زید بن امام حسن (علیه السلام)

کنیه زید، ابوالحسن یا ابوالحسین ^{(طوسی، ص۱۱۳؛ خوئی، 1431ق، ج۷، ص۳۴۰؛ قهپایی، ص۷۸)} بود. وی فرزند ارشد امام حسن مجتبی _{(علیه السلام)}، و مادرش ام بشیر بنت ابی‌مسعود البدری بود ^{(ابن سعد، 1215ق، ج۵، ص۲۴۴؛ بلاذری، ج۳، ص۷۳ و ۳۰۴؛ یعقوبی، 1373ق، ج۲، ص۱۵۹)}

تاریخ تولد زید، مبهم است و هیچ یک از مورخان و علمای رجال اشاره‌ای به آن نداشته‌اند. وفات وی در سال ۱۲۰ قمری بوده و در هنگام وفات ۱۰۰ یا ۹۵ یا ۹۰ سال داشته است ^{(ابن حجر عسقلانی، ج۳، ص۳۵۰؛ محسن امین، ج۷، ص۹۵؛ خوئی، 1431ق، ج۷، ص۳۴۰)} پس می‎‌‌توان احتمال داد وی بین سال‎‌‌های ۲۰ تا ۳۰ هجری متولد شده است.

به رغم گزارشی که درباره عدم حضور وی در کربلا وجود دارد^{(ابن عنبه، بی‌تا، ص۸۹)}؛ ولی مقاتل‌ الطالبیین، که قدیمی‌ترین منبع درباره شهدای آل ابی‌طالب است، زید را جزء اسرای کربلا دانسته‌ است ^{(اصفهانی، 1385ش، ص۱۱۹)}

زید بن حسن_{(علیه السلام)}، امور مربوط به صدقات رسول‌الله _{(صلی الله علیه و آله)} را بر عهده داشت که پس از به حکومت رسیدن سلیمان بن عبدالملک، به دستور او، از این مقام عزل شد ^{(مفید، 1413ق، ج۲، ص۲۱)} تا هنگامی‌که عمر بن عبدالعزیز به خلافت رسید. خلیفه وقت نام‌های بدین مضمون برای عامل مدینه نوشت: «زید بن حسن _{(علیه السلام)}، [شخصیت] شریف بنی‌هاشم و مسن‌ترین آنان است. وقتی که این نامه به دست تو رسید، صدقات پیامبر _{(صلی الله علیه و آله)} را به او بازگردان و در این کار، او را یاری کن^{» (مفید، 1413ق، ج۲، ص۱۷۶)}

در مذمت وی، روایتی در بحار به نقل از خرائج رواندی آمده است که وی نزد خلیفه، امام باقر _{(علیه السلام)} را متهم به سحر کرد و در شهید شدن ایشان نقش داشت. ولی آية‌الله خویی این روایت را به دلیل مرسل بودن و اشکال محتوایی نمی‌پذیرد ^{(راوندی، 1409ق، ج۲، ص۶۰۱؛ خوئی، 1431ق، ج۷، ص۳۴۰)}

در تاریخ وفات زید، اختلاف است. شیخ مفید گفته است که وی در سن نود سالگی وفات یافت و سیدمحسن امین وفات وی را در سال ۱۲۰ قمری در سن نود یا صد یا 95 سالگی می‌داند. وی در سرزمینی میان مکه و مدینه به نام «‌حاجز‌» (در ۶ میلی مدینه) ـ نزدیک «‌ثغره»، که محلی در حجاز است ـ وفات یافت ^{(مفید، 1413ق، ج۲، ص۲۲؛ عمری، 1422ق، ص۲۰؛ محسن امین، 1403، ج۷، ص۹۵)}

در تشییع جنازه زید، برادرزاده‌هایش، حسن بن حسن و ابراهیم بن حسن، زیر تابوت را گرفته بودند و عبدالله بن حسن المثنی، معروف به عبدالله محض، پیشاپیش جنازهْ پیاده حرکت کرد و به احترام وی، دیگران نیز از مرکب پیاده شدند. جنازه را وارد منزل کردند و در آنجا غسل دادند. سپس آن را به قبرستان بقیع بردند و همان‌جا به خاک سپردند. پس از مرگ وی، برخی شعرا در وفاتش مرثیه‌ها سرودند؛ از جمله قدامة بن موسی الجحمی ^{(بلاذری، 1959، ج۳، ص۷۲ـ۷۳؛ ابن عساکر، 1421ق، ج۶، ص۳۰۲؛ محلی، 1423ق، ج1، ص۱۰۷)}