فهرستواره پايان نامه هاي دانشگاهي-حوزوي درباره «حج» / اباذر نصراصفهاني

پايان ­نامه­ ها نوشتارهاي تحقيقاتي هستند كه نقش قابل توجهي در توليد اطلاعات علمي ايفا مي­كنند. اين اسناد پژوهشي در بين انواع مدارك، از ارزش علمي و پژوهشي خاصي برخوردارند.

آنچه پايان ­نامه ­ها را متمايز از ساير متون مي­نمايد، پرداختن به موضوعات جديد و ارائه­ نگرش­هاي نو است. بدين­سان مسائل و موضوعات مطرح شده در متون پايان ­نامه ­ها غالباً بكر و دست اول هستند و نگرش­ها و رهيافت­هاي ارائه شده توسط آن­ها در نوع خود منحصر به فرد تلقي مي ­شوند. بدين جهت پايان­ نامه ­ها همواره در زمره اصيل­ترين منابع تحقيقات به شمار مي ­آيند.

پايان­ نامه، نتيجه آموزش­ها و تجارب آموزشي و پژوهشي سامان دهنده آن است. از سوي ديگر ناظر به مشكلات، نقصان ­ها و كمبودهاي موجود در يك شاخة دانش است. از اين­رو، هر پايان­ نامه گامي به جلو در يك رشته علمي است و مجموعه پايان­ نامه ­ها مشتمل بر تجارب پيشين آن دانش است.

در علوم انساني و نيز علوم اسلامي، بسياري از نكات بديع و راه­كارهاي نظري و عملي در پايان­ نامه ­ها طرح شده است. اين پايان­ نامه ­ها غير از اين­كه داراي پشتوانه­ اي از تجارب نويسنده است، نظارت علمي و كنترل محتوايي چند تن از خبرگان را نيز به همراه دارد.

يكي از موضوعاتي كه در مراكز دانشگاهي و حوزوي جهان اسلام همواره مورد تحقيق و پژوهش دانشجويان قرار گرفته، شناسايي و بررسي ابعاد «فريضه حج» بوده است. به گونه ­اي كه پايان ­نامه­ هاي زيادي توليد شده كه به بررسي ابعاد اجتماعي، سياسي، كلامي، فقهي، قرآني، اخلاقي، عرفاني، هنري، ادبي، تاريخي و جغرافيايي حج پرداخته ­اند.

در حال حاضر صدها مركز دانشگاهي، حوزوي و پژوهشي درباره موضوعات مختلف اسلامي از جمله حج و زيارت، به تحقيق و پژوهش مشغول­او پژوهش­هاي در خور توجهي از سوي اين مراكز در ابعاد مختلف حج و زيارت توليد شده است. امروزه با انبوهي از محصولات توليدي اين مراكز مواجه هستيم، اما اين توليدات به لحاظ عدم اطلاع­رساني مناسب، ناشناخته و بي ­استفاه مانده ­اند و بيشتر آن­ها در قالب پايان ­نامه­ است و حاوي جديدترين اطلاعات علمي و تخصصي، كه علاوه بر تازگي مسألة مورد تحقيق، بعضاً داراي ارزش اطلاعاتي زيادي نيز مي­ باشند.

آگاهي يافتن از تحقيقات انجام شده، علاوه بر جلوگيري از انجام پژوهش­هاي تكراري و مشخص نمودن محدوده تحقيق، مي­تواند ياري­رسان پژوهشگران در يافتن موضوع پژوهش، انتخاب روش تحقيق و يافتن ابزارهاي مناسب گردآوري اطلاعات باشد و همه اين موارد باعث رشد و شكوفايي آن دانش خواهد شد. با توجه به افزايش روزافزون حجم اطلاعات، دسترسي سريع به منابع و مدارك مرتبط، عاملي است در جهت پيشرفت امر پژوهش.

با اين توضيحات مي ­توان برخي اهداف كاربردي اين پروژه را در اين محورها جستجو كرد:

ـ تكميل بانك اطلاعاتي ـ پژوهشي پژوهشكدة حج و زيارت؛

ـ شناسايي قشر وسيعي از پژوهشگران حوزة حج و زيارت؛ شامل دانشجويان، اساتيد راهنما، اساتيد مشاور؛

ـ شناسايي مراكز دانشگاهي و حوزوي كه داراي تحقيقاتي در موضوع حج هستند؛

ـ برنامه­ريزي و جهت­دهي به تحقيقات دانشگاهي كه در موضوع حج انجام مي­شوند؛

ـ جلوگيري از تحقيقات تكراري؛

ـ ايجاد پايگاه اطلاعاتي و نيز كتابخانه ­اي تخصصي از پايان­ نامه­ هاي حج و زيارت در پژوهشكده حج و زيارت.

اطلاعاتِ پايان­ نامه­ هاي­ گردآوري شده، در ده فصل طبقه­ بندي وتفكيك شده ­اند كه عبارت­اند از:

تاريخ، فلسفه و عرفان، قرآن و حديث، فقه، اخلاق و تربيت، علوم اجتماعي، ادبيات، هنر بهداشت و پزشكي، امور اجرايي و مديريتي.

همچنين در هر فصل، اطلاعات پايان ­نامه ­ها بر اساس الفباي نام نويسندگان تنظيم شده است. ذيل هر نويسنده، اطلاعات مربوط به پايان­ نامه؛ شامل عنوان، مقطع تحصيلي، استاد راهنما و مشاور، رشته، دانشكده و دانشگاه و نيز سال دفاع از پايان نامه آمده است.

در قسمت معرفي اساتيد راهنما و مشاور، پس از عبارت «به راهنمايي»، اولين نام، استاد راهنما و افراد بعدي استاد يا استادان مشاور هستند.

بر اساس نتايج اين پژوهش، تا پايان سال ۱۳۹۲ حداقل ۳۰۵ پايان ­نامه درباره ابعاد مختلف حج در مراكز دانشگاهي و حوزوي توليد شده است. البته به علت ضعف­هاي موجود در سامانه ­هاي اطلاع ­رساني و نيز عدم همكاري مناسب برخي مراكز آموزشي-پژوهشي، احتمالا تعداد پايان ­نامه ­هاي دفاع شده در اين حوزه اندكي بيشتر باشند. بر اساس نتايج حاصله، جدول فراواني پايان ­نامه ­ها در موضوعات دهگانه به صورت زير است:

بر اساس اطلاعات فوق، تعداد قابل توجهي از پژوهشگران علاقمند به بررسي ابعاد فقهي حج بوده­ اند، به گونه ­اي كه حدود ۴۵ درصد از پايان­نامه­ ها به اين موضوع اختصاص داده شده است. ۵۵ درصد ديگر پايان­نامه ­ها به نسبت­هاي نزديك به هم بين ۹ موضوع ديگر تقسيم شده­ اند. بررسي هاي ادبي حج در بين اين موضوعات، تعداد بيشتري به خود اختصاص داده است. پس از پژوهشهاي ادبي، تحقيقات حوزه علوم اجتماعي (سياسي-جامعه شناسي-روان شناسي-اقتصادي) و بررسي ابعاد فلسفي و عرفاني حج با نسيت يكسان در جايگاه هاي بعدي قرار دارند. بررسي ابعاد قرآني-حديثي؛ پژوهشهاي تاريخي؛ ابعاد اخلاقي و تربيتي؛ بهداشت و مسائل پزشكي حج؛ امور اجراي و مديريتي حج؛ و ابعاد هنري حج در قسمت هاي پاياني اين جدول قرار دارند.

همچنين بررسي مراكزي كه پايان­ نامه ها در آنجا دفاع شده نشان مي ­دهد كه واحدهاي دانشگاه آزاد اسلامي با انجام ۱۶۲ مورد، حدود نيمي از پايان ­نامه ­هاي درباره حج را به خود اختصاص داده­اند.

بررسي نتايج نشان مي ­دهد كه در بين دانشگاه ­هاي دولتي، دانشگاه تهران و در بين واحدهاي دانشگاه آزاد اسلامي، دانشگاه آزاد واحد تهران مركزي، داراي بيشترين تعداد پايان­ نامه درباره حج هستند. جدول زير فهرست مراكزي كه بيشترين پايان ­نامه را داشته­اند، نشان مي­دهد:

**********************************

---