمد و گفت: اي پيامبر، مي‌بينم که غمي سنگين بر شما عارض شده و خديجه کبرا را از دست داده‌ايد! حضرت فرمودند: همين‌طور است که مي‌گويي، غم خديجه برايم غمي سنگين است. خوله افزود: اي فرستاده خدا! اجازه مي‌دهيد از سوده، دختر زمعه برايتان خواستگاري کنم؟ پيامبر_{(صلی الله علیه و آله)} که سوده را مي‌شناخت و از مرگ شوهرش آگاه بود، فرمودند: آري، منعي نيست. شما زنان به اين مسأله و ضرورت آن آشناتريد. پس از آنکه سوده از عده وفات همسرش خلاصي يافت، پيامبر_{(صلی الله علیه و آله)} خوله را نزد وي فرستاد و از او براي خود خواستگاري کرد. سوده در پاسخ گفت: در مورد ازدواجم، پيامبر_{(صلی الله علیه و آله)} صاحب اختيار است.

پيامبر_{(صلی الله علیه و آله)} به وي فرمودند: فردي از خاندانت در ماجراي ازدواجت با من ناظر و گواه و صاحب اختيار باشد. سوده، حاطب بن عمرو بن عبدشمس را تعيين کرد تا او سوده را به ازدواج پيامبر_{(صلی الله علیه و آله)} درآورد و اين ازدواج در سال دهم بعثت و بعد از وفات حضرت خديجه_{(علیها السلام)} روي داد. بنابراين، سوده بنت زمعه، نخستين زني است که پيامبر_{(صلی الله علیه و آله)} بعد از خديجه_{(علیها السلام)}، با وي ازدواج کردند.[2]

سوده مانند بيشتر همسران پيامبر_{(صلی الله علیه و آله)}، از آن حضرت صاحب فرزند نشد.[3]

اوصاف و ويژگي‌هاي سوده

در منابع و متون اسلاميِ ما، سوده بنت زمعه، به‌عنوان بانويي باکرامت و فضيلت، دائم الذکر، عالمه، عابده، با تقوا و پرهيزکار و اهل زهد و درايت بود.

به لحاظ جنبه‌‌هاي معنوي، در منابع اسلامي، از سوده بنت زمعه به‌عنوان زني روزه‌دار، شب زنده‌‌دار، عابده، زاهده و پرهيزگار ياد شده است. عايشه درباره او گفته است: «در روش و منش، مانند نداشت و زني را به اندازه سوده دوست نداشتم، جز اين­که در اخلاقش نوعي از تندي بود که زود برطرف مي‌شد».[4]

و نيز نقل شده که او از فواضل عصر خود به‌ شمار مي‌آمد.[5]

شخصيت روايي سوده

شخصيت‌‌هايي چون شيخ طوسي، ابن عبدالبرّ، ابونعيم، ابن اثير و ديگران، او را در شمار اصحاب و راويان پيامبر_{(صلی الله علیه و آله)} نام برده‌اند. او احاديثي از پيامبرخدا_{(صلی الله علیه و آله)} روايت کرده و افرادي چون ابن عباس، يحيي بن عبدالله بن عبدالرحمان بن اسد بن زراره، از او احاديثي را نقل کرده‌اند.

در صحيح مسلم و بخاري از او پنج حديث نقل شده که در اين دو کتاب موجودند.

وفات سوده و دفن در بقيع

سوده بنت زمعه، پس از رحلت پيامبر_{(صلی الله علیه و آله)} تا سال 54 ه‍ .ق در قيد حيات بود. و سرانجام در همين سال، در دوران سلطنت معاويه بدرود حيات گفت و در بقيع به خاک سپرده شد.

ابن عباس هنگام وفاتش سجده کرد! گفتند: چرا سجده کردي؟ گفت: از پيامبر خدا_{(صلی الله علیه و آله)} شنيدم که فرمودند: هرگاه نشانه‌اي از نشانه‌‌هاي الهي را ديدي، سجده کن، چه نشانه‌ و آيتي بالاتر از وفات سوده، همسر رسول الله_{(صلی الله علیه و آله)}؟! و اين، به دليل اهميتي بود که سوده در نظر ابن عباس داشت.

[1]. نقش عايشه در تاريخ اسلام، عسکري، سيد مرتضي، ج3ـ.1 مترجمين، سردارنيا و نجمي، تهران مرکز انتشاراتي خيبر، 1377، ص55.

[2]. الطبقات الکبري، ج4، ص285.

[3]. اسد الغابه، ج6، ص144.

[4]. الاستيعاب، ج4، ص1867.

[5]. همان، ص1868.