مؤلف «بهشت بقیع» الگوی معماری گنبد ائمه بقیع (ع) را از مهترین یافته‌های این کتاب دانست

به همت گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت نشست علمی نقد و معرفی کتاب «بهشت بقیع: بازنمایی قبرستان مقدس بقیع برپایه منابع و مدارک تاریخی و هنری» تألیف آقای احمد خامه‌یار،روز دوشنبه 7 شهریور ماه 1401 در پژوهشکده حج و زیارت برگزار شد.

دکتر احمد خامه‌یار، مؤلف کتاب، در آغاز با اشاره به اینکه قبرستان بقیع، نخستین و مقدس‌ترین قبرستان مسلمانان است و در آن چهار امام معصوم شیعیان و بسیاری از شخصیت‌های مقدس سایر مذاهب و فرق اسلامی به‌خاک سپرده شده‌اند، آن را قبرستانی مورد توجه عموم مسلمانان و موضوعی ارزشمند برای مطالعات پژوهشی دانست.

وی هدف خود از این پژوهش را توجه به اسناد تصویری مرتبط با بقیع دانست و در همین زمینه بیان کرد: درباره قبرستان بقیع کتاب‌ها و مقاله‌های متعددی نگاشته و منتشر شده است، اما تاکنون پژوهشی در این باره بر پایه اسناد ترسیمی و تصویری باقی‌مانده از آن انجام نشده است. از این‌رو این کتاب، توجه به این اسناد را به عنوان رویکردی کاملاً جدید در مطالعات بقیع، مبنا قرار داده است.

دکتر خامه‌یار در ادامه با بیان اینکه اسناد ترسیمی ـ تصویری بقیع شامل نگاره‌های هنری بقیع در نسخه‌های خطی و آثار اسلامی و نیز عکس‌های قدیمی موجود از اواخر دوره عثمانی (پیش از تخریب گنبدهای بقیع) است، افزود که در ساختار کتاب، فصل نخست آن به سیر تاریخی تحولات بقیع، و دو فصل دوم و سوم آن به نگاره‌های هنری و عکس‌های قدیمی بقیع اختصاص یافته است.

مولف کتاب «بهشت بقیع» همچنین بر این مسئله تأکید کرد که اسناد ترسیمی ـ تصویری، حاوی اطلاعاتی درباره شکل و الگوی معماری گنبدهای بقیع و وضعیت آنها در دوره پیش از تخریب آنها است و می‌تواند تکمیل کننده داده‌های موجود در اسناد خطی و متون مکتوب باشد؛ و از وجوه ارزش این تحقیق نیز استخراج چنین اطلاعاتی است که گاه تا کنون در تحقیقات قبلی به آنها توجه نشده است.

این پژوهشگر تاریخ و میراث اسلامی، با تشریح نمونه‌هایی از یافته‌های جدید خود در کتاب بهشت بقیع که با مطالعه تطبیقی متون مکتوب و اسناد مصور به آنها رسیده است، یکی از مهم‌ترین این یافته‌ها را الگوی معماری گنبد ائمه بقیع (ع) مطرح کرد که به اعتقاد وی، برگرفته از مقابر دوره اول سلجوقی در فلات مرکزی ایران از جمله برج ـ مقبره‌های خرقان قزوین است.

در ادامه این نشست، آقای دکتر علی مشهدی رفیع، به عنوان ناقد سخنرانی کرد. ایشان استفاده از نگاره‌های موجود در سفرنامه‌ها و راهنماهای زیارتی را، به عنوان کروکی‌هایی که در آنها موقعیت قبور و گنبدها جانمایی شده، از نقاط قوت کتاب بهشت بقیع به شمار آورد که رویکردی جدید در روش‌شناسی مطالعات جغرافیای تاریخی مزارات و قبرستان‌های تاریخی به شمار می‌آید.

این پژوهشگر حوزه ایرانشناسی، با اشاره به وجود سابقه دویست ساله حضور مستشرقان یا کارگزاران سیاسی و نظامی کشورهای اروپایی در خاورمیانه و گزارش‌های توصیفی مهمی که درباره مکه و مدینه منتشر کرده‌اند، اظهار داشت که در کتاب بهشت بقیع به منابع اروپایی توجه چندانی نشده و مؤلف می‌تواند از داده‌های این منابع، در تکمیل کتاب در چاپ‌های بعدی آن استفاده کند.

ناقد علمی نشست در مجموع، تلاش نویسنده برای جانمایی مزارات بقیع و رویکرد روش‌شناسانه آن در استفاده از منابع تصویری از قبیل کروکی‌ها و عکس‌های قدیمی را، از نقاط قوت کتاب برشمرد که این رویکرد، آن را به پژوهشی معیار در این زمینه تبدیل کند و سایر پژوهشگران علاقمند به این حوزه پژوهشی می‌توانند این روش را به‌کار گیرند.