علی العریضی بن امام جعفر صادق (علیه السلام)

علی، کوچک‌ترین فرزند امام صادق _{(علیه السلام)}، هنوز به دنیا نیامده بود که پدرش رحلت کرد. وی همیشه همراه برادرش، موسی بن جعفر _{(علیهما السلام)}، بود و از وی دانش فراوان آموخت و روایات بسیاری از ایشان نقل کرد ^{(مفید، 1413ق، ج2، ص۵۵۸)} برخی از آن روایات، در کتابی به نام مسائل علی بن جعفر ـ که مشهور است و بارها چاپ و انتشار یافته، گرد آمده است.

از تاریخ تولد دقیق او خبری در دست نیست. بعضی گفته‌اند هنگام شهادت امام صادق _{(علیه السلام)} (۱۴۸ق.) (دو سال داشت ^{(قمی، 1391ش، ص۲۲۴)}، ولی بعضی بر آن‌اند که وی در آن هنگام، جوان بوده است ^{(خویی، 1431ق، ج۱۱، ص۲۹۱)}؛ برای مثال، مامقانی سن وی را در آن هنگام بین ۱۶ تا ۲۰ سال می‌داند؛ زیرا لازمه نقل روایت از پدرش، این سن را اقتضا می‌کند ^{(مامقانی، 1371ش، ج۲، ص۲۷۳)}

در تاريخ وفات علي بن جعفر اتفاق نظر وجود ندارد. بعضي رحلت او را در سال 210قمری دانسته‌اند ^{(ذهبي، 1410ق، ج1، ص358؛ ابن حجر عسقلانی، 1413ق، ج2، ص33؛ تهرانی، 1403ق، ج20، ص360)} و عده‌اي سال 220قمری ^{(خويي، 1431ق، ج21، ص291 و 292؛ ابن عنبه، بی‌تا، ص231)؛} اما با دقتي كه به عمل آمد روشن شد كه تولد وي حدود سال 130قمری، و وفاتش نزديك سال 220قمری، و سن شريف وي هنگام وفات حدود نود سال بوده است.

شيخ مفيد در مورد وی چنين مي‌گويد: «علي بن جعفر و برادرش، اسحاق، دو شخصيت‌اند كه هيچ كس در فضل و تقوايشان اختلاف نكرده است». در جاي ديگر نیز از او اين‌گونه ياد كرده است:

علي بن جعفر از كساني است كه حديث فراوان نقل كرده و روشي استوار داشته است. بسيار پارسا و دانشمند، و ملازم خدمت برادر ارجمندش امام موسي بن جعفر _{(علیه السلام)} بود و خبرهاي زيادي از آن حضرت نقل کرده است ^{(مفید، 1413ق، ج2، ص206 و 208)}

امام باقر _{(علیه السلام)}، محله عریض[1] را خرید. پس از آن حضرت، عریض به امام صادق _{(علیه السلام)} منتقل شد. امام صادق _{(علیه السلام)} نیز وصیت کرد که پس از وی، عریض از آن علی، فرزند کوچکش باشد. لذا وقتی که وی بزرگ شد، در عریض ساکن گشت ^{(قمی، 1391ش، ص224)} ازاین‌رو نجاشی گوید: «علی بن جعفر، خود ساکن عریض شد و فرزندانش را بدان جهت، عریضی خوانند» ^{(نجاشی، 1418ق، ص176)}

زبیدی نیز گوید: «علی بن جعفر را به عریض منسوب می‌دانند و چون ساکن عریض شد، فرزندان و ذریه اش را ـ که بسیارند ـ عریضی خوانند ^{(تاج‌العروس ماده عرض)}

مقبره علی بن جعفر در عریض، در گذشته معمور و آباد بود. علامه سیدمحسن امین گوید: «مقبره او در عریض دارای قبه‌ای عالی و زیارتگاه است» ^{(امین، 1403ق، ج8، ص177)}

رفعت‌پاشا، امیرالحاج مصریان، در کتاب ذی‌قیمت و پربار خود، مرآت الحرمین، می‌نویسد: «از ضریح هایی که خارج بقیع هستند... ضریح علی عریضی است که در شرق مدینه واقع است؛ به فاصله یک ساعت راه» ^{(رفعت‌پاشا، 1377ش، ج1، ص427)} در نيمه نخست سال 1381 شمسی، مقبره علی بن جعفر به بهانه احداث بلوار، توسط وهابی‌ها تخریب شد؛ اما با کمال تعجب جسد مطهر این فرزند امام صادق _{(علیه السلام)} تر و تازه هویدا شد و مأمورین با احترام جسد را در بقیع دفن کردند ^{(فقیه بحرالعلوم؛ 1398ش، ص131)}

[1]. عریض در شرق مدینه منوره واقع شده و در گذشته، از شهر مدینه بیرون بوده است؛ لیکن اکنون به شهرمدینه پیوسته و ساکنان آن را در مدینه به نام «العُریض»، و العُرَیِّض (به تشدید یاء) می‌خوانند و همچنان دارای نخلستان‌های سرسبز و خرم است. امام صادق _{(علیه السلام)} فرمود: «واقعه‌‌ای در مدینه رخ می‌دهد و هرکس به اندازه یک میل از مدینه دور شود، نجات خواهد یافت و پدرم به این جهت عریض را خریداری کردند». از آن تاریخ که امام باقر _{(علیه السلام)} عریض را خریدند، خود آن جناب و فرزندانشان به آنجا آمد و شد داشتند. در حدیث آمده است: «امام صادق _{(علیه السلام)} از کرّاث (یک نوع سبزی که خاصیت طبّی دارد) خوشش می‌آمد [و چون بوی بد داشت] هرگاه می‌خواست کرّاث بخورد از مدینه به عریض می‌رفت». اسماعیل، بزرگ‌ترین فرزند امام صادق _{(علیه السلام)}، در زمان حیاتِ پدر، در عریض از دنیا رفت. مردم جنازه او را بر دوش گرفتند و از عریض تا مدینه آوردند و در بقیع به خاک سپردند.