گفت‌وگو با آقای سعید سلیمی درباره فعالیت‌های بقیع‌پژوهی

بسم‌الله الرحمن الرحیم

آقای سعید سلیمی یکی از فعالان عرصه بقیع پژوهی است که اولین بار در همایش بقیع پژوهان او را که طلبه‌ای مخلص و پر دغدغه و خوش‌فکر بود ملاقات کردم و صحبت‌هایش را شنیدم، تعطیلی کتابخانه‌های عمومی به خاطر کرونا و دایر بودن کتابخانه کم‌نظیر ولی مهجور بعثه در ساختمان نمایندگی ولی‌فقیه در قم، پای سلیمی را به این ساختمان کشاند و زمینه مصاحبه را فراهم کرد، البته فراخوان دعوت از فعالین عرصه بقیع در سایت واحد بقیع پژوهی ماه‌ها است که فعال است ولی متأسفانه استقبال چندانی از آن نشده است (http://hzrc.ac.ir/baqi).

سلیمی که به‌صورت اتفاقی با مسئله تخریب بقاع بقیع آشنا شده و عشقش به اهل‌بیت باعث شده که سال باهدف زنده کردن یاد تخریب و حرم و بارگاه قدیم ائمه بقیع در این عرصه فعالیت و با گروه مردمی محترم بهشت بقیع همکاری کند، ما را میهمان خاطرات و طرح‌ها و ایده‌هایش کرد. هدف طرح این مصاحبه تلاشی برای آشنایی با فعالیت‌های خادمان اهل‌بیت در زمینهٔ مسئله بقیع و شناخت مسائل و پیشنهادها و ایده‌های آنان و درنهایت خدمتی به صاحب‌خانه بوده است.

تهیه و تنظیم: محمد سعید نجاتی

- خودتان را معرفی کنید و سابقه مطالعاتی خود را بفرمایید؟

بنده سعید سلیمی، اصالتاً اهل کرمانشاه هستم و طلبه هستم. تقریباً از 24 سالگی که حوزه آمدم 19 سال می‌شود.

- متولد چه سالی هستید؟

متولد 55 در قصر شیرین. در 26 سالگی به قم و اینجا ماندگار شدیم.

- از فعالیت‌هایتان راجع به بقیع از کی شروع شد و با چه انگیزه‌هایی بوده؟

اولین جرقه آشنایی با حادثه تخریب حرم‌های بقیع

مدتی برای یک طلافروش کار می‌کردم یک روز به‌صورت تصادفی زیر شیشه این طلافروش یک عکس خیلی کوچک شاید به‌اندازه 5 سانتی‌متر در 7 سانتی‌متر یک کاغذ پوسیده‌ای بود که عکسی که وسط آن بود عکس قبر حضرت ابوطالب بود با حضرت عبدالمطلب و زیر آن‌یک عبارت عربی نوشته بود که از آن زمان جمله «هدم قبورهم» در ذهنم مانده است.من از هدم، انهدام،و منفجر کردن فهمیدم نه نابود کردن. «قبورهم» هم که دیگر روشن بود.

پرسیدم این عکس کجاست؟ گفت این قبرستان بقیع است. گفتم یعنی چه؟ مگر قبرستان بقیع حرم داشته است؟ گفت بله این عکسش هست؛ و ایشان ‌یک قطعه از عکس قبرستان ابوطالب را به‌اشتباه به‌عنوان تصویر بقیع گذاشته بود و معرفی می‌کرد. از این اتفاقات خیلی افتاده است، اشتباهات در کتاب‌ها فراوان است.

من بعدها فهمیدم این اشتباه اول از طرف مرحوم حسین عماد زاده اتفاق افتاده است مؤلف معروف روی یکی از کتاب‌هایش که درباره اماکن مقدسه نوشته آنجا آن اشتباه صورت گرفته است از آن کپی کرده بودند. بعد خب مردم نمی‌دانستند عکس چاپ‌شده مربوط به کجاست. من از این اتفاق بسیار ناراحت شدم که چرا من باید از یک مظلومیت یک غربتی که برای اهل‌بیت اتفاق افتاده است بی‌خبرم و اصلاً خبر ندارم.

به نظر من ما باید برای همه مصائب اهل‌بیت شریک غم آنان باشیم و خودمان را سهیم بدانیم و لااقل در حد اشک ریختن سهمی داشته باشیم و بگوییم ما شریک مصائب شما هستیم و با درد شما درد کشیدیم.

من همان‌جا نذر کردم که اگر اصل این عکس را پیدا بکنم،آن را انتشار می‌دهم تا خدمتی به این عکس باشد.پس از آن به دنبال این عکس از علما و آقایانی سراغ گرفتیم تا اینکه در کتابخانه آیت‌الله نجومی در کرمانشاه تصویری پیداکرده که جهانگردی اروپایی از داخل کارگاه ساخت ضریح ائمه بقیع در اصفهان گرفته بوده است.

... اولین تصویری که از بقعه ائمه در بقیع پیدا کردم مربوط به پوستری بود که سالیان سال در مغازه‌ای در نزدیکی مسجد امام عسگری (ع) قرار داشت. همه پوسترها را خریدم درحالی‌که تصور می‌کردم این کاملاً دقیق است.

بعد‌ها برخورد کردیم به مجله بقیع در یکی از کتاب‌فروشی‌ها برخورد کردم که تصویری از حرم ائمه بقیع داشت و آن را از جلد مجله بردیم و عکس را بزرگ کرده و تکثیر کردم. مدتی بعد در مشهد رفتیم به دنبال این عکس به مدت سه سال تمام جستجو کردم.

تا اینکه در کتابخانه تاریخ اسلام و ایران که کتابخانه تخصصی تاریخ است چند عکس پیدا کردم و با آن‌ها نذر خود را ادا کردم ولی برای این غربت، غصه بسیاری داشتم و هر کاری می‌کردم دلم آرام نمی‌شد، هنوز هم این مصیبت را بسیار غمگین کننده می‌دانم.

در کتابخانه تخصصی تاریخ آنجا خب یک دریا کتاب‌های هنری هست کتاب‌های اروپایی هست خب سابقاً حرمین در دست ترکیه بوده است،کتاب‌های ترکیه‌ای بود کتاب‌هایی که مال اروپایی‌ها بود خیلی از جهانگردها رفته بودند آنجا عکس گرفته بودند عکس‌ها گنجینه‌ای آنجا بود لای تصاویر که از حرمین به‌اصطلاح مکه و مدینه در این‌ها از زوایای مختلف عکس‌هایی از جنة المعلاة بود هم از جنة البقیع بود و از احد بود اماکن دیگر بود.

ما مقداری موضوع را در پژوهش بسط دادیم چون طبق نظر خود بزرگان اهل سنت که قدیم این اماکن را دیدند،وهابیان حدود 300 عدد از اماکن مقدسه‌ را تخریب کرده‌اند.

من دنبال این بودم که اولاً اماکن مقدسه را و بعد آن اماکن مقدس که در تاریخ اسلام و تاریخ تشیع موضوعیت دارند را موضوع پژوهش قرار دهم ولی اماکنی که این اولویت‌ها را ندارد مثلاً کاروانسرایی است که عثمانی ساخته است و وهابیان به دلیل دشمنی با عثمانی‌ها،آن را با خاک یکسان کردند، برایم خیلی مهم نبوده است ؛یا مثلاً یک قلعه‌ای بوده و این را خراب کردند؛ دیوار دور شهر را خراب کردند، این‌ها را من دنبال نکردم.

در مورد موضوعاتی که انتخاب کردم، به دنبال تعیین کروکی دقیق این‌ها بودم که دقیقاً کجا بودند، و آن‌ها را از زوایای مختلف شناسایی کرده و عکس‌هایی که از آن‌ها باقیمانده بود استخراج می‌کردم.

در این مسیر از کتابخانه حج بسیار استفاده کردم. بعدازظهرها که همه می‌رفتند،من می‌آمدم و کتاب‌های موجود را ورق به ورق و صفحه به صفحه به دنبال کروکی‌های ای اماکن مقدس می‌گشتم.

انگیزه اصلی من آن‌ جمله‌ای بود که حضرت آقا فرموده بود که ((تمام این اماکن باید بازسازی بشوند)) من با خودم می‌گفتم اگر الآن به دنبال تعیین مشخصات مکان‌ها نباشیم، باید زمانی که وهابی‌ها از بین رفتند تازه ببینیم اماکن تخریب‌شده، چه بوده و کجا بوده است.

- آیا این تحقیقات مفصلی که می‌کردید خروجی هم داشت ؟

ما در میان موارد اولویت‌دار روی موضوع خاص بقیع تمرکز کردیم؛ منظورم ا، خانه حضرت خدیجه و... آن‌هایی که یک ویژگی خاصی و قداست فوق‌العاده‌ای دارد این‌ها برایم خیلی مهم‌تر بود.

برای این کار اول از ماکت‌هایی که در عربستان از مکه قدیم و از مدینه قدیم ساخته بودند و همچنین تصاویر و اطلاعاتی از آن زمان منتشر می‌کردند استفاده‌ها کردیم و کروکی‌ها و نقشه‌هایی که وجود داشت را جمع‌آوری کردیم. بعضی از این مدارک و اسناد در کتبی یافت شد که اصلاً تصور نمی‌شد که ارتباطی به بقیع داشته باشد، نمونه‌اش کتب جهانگردانی است که باوجوداینکه برخی عکاس‌ نبودند یا صنعت عکاسی در اختیار نداشتند ولی با نقاشی‌های دقیق کار عکاسی را می‌کردند و برخی از این تصاویر آن‌چنان حرفه‌ای و استادانه خلق‌شده که مایه حیرت انسان می‌شود و انسان تردید می‌کند که آیا این نقاشی است یا عکس است ؟

نقشه‌ها و عکس‌هایی که در این آثار از زوایای مختلف اماکن بود جمع‌آوری کردیم.

- یعنی به جمع‌آوری نقشه هم پرداختید؟

بله چون برای بازتولید و جانمایی برای بازسازی، نیازمند نقشه‌ها و کروکی‌ها، بودیم تا اماکن تاریخی به‌صورت مستند و در جای اصلی خود بازسازی شود همه موارد را جمع‌آوری و در پوشه‌های مختلفی دسته‌بندی می‌کردیم. یکی از طرح‌هایی که با جمع شدن این موارد دنبال کرده‌ایم تولید آلبومی به نام (درد و دل با اهل‌دل) است که تصاویر این اماکن را در کنار حدیثی از منابع اهل سنت یا آیات قرآن در تائید شفاعت و تبرک و توسل و زیارت و اشک و عزا بیاوریم و منتشر کنیم.

- کار این آلبوم به کجا کشید؟

این آلبوم به‌صورت نیمه‌تمام ماند چون دوستان ما به هزینه‌های گزاف چاپ و نشر و تردید در اینکه آیا مشتری برای آن پیدا می‌شود یا نه، به ما پیشنهاد دادند که این آلبوم را در فضای مجازی منتشر کنیم چون درصد خطر اقتصادی چاپ و انتشار آلبوم فیزیکی بالا است. این دوستان با توجه به اقبال جامعه به فضای مجازی و تلفن همراه‌های هوشمند این پیشنهاد را ارائه کردند و بعد من دیدم که درست دارند می‌گویند.

- در پیشنهاد‌هایتان در هم‌اندیشی بقیع پژوهی، پیشنهاد تولید این آلبوم هم بود یعنی هنوز کاملاً از تولید آن منصرف نشده‌اید؟ یعنی در آخر نظر دوستان را پذیرفتید یا نه؟ چون بنده با این نگاه مخالفم، به نظر من آلبوم در این موارد جایگاه خودش را دارد یعنی یک سند مکتوبِ منتشرشده رسمی، باید چاپ و منتشر شود البته در کنار آن کار در فضای مجازی و کار تبلیغاتی برای یادآوری ذهنی برای عموم مخاطبین هم جای خودش را دارد. آلبوم اماکن تخریب‌شده باید باشد که به‌ عنوان سند باید باشد تا برای همگان در محافل علمی قابل‌عرضه باشد، فضای مجازی هم جای خودش را دارد ؟

آن آلبومی که آن زمان دنبالش بودم شامل تمام کروکی‌ها و نقشه‌های اماکن مقدسه حرمین می‌شد و خیلی گسترده و در حد یک دایره المعارف می‌شود که خودش یک مدینه شناسی و مکه شناسی خیلی مفصل بود اما اکنون کار کوچک‌تری را با حدود 80 قطعه عکس خاص بقیع است نه کل اماکن شروع کرده‌ایم که روی آن کار هستم ولی با قضیه کرونا تعطیل کردیم.

- پس آن آلبوم (درد و دل با اهل‌دل) مجموعه‌ای جامع و مربوط به همه اماکن حرمین است؟

بله یک دایره المعارف مفصلی بود برای این‌که هر زمان خواستند آن اماکن را بسازند یک جلد از این بگذارند زیر بغلشان بروند دقیقاً محل را خط بکشند و شروع کنند بر اساس تاریخچه‌اش آنجا را بسازند.

- از اسناد یا فیش‌های آن پروژه اصلی چیزی موجود هست یا نه؟

بله این اسناد و تصاویر موجود است من برای جمع‌آوری آن‌ها با یک نفر عکاس به کتابخانه حج می‌آمدم و او از تصاویر و نقشه‌های کتاب‌ها عکس می‌گرفت. چون آن زمان موبایل‌ها عکس باکیفیت نمی‌گرفت، بعد در کتابخانه آقای جعفریان به ما اجازه عکاسی ندادند، یک اسکنر با خودمان بردیم و با کمک یکی از دوستان از کتاب‌های آنجا نیز تصاویر را جمع کردیم.

- این فیش‌ها در چه حد است؟ و چه سرنوشتی پیداکرده؟

این تصاویر در تعداد زیادی سی دی از آن زمان جمع‌آوری‌شده‌اند. یک‌ بخشی از آن دسته‌بندی‌شده و یک ‌بخشی دسته‌بندی نشده است، چون به ‌مرور سال‌ها و با توسعه اینترنت، از این‌طرف و آن‌طرف دارد به تصاویر اضافه می‌شود.

انتشار تصاویر بقیع

در همین راستا به چاپ و انتشار تصاویر بقیع پیش از تخریب نیز پرداختیم ما یک قطعه عکس برای آقای موجانی فرستادیم که ایشان اولین بار در قم چاپ کردند در انتشارات مجمع جهانی اهل‌بیت چاپ کردند که با راهنمای مراقد ائمه بقیع چاپ‌شده است. البته ظاهراً نقاشی است عکس نیست.

این این‌ها را خودم نقاشی کردم خودم، شما اصلش را دیده‌اید. اصلش این‌گونه زیبا و باکیفیت نیست این‌ها را نوک مداد کشیدم.

- با نوک مداد کشیدید بعد رنگ کردید؟

بله با کامپیوتر رنگی کردیم.

شروع ماکت‌سازی

ما پس از جمع‌آوری این اطلاع برای این‌که کارمان یک خروجی باشد به فکر ساختن ماکت حرم ائمه بقیع و بیت الاحزان افتادیم ولی وقتی برای ساخت ماکت مراجعه کردیم دیدیم بسیاری از ماکت‌سازان دلسوز نیستند و این کار را خیلی سرسری می‌گیرند و به دنبال سود و منافع مادی آن هستند.

ماکت اول

وقتی از ماکت‌سازها مأیوس شدم با خود گفتم خودم باید ماکت این را در خانه، بسازم. چون نجاری کارکرده بودم تو خانه کاغذ و خط کش آوردم و میلی‌متری و باظرافت بر اساس همین تصویر بالا نقشه‌اش را برای ساختن ماکت پیاده کردم.این هم همان پوستری است که عرضم به حضور شما زیر آن مشخص است.

این را ساختم آوردم قم در هیئت‌های مختلفی که می‌رفتم با موتورسیکلت می‌بردم و کنار منبر می‌گذاشتم تا مردم و بچه هیئتی‌ها ببیند.

دیگر تمام عشقم شده بود این ماکت. چون سبک و جمع‌وجور بود آن ترک موتور می‌بستم و با آن این‌طرف و آن‌طرف می‌رفتم. تا این‌که بچه‌های راهیان نور آمدند و پیشنهاد دادند که ماکت را برای یادمان راهیان نور در جنوب ببرند تا افراد بیشتری آن را ببینند، من هم به‌رسم امانت، ماکت را به آن‌ها دادم ولی متأسفانه ماکت دیگر بازنگشت و خبرندارم که به چه سرنوشتی دچار شد.

ماکت دوم

این مسئله از این بابت بود که پس از مدتی دیدم در مجالس و هیئت‌ها جمعیت نسبت به این ماکت بی‌توجه‌اند و گویا به دلیل کوچک بودن اصلاً دیده نمی‌شود برای همین تصمیم گرفتم ماکت بزرگ‌تری با چوب در کارگاه نجاری برادرم بسازم.

- جنس این ماکت با چوب بود درست است؟

بله چون من با غیر چوب، ماکت‌سازی بلد نیستم این بار ماکت دوم را که به‌اندازه بار یک وانت نیسان بود ساختم و بیت الاحزان نیز اندازه نصف بشکه بود. ساخت آن شش ماه طول کشید وقتی برخی از ماکت‌سازان آن را دیدند می‌گفتند برای ساخت این ماکت حداقل پنج میلیون تومان می‌گیرم.

وقتی می‌فهمیدند که همه را با چوب ساخته‌ایم تعجب می‌کردند و می‌گفتند سازنده چه اصراری داشته است که همه را با چوب بسازد؟ دلیلش چه بوده است؟ گفتم چون غیر از چوب هیچی بلد نبوده است. این مسئله درست بود زیرا من با چیزهای دیگر ماکت‌سازی کارنکرده بودم اصلاً شاگرد برادرم بعدها به من گفت: روز اول که نقشه را اینجا آوردی، گفتم این آدم دیوانه است، چون با خودم گفتم چگونه می‌خواهد چوب را خم کند و با آن گنبد را دربیاورد؟ این اصلاً شدنی نیست.

- برای درآوردن این خم گنبد و انحنای آن چه کردید ؟ سه لایه‌ای هست؟

شبیه کاری که برای قفسه چوبی پرنده‌ها می‌کنند تعدادی چوب را به‌صورت منحنی بریدیم و از بالا روی صفحه گرد ‌گذاشتیم. از پایین هم‌روی یک صفحه گرد کوچک، منگنه می‌زدیم بعد که قفسه درست شد فاصله بین این‌ها را همه با چوب‌های کوچک پر کردیم.

بله پس گره کاری و معرق‌کاری همه‌اش باهم است. بعد با سمباده و با ماشین پوست تمام سطح این را پوست زدیم بتونه کردیم و دوباره پوسته زدیم و بعد رنگ کردیم.

- ساخت این ماکت‌ها هرکدام، چقدر طول کشید ؟

ماکت شماره یک قبلی 4 روز کار برد و این ماکت دوم 20 روز.

ماکت دوم را که ساختم، روی پایه‌ای چرخ‌دار نصب کردم که به شکل کشتی بود و می‌خواستیم که دور کشتی را با نرده‌های شبیه بقیع درست کنم اما با برخی از مشکلات برخورد کردیم.

من ماکت جدید را با خودم این‌طرف و آن‌طرف به مناسبت‌های مختلف می‌بردم، هر ماه هم در یک مسجد بود دیگر در این قضیه معروف شده بودیم.

مثلاً به یاد دارم به مناسبت اینکه روز عاشورا سالروز تخریب اول بقیع است، ماکت را در روز عاشورا آورده بودم بیرون و در جا‌های مختلف مانند خیابان چهار مردان و در جلوی ضریح مرحوم ابن قولویه قمی گذاشته بودم و مردم و دسته‌های عزا که می‌آمدند و برایشان سؤال می‌شد که این ماکت کدام حرم است و چه مناسبتی دارد و این‌گونه توضیح می‌دادم.

- درباره تاریخ تخریب حرم بقیع توضیح می‌دادید و هم‌زمان هم جابه‌جا می‌کردید؟

بله همه‌ کارها با خودم بود. برای جابجایی‌اش گاهی از دیگران کمک می‌خواستم که آقا بیا این را هل بده و کار به جایی می‌رسید که گاهی خیابان با این ماکت بسته می‌شد و بعضی از مسئولان یا نیروهای امنیتی تذکر می‌دادند.

بازخوردها نسبت به این ماکت خیلی خوب بود. بسیاری می‌آمدند می‌گفتند فلانی ماکت اولی را که آوردی ناجور به چشم می‌آمد و آن را جدی نمی‌گرفتیم اما الآن که این ماکت بزرگ‌تر را ساختی و آوردی متوجه شدیم که قضیه و حرم ائمه بقیع چیز مهمی بوده است. و می‌گفتند کاش از اول در همین اندازه می‌ساختی.

- هزینه ساخت این ماکت‌ها از کجا تأمین می‌شد؟ آیا هیچ نهادی از این کار حمایت نکرد یا شما برای جلب حمایت نرفتید؟

هزینه‌هایش همه شخصی بود، همان‌طور که در جلسه هم‌اندیشی گفتم، برای تأمین هزینه نماز و روزه استیجاری قبول می‌کردم. بدهی‌های زیادی بابت ساخت این به گردنم آمده بود، پول رنگ، پول چرخ‌ها، پول صفحه آهن، جوشکاری، هزینه چوب، حتی با جوشکار برای نرده‌های دور سکوی متحرک صحبت کرده بودم ولی بعداً به دلیل مشکلات مالی کنسل کردم.

برای تأمین هزینه به برخی از نهادها مانند دفتر مراجع مراجعه کردم؛ حتی آن زمان من یک‌بار با مسئولان بعثه صحبت کردم؛ با دوست‌های دیگر صحبت کردم ولی متأسفانه هیچ کجا توجه نکردند.

البته بعد از اینکه ساخت ماکت تمام شد و آن را به معرض نمایش درآوردیم، بسیاری از افراد استقبال کردند و برخوردها و بازتابش خیلی جالب و امیدبخش بود؛ مثلاً آقایی از مقامات وقت حرم حضرت معصومه سلام‌الله علیها چندبار پیشنهاد خرید ماکت را برای موزه حضرت معصومه سلام‌الله علیها با پرداخت یک و نیم - دو میلیون تومان داد، ولی از آنجا که اعتقاد داشتم که بازدید از این ماکت در موزه کم خواهد بود، این پیشنهاد را نپذیرفتم و گفتم من می‌خواهم از هر هزار نفر نهصد و نودونه نفر این ماکت را به‌صورت رایگان ببیند، نه این‌که پول بدهند و تعداد کمی ببینند. البته در صندوقی که روز شهادت حضرت زهرا (س) کنار ماکت گذاشته بودیم، خیرین آن زمان به‌ اندازه پانصد هزار تومان کمک کردند که بخشی از هزینه‌ها را پوشش داد.

- سرنوشت ماکت دوم چه شد؟ و به کجا انجامید؟

این ماکت را در بعضی از مساجد برای نگهداری و نمایش می‌گذاشتم، به‌مرورزمان در این نگهداری‌ها و نقل و انتقالات و بی‌توجهی برخی از افراد، مراعات نگهداری آن نمی‌شد و مثلاً جایی قرار می‌گرفت که آب کولر و موارد دیگر روی آن می‌ریخت و باعث شده بود که بعضی از قسمت‌هایش آسیب ببیند. از سوی دیگر جابجایی و حمل‌ونقل آن نیز دشوار بود و لازم بود برای این کار خاور یا نیسان کرایه کنیم و هزینه‌هایش بالا بود، تا اینکه با توجه به بدهی‌هایش و هزینه زیاد آن به این نتیجه رسیدم که این روند را نمی‌توانم ادامه دهم و حس می‌کردم که از کار و زندگی افتاده‌ام، تا اینکه در سال 87 مسافرتی فوری برایم پیش آمد نگران و در جستجویی جایی برای نگهداری از ماکت بودم که آقایی آمد و پیشنهاد داد که ماکت را به کربلا ببرد و در جایی قرار دهد که همه می‌بینند، و بازدید از آن با جمعیت میلیونی زوار حسینی که از سراسر دنیا می‌آیند، انجام شود. من نیز از این پیشنهاد بسیار استقبال کردم و با گرفتن حدود یک‌میلیون که به‌تدریج برای ادا کردن بدهکاری‌های مربوط به ساخت ماکت، به من داد ماکت را در اختیارش گذاشتم.

این آقا ماکت را از ما تحویل گرفت و برای ارسال به کربلا به ‌صورت امانت ماکت را در حسینیه‌ای گذاشتیم و سریع خودم به سفر رفتم. پس از بازگشتن، یکی از دوستان(آقای ابراهیمی) پس از مدتی مراجعه کرد و تقاضای دیدن ماکت را داشت، رفتم به آن آقایی که ماکت را تحویل گرفته بود، مراجعه کردم و وقتی فهمید‌م که هنوز ماکت را کربلا نبرده، تقاضای دیدن ماکت را کردم ایشان گفت ماکت الآن در یکی از حسینیه‌های خانگی زنانه است و به آقایان به ‌هیچ‌ عنوان اجازه ورود نمی‌دهند ما حتی گفتیم که چون تا به‌ حال از ماکت فیلم‌برداری نشده لااقل خودش برود داخل و فیلم‌برداری کند و به ما وعده داد ولی مدتی بعد ماکت را در دکور صحنه برنامه یکی از شبکه‌های غیررسمی مرتبط با موضوع بقیع دیدم که هم روحمان ‌هم از آن خبر نداشت، به آن آقا اعتراض کردیم که قرار ما چیز دیگری بود و شما به ما گفتی که ماکت را کربلا می‌برم، چطور ماکت از این برنامه ماهواره‌ای سر درآورد؟

این آقا در توجیه کارش گفت من وعده دادم که ماکت را کربلا ببرم اما زمانش را مشخص نکردم هر زمانی که ببرم من از نظر شرعی به وعده عمل کرده‌ام. ولی ما این توجیه را نپذیرفتیم و ماکت در آن شبکه ماند تا اینکه آن شبکه تعطیل شد و در نهایت ما نفهمیدیم چی بر سر ماکت ما آمد، فقط همین اندازه می‌دانیم یک گرافیستی رفته بود از روی ماکت یک طرح گرافیکی طراحی کرده بود و منتشر کرده بود طرحی که به‌احتمال‌قوی در اینترنت دیده‌اید.

- پیگیر پس گرفتن ماکت نشدید؟

نه دیگر. اصلاً این امکان برایمان فراهم نشد. ماکت از بین رفت. این طراحی را از روی آن ماکت ما ساخته‌اند.

- از کجا می‌دانید از روی آن ماکت هست؟

دقیقاً تمام جزئیاتش از روی آن کپی شده

- شاید هم یکی عکس حرم ائمه بقیع را دیده باشد و از روی آن، این طراحی را انجام داده ؟

نه چون ماکت ما نشانه‌هایی دارد، این نشانه‌ها با عکس اختلاف دارد و این هم نشانه‌هایی که من به ‌اشتباه در ماکت گذاشتم و در تصویر واقعی نیست در این طراحی آمده است.

از سوی دیگر ما این تصویر طراحی را نزد یکی از دوستانمان که ماکت ساز است دیدم و از او پرسیدیم که از کجا آوردی و او گفت مسئولان همان شبکه به او هدیه داده اند.

- یعنی از ماکت شما یک تصویر سه‌بعدی طراحی کردند ؟

بله منتها جزئیاتی در این طراحی وجود دارد که از نظر محاسباتی درفضای کنار مسجد پیامبر اکرم (ص) درست نیست و بقیع در آن فاصله و نسبت با حرم نبوی نیست.

ماکت جدید

- دیگر دنبال ماکت‌سازی نرفتید؟

الآن درگیر ساخت ماکت حرم ائمه بقیع و بیت الاحزان هستیم. من پس از سال 87، مدتی از این موضوع فاصله گرفته بودم و به فکر ساختن کل مدینه افتاده بودم زیرا فکر می‌کردم برای نمایش دقیق بقیع باید بقیع را در کنار سایر اجزای مدینه در ماکت بیاوریم به ‌صورتیکه اماکن دیگر هم در کنارش دیده بشود.

یعنی اماکنی که از مدینه و مکه بود را تخریب کردند را با ساخت ماکت کل مدینه جانمایی کنیم که اینکار یک ماکتکار خیلی قدر و توانمند می خواست و فراغتی برای تحقیق و پیاده سازی نتیجه مطالعات در ماکت. پس از مدتی دوباره آقای ابراهیمی به ما زنگ زد و ما را تشویق کرد که دوباره به فکر ماکت باشیم در این زمان، چند سالی بود که من از ماکت سازی فاصله گرفته بودم و در حد نقاشی و کار‌های این‌گونه و منبر رفتن در ایام تخریب بقیع و نذری دادن و برگزاری جلسات در مساجد مختلف فعال بودم ولی بعد از اینکه آقای ابراهیمی این حرف را زد، دوباره به سراغ نقشه‌ها و فیش ها و پرونده های مرتبط با بقیع را بازخوانی کردیم و تصمیم گرفتیم که ماکتی برای برشی از مدینه بسازیم که شامل مسجد النبی، کوچه بنی‌هاشم، کل بقیع قدیم (یعنی از حرم حضرت اسماعیل و خانه امام سجاد و باغ و بیت الاحزان امام سجاد (ع) خانه امام صادق (ع) یک سری چیز‌ها حالا دارالکبری تا دارالصغری عثمان و خانه ابوبکر در آنجا نمایش داده شود) و به اندازه ای باشد که بشود یک راهنما مقداری درباره هر کدام از اماکن بقیع توضیح بدهد. در همین اثنا باخبر شدیم که شخصی به نام آقای شدّه برای بعثه حج ماکت شهر مدینه را ساخته است و با پیگیری و دشواری هماهنگ کردیم و این ماکت را دیدیم. علیرغم زحمت های زیادی که آقای شدّه کشیده بودند این ماکت دچار اشکالات و نقص هایی بود که بعداً درباره اش صحبت می کنم و به دلیل این اشکالات ما را از ساخت یک ماکت جدید بی نیاز نمی کرد.

- برگردیم به ماکتی در دست‌ ساخت دارید، یعنی سومین ماکت، درباره پلن داخلی حرم ائمه در این ماکت نیز توضیح بدهید.

ما عکس‌های زیادی از حرم ائمه بقیع جمع کرده ایم البته الآن آگاهی ها، درباره بقیع بیشتر شده ولی متاسفانه درباره شکل ظاهری و معماری داخل حرم هنوز اطلاعات و داده ها کم است و تنها علاقمندانی که مدت ها است در این موضوع کار می‌کنند، توانسته اند به اطلاعات جدیدتری دست پیدا کنند. مثلاً من از آقای احمد ابراهیمی درباره شکل ظاهری ضریح ائمه بقیع پرسیدم که چه اطلاعاتی دارند؟ با اینکه ایشان از افراد کارکشته و محقق در موضوع بقیع است و او را به کسانی که اطلاعاتی درباره بقیع می خواستند معرفی می‌کنم ولی حتی ایشان؛ جهت ضریح را نمی‌دانست که ضریح از شرق به غرب است و از شمال به جنوب نیست یا نمی‌دانست که این ضریح دو تا در داشته است و اصرار داشت که حرم ائمه یک در داشته است که من نظرش را با این استدلال عوض کردم که اولاً گزارش های تاریخی وجود دو در را تایید کرده است و احتمالا دلیل دو در داشتن این بوده که می‌خواستند بین قبور ائمه و قبرعباس دیواری بکشند تا نذورات هرکدام از مراقد مشخص و مجزا بشود. شاید هم به ضرورت زیبایی شناسی یا معماری بوده است. مطلب بعدی درباره اندازه و طول ضریح ائمه بود، ایشان باور داشت که ضریح دو لنگه است ولی من اصرار داشتم که تعداد لنگه های ضریح باید بیشتر باشد، در تصویری از یک طرف ضریح که در اصفهان گرفته شده، ضریح سه لنگه دارد ولی مشخص نیست که این تصویر مربوط به کدام سمت و کجای این ضریح هست. آیا مربوط به پائین پای ائمه هست یا پشت سر هست؟ یا مربوط به جلوی رو هست؟ یا بالاسر؟

ما می دانیم که بنا بر ادب حفظ حرمت امام مدفون در ضریح رسم بوده که قسمت پایین پای امام، در ورودی قبر بوده است، الآن در ضریح‌هایی که هست مثلاً ضریح امام حسین، در پایین پای آن حضرت تعبیه شده است.

- این از باب ادب و احترام است که زائران از بالاسر وارد نشوند.

بله به خاطر این‌که تمام آن مکان قسمت بالاسرش احترام خاصی دارد و قسمت پایین آدابی دارد. خب پس در طرف بالا سر در نمی‌گذارند و در باید از پایین پا باشد. به آقای ابراهیمی گفتم امکان ندارد دو لنگه گفت به خاطر این‌که لنگه های باقیمانده از حرم ائمه که دور قبرستان احد استفاده شده هشت لنگه است، دو لنگه در یک ضلع و دو لنگه در ضلع دیگر و سه لنگ در یک ضلع و... دیدیم قطعاً پنج ‌تا است این‌ طرف و آن‌ طرف پنج‌تا است شواهدش هم مفصل است به طوریکه دو تا قبر پشت سر هم هست وسط آن‌ هم هفتاد سانتی‌متر فاصله هست بالاسر هم نیم متر آن‌ طرف هم نیم متر است طبق گزارش‌ها، به صندوق فاصله داشته است بعد این ضریح‌ها هم قطعاتش هم ابعادش مشخص است، بر اساس عکس و فیلم‌های موجود از آن، عرض همه نود سانتی‌متر بوده است و طبق محاسبات و گزارش‌ها تعداد لنگه ها این پنج‌تا بوده است.

- این ضریح را از چه جنسی می سازید؟

از جنس فولاد

- آیا کار را عملیاتی کرده و به کسی سپردید؟

بله آقای صفارنیا این ماکت را ساخته و در حال تکمیل است. امروز صبح با او درباره رنگ‌هایش صحبت کردم

- خب این پلن داخلی را چگونه در این ماکت جانمایی کرده اید؟

با توجه به اینکه قبرها تغییری نداشته است و در همان جای قبلی شان قرار دارد با کمک نقشه های ماهواره ای و با توجه به گزارشاتی که در سفرنامه‌ها هست، مثلاً اینکه گزارش شده دور تا دور قبر از هر جهت به‌اندازه نیم متر فاصله دارد و با توجه به اندازه دیواره پایین حرم که قسمتی از آن هنوز باقیمانده، ابعاد تقریبی ضریح را داریم، درون این ضریح باید نیم متر از هر طرف فضا تصور کنیم تا بتوان یک صندوق را تصور کرد که بر چهار قبر کنار هم درون این صندوق دفن شده باشند همینطور محاسبه کتیبه اسماء الحسنی که گزارش شده دور این ضریح حک کرده بودند، این‌ها همه کمک می‌کند تا ابعاد تقریبی ضریح را بتوان محاسبه کرد.

- دیدم شما قبر فاطمه بنت اسد را داخل بقعه عباسی در کنار بقعه ائمه بقیع تعبیه کردید؟

براساس تحقیقات قطعاً قبر فاطمه بنت اسد در همین قسمت است حتی روایاتی هست که می گوید پیامبر اکرم(ص) فاطمه بنت اسد (س) را در خانه امام علی (ع) دفن کرد.

- طبق محاسبه شما، قبر حضرت فاطمه بنت اسد با قبور ائمه چقدر فاصله داشته است ؟

عکس‌هایش موجود است که نشان دهنده قبر قدیمی فاطمه بنت اسد درون بقعه اهل بیت است. در جهت قبله بقیعه، فاطمه بنت اسد (س) دفن بوده است که دور آن با سه پنجره و ضریح ضربدری با شکل شبیه پنجره فولاد و از جنس برنج بوده است.

- چگونه می‌خواهید خود بقیع را کنار یک پلن داخلی در ماکت بیاورید و ترکیب کنید؟

ما یک حرم جدید می‌سازیم که برش خورده است و فقط زاویه ای از حرم را در ابعاد شصت در شصت به‌صورت هشت ضلعی می‌بینید، فضای داخل حرم شامل ضریح کامل، ضریح فاطمه بنت اسد کامل است.

- این پلن داخلی را جدا می‌سازید؟

بله منتهی در کنار آن نصب می شود. هر ماکتی که ساخته می شود تنها انتقال ‌بخشی از اطلاعات مربوطه را که در وسعش بوده و به آن ارتباط دارد به عهده دارد می‌دهد، مثلاً در ماکت فعلی به دلیل کوچک بودن نمی توان لوسترها را انعکاس داد.

- جنس ماکتی که آقای صفارنیا از پلن داخلی قرار است بسازد از چیست؟

فلز ضریح را از فولاد می‌سازد ولی بقیه پنجره ها را از برنج و مواد گوناگون دیگر می سازند. البته ایشان ابتکار دارد و چیزهایی تولید می‌کنند در دنیا نیست چنین چیزهایی یعنی کار برای اولین بار از طرف خودشان...

- حالا به غیر از مطالعات شما و وقتی که گذاشتید این‌ها به کنار می‌توانید بگویید که مثلاً هزینه فقط همین چیزهایی که تا الآن آمده است چقدر شده است؟

این هزینه موادی که برای ماکت به کار رفته است خیلی نمی‌شود، چیز زیادی نیست

- آقای صفارنیا برای کارش، مزد نخواست؟

فعلاً بحث دستمزد نکردند و می‌خواهیم کار را تکمیل کرده و به مراکز مختلف از جمله حج و زیارت عرضه کنیم با این پیشنهاد که قرارداد ساخت ماکت جدید ببندیم برایتان بسازیم یا برای جاهای دیگر مثل نمایشگاه «دین و دنیا»ی جمکران یا موزه آستان قدس و ... بسازیم.

- طرح کلی و کلانتان درباره ماکت بقیع چیست؟

برنامه داریم که سه ماکت در حقیقت در سه حجم تولید کنیم؛ یکی که حرم ائمه بقیع و بیت الاحزان و قبور اطراف و آن چیز‌هایی که اطرافش هر چیزی که بود فضای اطرافش همه وجود دارد، مرحله بعدی بقیع در کنار مسجد النبی و در مرحله سوم بقیع و مسجد النبی در کنار فضای کلی مدینه النبی در صدر اسلام.

من اگر امکانات مالی داشتم، از ماکت کوچک بقیع به تیراژ بالا تولید می‌کردم و در مراکز و مغازه های تولیدات مذهبی و فرهنگی مانند، در پاساژ قدس برای فروش توزیع می‌کردم. همچنین در همه موزه‌های ایران، موزه‌های عراق ؛ هیئت های مذهبی؛ ورودی اماکن پر بازدید هدیه و توزیع می‌کردم، حتی در نظر داشتم یک ماکت بقیع را داخل اتاق های مسئولین حج و زیارت بگذاریم تا مسئله بقیع دائم در جلوی چشمانشان باشد و در تصمیم گیری های خود آن را لحاظ کنند. حتی پیشنهاد دادیم که در ورودی همین ساختمان( شماره دو بعثه) ماکت را بگذاریم تا همه می‌بینند.

- یعنی همین لابی ورودی؟

بله دقیقاً؛ یعنی از در که داخل می آیی، گوشه لابی ماکت حرم ائمه قرار داده شود و روی دیوار هم یک قاب از تصویر زیبایی از بقیع مثل همین تصویری که رنگی کردم که بیت الاحزان دارد کنارش زده بشود.

نقد ماکت موزه حج

- به ماکت مدینه موزه حج اشاره کردید، اگر صلاح می دانید، برای تکمیل این کار یکی دو نمونه از نقدهایی که به این ماکت دارید را بیان کنید؟

یکی از اشکالات عدم دقت در برخی از جانمایی‌های اماکن مثلاً شما حرم‌ ائمه در قبرستان بقیع دقیق نیست زیرا حرم ائمه در قبله بقعه زنان بوده و بقعه بیت الاحزان در قبله ابراهیم بوده دقیقاً و ... ولی اگر به این ماکت دقت کنید می‌بینید اولاً همه بقعه های بقیع نیست؛ ثانیا شکل ظاهری حرم‌ها دقیق نیستند، ببینید چند حرمی که در ماکت هست بسیار سطحی کار شده مثلاً شکل بیت الاحزان را ببینید، گویا یک یک مستطیلی گذاشته است و نمای واقعی موجود در تصاویر نمونه سازی نشده است. وقتی این ماکت را با عکس‌های موجود از مدینه و بقیع مقایسه می‌کنید می‌بینید تطابقی ندارد.

ثالثا بسیاری از جزئیات را ندارد مثلاً اثری از خانه امام صادق یا خانه ابو ایوب انصاری در این ماکت، نیست. رابعا اصلاً معلوم نیست مدینه ای که ماکت نشان می دهد مربوط به چه تاریخی است؟ قرون اولیه یا زمان معاصر؟ هیچ روشن نیست.

- سعی کردند مدینه قدیم و جدید را در این ماکت جمع کنند.

جمع کردن این‌ها باید قانونی داشته باشد، نمی‌شود همین جوری ساخت. شما وقتیکه یک مقطعی را می‌سازید، در آن مقطع که انتخاب کردید، مثلاً صد سال پیش در کنارش چیزهایی که می‌شود آورد را می‌آورید چیزهایی که نمی‌شود آورد را نمی‌آورید، مثلاً مدینه سابقاً کوه‌های اطرافش مثل نعل اسب بوده است، یعنی رو به جنوب حالت نعل اسبی بوده است از این رو در جنگ خندق فقط قسمت بالا را خندق کندند دیگر جهت شمال چون از آنجا راه نفوذ مدینه نبود. مجبور شدند بیایند از محل خندق وارد بشوند که دیدند خندق است بیش از یک ماه شاید آنجا گرفتار بودند.

اگر به من بگویند چه نمره ای به ماکت موزه حج می‌دهی، من ضمن احترام و اظهار ارادت به سازندگان و ارج نهادن به آن و اینکه می‌دانیم که ایشان چقدر مخلص و چقدر آدم صالحی است اما چون این بحث، یک بحث بالاخره فنی هست، من به این ماکت شاید از عددصد، ده هم ندهم، چون اصلاً این ماکت را قبول ندارم چون به نظر من در یک ماکت اماکن مذهبی، اماکن تاریخی مهم باید به‌صورت شسته رفته روشن باشند که وقتی یکی که می‌آید توضیح بدهد، نقطه مبهمی آنجا نماند.

علاوه بر موارد فوق، موزه حج ضعف‌های دیگری دارد مثلاً الآن در موزه حج نه عکس حرم ائمه بقیع داریم، نه عکس ضریح بقیع را داریم و این خیلی ضعف است و خیلی بد است، نشان می دهد که خود سازمان حج و زیارت و بعثه نسبت به این قضیه غافل بوده است.

- بله ما در جلسات شورای پژوهش هم این نکته را تذکر دادیم، متأسفانه علاوه بر مواردی که گفتند مسائل مهم دیگری مثل قضیه فاجعه منا، فاجعه کشتار حجاج، هیچ نشانی از آن‌ها در موزه حج نیست.

در هر حالی آنجا یک چیز‌هایی هست که اصلاً مهم نیست آن ‌همه تابلو اهمیت ندارد.

طراحی مفهومی درباره بقیع

اخیرا یکی از دوستان اصفهانی ما در زمینه تولید عکس شهدا و محصولات فرهنگی فعالیت می کند، از او خواهش کردیم گفتیم یک طراحی برای بقیع انجام بده. گفت چگونه من اطلاعاتی ندارم و چی باید بکشم. به ایشان پیشنهاد دادیم که یک در نیم سوخته که پشت این در، حضرت زهرا (س)، در کنج دیواری است، طراحی کند، از این در دودی بالا می‌آید. در این دود حرم ائمه بقیع و بیت الاحزان را بکشد که عده‌ای دارند خراب می‌کنند و در حال تخریب بقیع هستند، جلوی این فضا که عده‌ای دارند با بیل و کلنگ و پتک دارند گنبد ائمه بقیع را تخریب می‌کنند، ده اسب سوار با پرچم انگلیس، اسلحه بدست، برای حمایت از تخریبگران ایستاده‌اند. این ده اسب سوار الهام گرفته از کسانی است که در کربلا بر بدن امام اسب تاختند و می خواهیم این مفهوم منتقل شود که با حمایت انگلیس تخریب حرم ائمه بقیع اتفاق افتاد و انگلیسی‌ها اسلحه و سلاح را به وهابی‌ها دادند و مسلحشان کردند. بعد بالای این تصویر، خورشیدی کشیده با چهارده پرنده کشیده بشوند.

ایشان یک طراحی ابتدایی کرد و برای ما فرستاد اما به نظر من، این طراحی که دیدم با آن چیزی که ما از او خواستیم خیلی فاصله دارد و مطلب را به ایشان منتقل کردم ولی نتوانستیم با ایشان تفاهم کنیم.

تصحیح یک اشتباه درباره ضریح ائمه بقیع

یکی از رسالت های ماکت سازی انتقال اطلاعات اماکن به مکان های دیگر است بدون این اطلاعات، ما شاهد انتشار باورهای نادرست هستیم مثلاً در هند یک ضریح تخیلی، بدون توجه به واقعیات و گزارشات خارجی به ‌صورت ذهنی ساختند که به‌ عنوان ضریح ائمه بقیع منتشر شد و بسیاری فکر می‌کنند این واقعی است.

تلاش برای ساخت ماکت حرم ائمه بقیع در جمکران

من رفتم در مسجد جمکران وقتی که داشتند مسجد را بازسازی و تعمیر می‌کردند و با پیگیری بسیار و جلسات متعدد و بردن تصاویر برای ساخت یک ماکت از حرم ائمه بقیع یک اجازه مقدماتی نیز از مسئولین گرفتیم ولی با آمدن مسئولین جدید، این اجازه لغو شد، طرح ما این بود که در این حیاط اصلی جمکران رو به روی در ورودی که فضایی بزرگ است و مثلاً قبلاً درخت 14 معصوم بود، پیشنهاد ساخت حرم ائمه بقیع را دادیم به‌ صورتی که چهار گوشه‌اش بیت‌الاحزان‌ و قبر حضرت عبدالله پدر بزرگوار پیامبر و بقعه حضرت خدیجه و بقعه حضرت ابوطالب ساخته شود این پنج‌تا حرم به شکل چهار قبر غریب ائمه بقیع ساخته بشود در ابتدا رضایت دادند و گفتند ما این کار را می‌کنیم ولی بعد که برای پیگیری رفتیم مخالفت شد و همه‌ چیز به هم ریخت.ا ین مکان به نظر ما بهترین جا برای ماکت حرم ائمه بقیع بود.

- دیدم کاردستی ماکت حرم ائمه در برخی از گروه های اینترنتی تبلیغ می‌شد آیا شما در آن‌ هم نقش داشتید؟

آن را بچه‌های اصفهان زده بودند یک به ‌اصطلاح جورچین می‌گویند چه می‌گویند.

- پازل؟

آره از این پازل‌هایی که چوب‌هایی که متصل می‌کنند بعد شکل حرم کامل می‌شود، این‌ها به ‌صورت بسته بندی شده در یک پک خریداری می‌شد و مردم در خانه بر هم سوارش می‌کردند و به‌ عنوان ماکت زینتی در خانه استفاده می‌شد می‌چیدند و می‌گذاشتند، این کار کار جالب و زیبایی بود هر چند که چون اولین کار و ابتدایی بود، اختلافاتی اندکی با تصاویر حرم داشت ولی کارشان خیلی قابل تقدیر بود.

- به خصوص که این‌گونه کارها تأثیر عمیقی در آشنایی فرهنگ عمومی با مسئله بقیع دارد.. گفتید در اصفهان هم بنایی به شکل بقیع ‌ساخته بودند. لطفا درباره این توضیح بیشتر بدهید، سازندگان و بانیان، چه کسانی بودند؟

همین حاج رضایی که جزء مجموعه مجله بقیع بود، آن را می ساخت که از کربلایی‌های مقیم قم و اصفهان بودند و آنجا هم حسینیه‌ای داشتند، جلوی حسینیه، میدانی بود که داخل آن میدان، ماکت حرم ائمه را می ساختند. و هر سال این را تعمیر و بازسازی می‌کردند. البته استحکام بنا، به گونه‌ای نبود که بتوانند بروند داخلش و ایمن باشند. البته می‌رفتند ولی خطر داشت و ساختش مهندسی و فنی نبود.

- ابعادش حدودا چقدر بود؟

تقریبا ابعادش اندازه حرم علی ابن جعفر در قم بود.

- خیلی بزرگ بوده است!

بله آنقدر بزرگ بود که از کنار آن ماشین رد می‌شده است و تصویر آن موجود است و پیداست این چه ساختمان بزرگی است بطوریکه می‌شد بدون خم کردن سر داخل برود.

در کربلا هم گویا در گذشته‌های دور ماکتی بزرگ را نزدیک حرم ساخته بودند.

پیشنهاد‌های دیگر در زمینه ترویج بقیع

- آقای سلیمی غیر از اقداماتی که فرمودید، برای ترویج بقیع، چه برنامه‌هایی دارید؟ برای نفوذ این مسئله و استفاده بیشتر از ماکت بقیع حتما برنامه‌های ساخت چراغ شب‌خواب با این طرح یا استفاده از آن در ساعت‌های دیواری و موارد هم در فکرتان بوده است؟

فراوان. به نظر می رسد باید از هرکاری که برای ترویج اماکن مذهبی مثل مکه، مدینه و کربلا، مشهد انجام شده الگوبرداری کرد، محصولات فرهنگی مثلاً می‌روی می‌بینی در کربلا، ماکت خود حرم امام حسین (ع) را با ابعاد کوچک، متوسط می‌فروشند یا در برخی از ساعت ها می‌بینی، خود ساعت را شبیه به حرم پیامبر یا کعبه ساخته‌اند یا مثلاً روی پیراهن عکس حرم امام حسین را زدند، لباس عزا یا مثلاً روی سربند یک کربلا کوچک زده اند، پشت جلد کتاب‌ها و لوازم التحریر دانش آموزان و دفترچه های درسی، روی لیوان اجناس مناسب برای سوغاتی. حتی من در نظر داشتم که اگر این تولیدات را انجام دادیم، با مسئولین حرم حضرت معصومه (س) صحبت کنیم تا یکی از حجرات حرم را به‌عنوان غرفه بقیع در اختیار ما قرار دهند که نمونه اش را در حرم امام حسین (ع) یا حرم امام رضا(ع) می توانیم بیابیم. که غرفه‌ای (نمایشگاهی) و در آن کتاب و پوستر و... می‌فروشند.

- می توان این پیشنهاد را به آستان قدس رضوی هم ارائه کرد.

آنجا هم باشد، اینجا هم باشد، بنر هم بزنند که از نمایشگاه تخصصی بقیع دیدن کنید.

زائران زیادی هستند که پس از انجام زیارت در حرم فرصت اضافه دارند که در حیاط با خانواده یا همراهانشان منتظرند یا با گروه اردو آمده‌اند، می‌توانند به این غرفه‌ها سر بزنند.

- در موزه‌های حرم ‌هم می‌شود ماکت بقیع را گذاشت.

موزه خیلی کم دیده می‌شود برعکس یک نمایشگاه، از خودمان باید شروع کنیم، شما که مسئول واحد بقیع پژوهی هستی باید در زندگی خودت این نکته را رعایت کنید. روی میز کسی که دارد کار بقیع انجام می‌دهد، باید بگویی یک لیوان با یک عکس بقیع باشد. باید برای بچه‌هایت هم ببری. در خانه نیز همینطور مثلاً در خرید لوازم التحریر برای بچه ها را از همین مسئله الهام بگیریم.

یک‌بار به مغازه‌ای رفتم که لباس‌هایی با تصویر شهدا می‌فروخت مثلاً بر روی لباس‌هایش عکس سردار سلیمانی و شهید حججی و فلان و دیگر شهدای حرم بود به او پیشنهاد دادم که تصویر بقیع را هم روی لباس ها بزند ولی او گفت که فروش ندارد و ریسک است و جنس روی دستم می‌ماند.

دلیل این مسئله را ناشناخته بودن عکس حرم ائمه بقیع برای مردم عنوان کرد و بعد گفت حاضر است که با مشارکت بانی و سرمایه‌گذار این کار را انجام دهد چون حرم ائمه بقیع شناخته شده نیست.

- بله اما با حمایت بانیان خیر و این‌ها یا برنامه‌ریز‌ها خیلی وقت‌ها می‌شود کار کرد.

تلاش برای تولید نقش کاشی از حرم ائمه بقیع

اگر بشود مردم تشویق بشوند تا در مساجدی که کاشی کاری می‌کنند از تصویر حرم ائمه بقیع استفاده کنند بسیار خوب است. این تصویر کاشی کاری دیوار مسجد امام زین العابدین (ع) در خیابان چهارمردان قم است.

پس از دیدن این تصویر، پیش یک کاشی کار رفتم و از غربت بقیع و تخریب آن گفتم. به او گفتم: در این مغازه شما، کاشی کاری تصویر کربلا؛ مکه؛ مدینه؛ کاظمین مشهد حرم حضرت معصومه جمکران؛...‌ همه چی هست مگر حرم ائمه بقیع، چرا؟

صاحب مغازه گفت: با شنیدن این مسائل و غربت بقیع من خود مشتاق اینکار شدم ولی چون خودمان تصویری از حرم بقیع نداشتیم، کاشی آن را نساختیم. آنجا بود که به اهمیت و ضرورت هرچه بیشتر انتشار تصاویر و ماکت بقیع پی بردم.

با آقای ابراهیمی صحبت کردم و گفتم تاخیر در انتشار عکس‌های بقیع خواست شیطان هست که ما را به امید طراحی و انتشار بهتر از اینکار باز می‌دارد از این به بعد به همین صورت منتشر می کنیم، بر روی عکس‌ها مقداری کار کردیم اول با مداد بعد با کامپیوتر و رنگ آمیزی کردم. یک سری از عکس‌ها را که وجود داشت این‌ها را من جمع‌آوری کردم کاملشان می‌کردم برای رنگ آمیزی مثلاً الآن این بیت الاحزان را درست کردم.

- این کارها در کنار آن ماکت‌سازی بود یا نه بعد از آن که ماکت‌سازی تمام شد؟

این یک داستان جدایی دارد و آن‌یک داستان جدایی دارد. همه شان در کنار هم پیش می‌رفت.

پیشنهاد‌های دیگر آقای سلیمی درباره تبلیغ و ترویج حرم ائمه بقیع در جامعه

· چاپ بر روی محصولات فرهنگی مانند لباس مشکی، چفیه، سربند و برچسب

· لوازم التحریر و ظروف تزیینی

· بر روی بنر و اعلامیه ترحیم و اعلامیه تبریک و خیر مقدم به حجاج

· چاپ کتیبه و پرده های ثابت برای همه مساجد و مصلی های کشور

· تولید کارهای تزئینی مانند جاسویچی و آویز آینه ماشین و گردن بند

· چاپ سررسیرد ویژه که همه صفحات آن در گوشه عکس داشته باشد

· چاپ تصویر در ساعت دیواری و بر روی کیف سجاده و فرش تزیینی پدعوت از نقاشان برای مسابقه سراسری و تعیین جایزه نفیس

· اجیاء روز جهانی بقیع و درخواست از صدا و سیما برای جدی گرفتن مسئله

· دعوت از هیئت های مذهبی از طریق منبری های صاحب نفوذ پ

· چاپ جزوات مصور با مطالب تاثیرگذار برای هیئت ها

· چاپ پوستر با کیفیت و رنگی

· ایجاد نمایشگاه های دائمی در مصلاهای سراسر کشور

· ایجاد یک غرفه در تمام حرم های مطهر برای عرضه محصولات بقیع

· تولید فیلم کوتاه و بلند برای تمام سلیقه ها

· ساخت انیمیشین و کتاب کودک

· چاپ آلبوم با کیفیت بالا

· برگزای جلسات ماهانه برای اتاق فکر و شناخت فعالان بقیع

· ترویج اطلاعات درست و مقابله با اطلاعات خطا

· کار تخصصی برای ساخت حرم ائمه بقیع و پیش بینی احتمالات گوناگون

· ساخت یک حرم در بلوار پیامبراعظم در ابعاد اصلی به‌عنوان مرکز نشر معارف بقیع و الگوسازی برای کشورهای دیگر

· دعوت از شعرا و گرافیست ها و مداحان برای برگزی همایش در شهره های مختلف

· ساخت مساجد بین راهی به شکل حرم ائمه بقیع

· استفاده از بستر کاشیکاری در دیوار مساجد و سایر اماکن مذهبی

· تقاضا برای درج این موضوع در کتب درسی

· استفاده از گروه های سرود نوجوانان

· معرفی حرم های اهل سنت که تخریب نشده مانند قبر ابو حنیفه و ابن تیمیمه در کنار قبور تخریب‌شده

مناسبت های سال که می توان از بستر آن برای نشر معارف بقیع استفاده کرد:

· ایام تولد و شهادت ائمه بقیع

· روز رحلت حضرت ابوطالب و خدیجه و عبدالله پدر پیامبر و حضرت سکینه و فاطمه بنت اسد

· ایام فاطمیه

· روز هشتم شوال و عاشروا به‌عنوان روز های تخریب

· ایان فاطمیه و شب 19 ماه رمضان که در بقیع بسته شد

· ایام غصب فدک و تاریخ بیت الاحزان

· ایام رحلت ام البینین

· ایام دهه ذی الحجه و ایام قربان تا قدیر چون روز عید غدیر روز تخریب قبر حضرت خدیجه است

طرح پیشنهادی برای حرم جدید بقیع

اول باید درباره ضرورت این بحث سخن گفت. چرا این مسئله را من مطرح بکنم؟ زیرا ما باید ذهن مردم را درگیر بازسازی و مسئله بقیع بکنیم و اعلام کنیم که می‌خواهیم بقیع را توسعه بدهیم و بپرسیم که پیشنهاد اقشار مختلف مردم چیست؟

تا افراد جامعه روی این موضوع فکر کنند، هر کس نظری دارد بیان کند و از همه بخواهیم تا طرح هایشان درباره بقیع و گنبد آن را بگوید در همین تضارب آرا ممکن است طرح ممتازی مطرح شود و پیشنهادی عرضه شود که این پیشنهاد در سطح دنیا قابل طرح باشد.

به نظر من با شواهدی که وجود دارد به زودی که وهابیت از بین می رود، حضرت آقا هم فرمود به زودی هر چی می‌خرید می‌افتد دست نیروهای جهادی، این بشارتی بود.

خوب وقتی عربستان بیفتد به دست نیروهای حزب اللهی و امیدواریم این بقیع به زودی بازسازی بشود یعنی تمام آن غم و غصه‌ها یک شبه برطرف بشود امیرالمومنین (ع) فرمود در ناامیدی اتفاقا امید بیشتر است.

موسی رفت آتش بیاورد به‌عنوان رسول خدا و کلیم الله برگشت، ساحران فرعون رفتند برای فرعون قدرتش را تثبیت کنند، با همراهی با موسی فرعون را نابود کردند...

در این شرایط باید بازسازی بقیع به ‌عنوان یک پیشنهاد جهانی برای مردم دنیا مطرح بشود و از آن ها بخواهیم تا طرح‌هایشان را، پیشنهاد‌هایشان را بدهند و بگوییم هرکسی طرح گنبد برای بقیع دارد، طرح گل دسته دارد بیاورد و این طرح ها باید بررسی و مقایسه شود من خود دو طرح دارم. چون چهارتا قبر است و شرایط خاصی دارد. من مدل طرح های خود را از گل درست کرده‌ام و از آن عکس گرفتم تا پیشنهادات و انتقادات دیگران را دریافت کنم. دو تا طرح یکی حالت گل است که چهارتا گلبرگ دارد، یکی پنج‌تا گل دسته است.

- این به هر صورت در تاریخ هنر، نوع جدیدی از گنبد و قبه می‌شود.

- در امام باره‌ها؟

مکان های مختلف هست.

ببینید در بازسازی بقیع باید به این نکته توجه داشته باشیم که اگر باب زیارت آزادانه بقیع باز شود مثل اماکن زیارتی مختلف از جمله جمکران، حرم امام حسین بسیار شلوغ خواهد شد و یک‌دفعه ازدحام جمعیت موسم حج، به بقیع لبریز می شوند برای تأمین رفاه و آسایش مردم و برای اینکه امثال حادثه منا پیش نیاید باید برای پذیرش این جمعیت کلان برنامه ریزی کرد و حرم را به گونه ای طراحی کرد تا بتواند به کنترل این جمعیت کنترل کند. پیشنهاد یکی از دوستان این است که باید شکل کلی حرم شبیه یک سوله بسیار بزرگ بدون هیچ ستونی باشد و در وسط این ستون‌ها سقف زده شود و از عمق هم برود پایین تا بخورد به سنگ‌کره محکم، در این صورت فضای باز در اختیار زوار است. ولی به نظر من این طرح جالب نیست، چون اگر باشد روی قبر هرکدام ائمه و بزرگان اسلام و بیت الاحزان یک ضریح بگذاریم، خود این‌ ضریح ها ازدحام ایجاد می‌کند.

- راه حل شما چیست؟

من روی این موضوع خیلی ذهنم درگیر بوده است واقعاً باید چه‌کار کرد؟ باید الآن فکرش را هم کرد تا وقتی در آینده یک حرم می‌خواهیم بسازیم و مجوز دادند بدانیم از کجا شروع کنیم؟

از طرفی مسئله ازدحام است و از طرف دیگر زیر این خاک ممکن است اجساد سالم زیادی باشد اجساد مقدسی هستند، از اجساد شخصیت‌های برجسته اسلام گرفته است تا امامزاده تا پیامبر زاده تا همسران پیامبر، زن هست، مرد هست، امام هست. مادران ائمه چه‌بسا باشند ما نمی‌دانیم. واقعاً باید چه‌کار کرد ؟

در طرح اول پیشنهاد شده بود همین بقیعی که الآن هست را سنگ‌فرش بکنند و ستون‌ها را ببرند بالا و یک سوله بزنند این وسط و وسط‌هایش هم ستون نزنند که به قبر کسی آسیب نرسد،گفتم نه این راهش نیست. اگرضریح بگذارند باز هم ازدحام زن و مرد و اختلاط پیش می آید. پیشنهاد من این است که 30 - 40 متر بروند عمق را بکنند و بعد کل خاک قبرستان بقیع برداشته بشود، تمام این خاک برداشته بشود یک قالب بزرگ به‌اندازه بقیع 30 - 40 متر بروند پائین. هرچقدر مسجدالنبی پائین رفتند، اینجا هم بروند پائین. وقتی‌که رفتند پائین، در این حجم خاک استخراج شده که درجایی با احترام و نظیف جمع‌آوری باید بشود، خیلی چیزها ممکن است یافت شود، از استخوان گرفته، استخوان پوسیده تا قطعات اشیای مختلف، مثلاً شمشیر شکسته یا وسائل جنگی دیگر، چون در بقیع جنگ هم بوده است، یا حتی جسد سالم ممکن است پیدا بشود. یا بقایای خانه عقیل از آن زیر بیرون بیاید، خانه عقیل ممکن است دیوارهایش بیرون بیاید....من پیشنهاد می دهم که تمام این خاک‌ها، باید الک بشود هر چه آثار باستانی و اشیای قیمتی در این‌ها هست،انگشتری، ساعتی برای قرون قبلی بوده، چاقویی بود چوبی بوده.

- طلا و جواهر هم شاید باشد دیگر

طلا و جواهری، هر چیزی آنجا پیدا می‌شود با کاوش تخصصی باستان شناسی بررسی و استخراج و صورت برداری شود. یعنی ابتدا خاک برداری می‌شود بعد یک عده‌ای می‌نشینند پای این خاک‌ها هر چی که هست الک می‌کنند تا هر چه داخل آن است بیرون بیاید.

قبور مطهر ائمه را هم برای اینکه بی احترامی نشود باید به‌صورت قالبی یک تکه بیرون آورد و جابجا کرد به این صورت که دور تا دور قبور ائمه (س) یک دیوار کشیده می‌شود یک سیمان ریخته می‌شود، زیر این قبور سیمان تزریق می‌شود صفحه آهن تزریق می‌شود یا میلگرد رد می‌شود، هرچی این قالبی توسط جرثقیل نگه داشته می‌شود که زیر این هم تخلیه کنند که بعدها زیر این هم محکم سازی کنند،چون به دلیل خالی بودن اطراف نشست نکند، زیر این هم محکم کاری می‌کنند حالا می‌خواهد یا بتن ریخته بشود.

ساختمان پیرامون این قبور چند طبقه ساخته می‌شود، یک طبقه مخصوص زن‌ها یک طبقه مخصوص مرد‌ها که هیچ مشکلی برای هیچ‌کس پیش نیاید، دور تا دور ضریح بتواند بچرخد، بیاید برود نماز بخواند و مزاحمتی برای همدیگر ایجاد نکنند، آسانسور‌ها امکانات گرمایشی سرمایشی تمام این‌ها تعبیه بشود.

- یک چیزی مثلاً مثل مسعای دو طبقه

من آنجا را نرفتم و ندیدم چه شکلی هست ولی خوب با این توضیحی که عرض کردم سعی می‌کنم مطلب را برسانم.

طبیعتا در پیشنهاد من اشکالاتی هست که باید رفع شود و نقدهایی به آن وارد است اما برای اجرایی شدن آن باید فتاوای مراجع جمع بشود و شرایط هنگام اجرای کار سنجیده بشود و این پیشنهاد اصلاح و تکمیل شود.

مثلاً چگونگی رفتار با جنازه های سالمی که احیاناً در می‌آید، مهم است. چون قطعا تعدادی جنازه سالم خارج خواهد شد چنانکه در سال های قبل جنازه حضرت عبدالله پدر پیامبراکرم را و جنازه اسماعیل را که بیرون بقیع بود، در همین اواخر سالم بیرون آورده و به بقیع انتقال دادند.

بالاخره در طول چهارده قرن در بقیع افراد مقدس از شهدا از علما همه گونه آدم همه گرو ها آنجا دفن شدند. حتی قبرستان یهودی‌ها آنجا بود. تفکیک این جنازه ها و چگونگی دفن دوباره آن‌ها جای پرسش دارد.

همچنین ممکن است از خاک های استخراج شده از بقیع، آثار باستانی و عتیقه جات و سنگ قبرهایی بیرون می‌آید که همه این‌ها ارزشمند هستند و باید برای موزه بقیع نیز برنامه ای ریخت. هم چنین حساسیت های برخی از مذاهب و گروه ها را درباره شخصیت هایی که بدنشان سالم از قبر خارج می شود نیز باید لحاظ کرد، ممکن است که عده‌ای اعتراض بکنند که به این اجساد بی احترامی‌شده اما یک دلیل و حجت محکم می‌شود برای این‌که این‌ها مرده اند اما نپوسیدند این‌ها سالیان سال که وهابی‌ها می‌گفتند این‌ها پوسیدند از محمد بن عبدالوهاب معلون که می‌گفت این عصای من ارزشش از این محمد (ص) شما بیشتر است خب بعد این فضا که این‌گونه درست شد حالا شما یک تعداد جنازه داری که بین این‌ها مرد هست زن هست برای دفن این اشخاص باید ترتیبی داد که به‌هیچ‌عنوان برای همدیگر مشکلی ایجاد نکند و برای زائران قبورشان هم اختلال و مشکل ایجاد نکند. الآن در حرم امام رضا(ع) مشکلات طراحی و ترافیکی زیاد داریم ولی چون دیوارها بالا رفته وگنبدی هست، نمی‌شود هیچ توسعه و کاری کرد و محدودیت زیاد است یا مثلاً تنها کاری که توانستند برای حرم امام حسین (س) ‌کنند، کم کردن حجم دیوارهای پیرامون ضریح است، اما اگر بشود از اول بسازند خیلی تفاوت می کند و باید درباره همه ابعاد و مسائل فکر شود.

باید یک گنبد بسیار بزرگ، بزرگترین گنبد جهان را برای بقیع بسازند که خود این می‌شود تبلیغ الآن بزرگ‌ترین گنبد جهان سامرا هست و انشاء الله آن موقع می‌شود بقیع. خود این می‌شود تبلیغ.

بعد همه دنیا ببیند اینجا عجب گنبدی دارد نصب می‌شود گنبد پیامبر هم عوض بشود یک گنبد جدید بیاید. به نظرم مزار اشخاص و بزرگان دیگر اسلام را باید در یک ردیف بیاورند یعنی مسجد النبی و روضه مطهر پیامبر، حرم ائمه بقیع و بیت الاحزان که سر جایش باید باشد و نمی‌شود دست زد بعد از اینها بقیه اشخاص هر چی جسد هست استخوان هست، به ردیف کنار هم، یک ردیف مردها یک ردیف زن‌ها، کنار هم درغرب مسجد به‌صورت موازی با فاصله مناسب و قابل توجهی کنار هم دفن بشوند. به‌صورت دو تا ستون یکی مرد‌ها یک زن‌ها ضریح برایشان ساخته بشود بعد این ضریح دورش پرده کشیده بشود تا سقف آن‌هم برود تا سقف، چند طبقه است دیگر، دورش ضریح ساخته بشود که زن‌ها می‌آیند دور این ضریح زیارت کنند مردها می‌روند دور آن ضریح کنند چون این ضریح را بخواهیم قطعش کنیم طبقه دوم دوباره یک ضریح جدید بنا کنیم خب می‌گویند قبر‌ها همه پائین هستند ولی اگر یک تکه که بشود تا آن طبقه بالا آنجا قطع بشود حالا همکف یا طبقه دوم هرچی هست از زمین تا سقف این دیوار چیده بشود دور این‌ها.

آنجا به‌عنوان قبور اوصیا مطرح بشود، اینجا به‌عنوان قبور اولیا مانند اینکه الآن می‌گویند بقیع روحاء و بقیع عمات و...، به این شکل این‌ها جدا بشوند،

بعد بیایند یک طرف مثلاً یک مقامی برای مادران ائمه در نظر گرفته بشود، یک ضریحی برای مادران ائمه یک گوشه‌ای در نظر گرفته بشود.

- مادران ائمه که قبرشان مشخص نیست

بله مشخص نیست اما بالاخره یک جایی دفن هستند احتمال دارد در بقیع باشند

- آره مثل ام حمیده مثل شهربانو این‌ها که احتمال قوی بقیع هستند

مادران ائمه، حدود ده امام مادرانشان احتمالاً در بقیع باشند درست می‌گویم؟ دو تا از معصومین که سامرا هستند یکی مکه هست این سه تا یک‌دانه هم ابواء این چهارتا حالا ما بگوییم مادر امام سجاد کوفه باشد پنج‌تا. از چهارده معصوم، تقریباً مادران نه معصوم در بقیع مدفون هستند. البته این‌ها که اصلاً مشخص نیست دقیقاً کجا دفن هستند، می‌خواهید این ضریح را به چه عنوانی بگذارید فقط فاطمه بنت اسدش مشخص است غیر از این بقیه مشخص نیست؟

منظورم به‌صورت یک نماد برای مادران ائمه است.

- نماد فقط. چون امکان انتساب جسد هم به این فرد مشخص نیست.

من چیزی که دارم عرض می‌کنم این است که باید یک یادبودی باشد.

اینکه من عرض کردم به‌عنوان‌ یک پیشنهادی بود که مطرح کردیم تا دیگران هم پیشنهاد‌هایشان را بدهند و ذهن مخاطب عام درگیر این موضوع شود، مقام اجرا و عمل یک بحث دیگر است که بزرگان جهان اسلام باید بیایند نظر بدهند و تصمیم بگیرند. خب این کار جالبی به نظرم می‌آید که ما برای آن روز پیشنهاد‌ها را جمع کنیم جلو می‌افتیم. ما فعلاً در مرحله طرح بحث هستیم.

یکی از مطالبی که باید بررسی و مطالعه شود زمان‌بندی کارهای بازسازی است که فلان کار کی؟ کجا؟ در چه زمانی؟ انجام شود، به‌ عنوان‌ مثال یکی از دوستان خیلی عجله‌ای داشت و می‌گفت همین‌ الان باید حرم را به‌ صورت قطعه‌قطعه بسازیم، با پیچ و مهره تا وقتی آل سعود از بین رفت و امکان بازسازی داشتیم، این قطعات را ببریم آنجا و ظرف مدت چهل‌روزه این حرم را برپا کنیم ولی به نظر من، این پیشنهاد بسیار عجولانه است و نباید خود را محدود کرد، چه اشکال دارد زمان بیشتری در اختیار داشته باشیم؟ و با حوصله، تمام بقیع خاک‌برداری شود چون شواهد و احترام جسدهای زیادی که بیرون خواهد آمد، محفوظ بماند.

والسلام علیکم و رحمت‌الله